كاوه محمود :
دوا کۆبونەوەی وەفدی هەرێمی کوردستان لەگەل حکومەتی بەغدا سەبارەت بە جًێبەجێکردنی رێکەوتننامەی دوو قۆڵی هەردوو لا سەبارەت بە نەوت وبودجە کۆمەڵێک سەرنجی جۆراوجۆر دەخاتە بەردەم هێزە سیاسیەکانی کوردستان کە پێویستی بە شیکردنەوە و رونکردنەوەی زیاتر هەیە، بە تایبەتی ئەگەر ئەوەش رچاوبکەین کە ئاکامی کۆبونەوەکە دڵەراوکی ونارەزایی هەمەجۆری لای خەڵکی کوردستان درووستکردوە.
ئەگەر بە پوختی ئاماژە بە ئاکامی کۆبونەوەکە بکەین کە پێمان وایە جیگای سەرسورمان نییە وچاوەروانکراوبوو، دەکرێت ئەم خاڵانە بخەینە روو:
١ـ سەرەرای بوونی قانونی بودجەی عێراق بۆ ساڵی ٢٠١٥ ودەستنیشانکردنی مافەکانی هەرێمی کوردستان لەو قانونەدا، حکومەتی عبادی، هەر پێش ئیمزاکردنی ئەو قانونە لە لایەن سەرۆک کۆماروە، لە رێگای لێژنەیەکی کورتکراوەی نێو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کە پێک هاتووە لە سەرۆک وەزیران و وەزیرانی نەوت ودارایی وپلاندانان، بریاریکیان وەرگرتوە کە خەرجی عێراق لە لایەن ئەو لێژنەیەوە بە پێی داهاتی فیعلی عێراق خەرج بکرێت، بێ رچاوکردنی دەرگاکان خەرجی وچۆنێتی دابەشکردنی کە لە قانونی بودجەدا هاتووە. ئەمەش لە لایەکەوە مانای ئەوەیە کە داهاتی عێراق لە سەرەتاوە بۆ دابینکردنی خەرجی سیادی دادەنرێت کە پێداویستیی وئاروزوی حکومەتی فدرال جێبەجێدەکات، وپێشتریش بهاء الاعرجی لە فراکسیونی ئەحرار ئاماژەی بەم جۆرە دابەشکردنە کرد بەو مانایەی هێزە شیعەگەرییەکان کۆکن لە سەر مامەڵەکردن بۆ خەرجی بودجە بەو جۆرە. لە لایەکی دیکەوە ئەم هەنگاوە مانای پەکخستنی گرنگترین قانونی دەولەتە کە قانونی بودجەیە وسەرجەم جموجۆلی داریی وداهات وخەرجی لە دەوڵەت وکۆمەڵگادا رێکدەخات. هەڵبەتە ئەمەش پێشیلکردنێکی دەستوریی حکومەتی عەباددیە کە تائێستا ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێدەنگە.
٢ـ حکومەتی عەبادی کە بەناو فدراڵە بە چاوی یەکسان تەماشای سەرجەم بەش وهاووڵاتیانی عێراق ناکات. بۆ نموونە تا ئێستا موچەی فەرمانبەرانی باشوری عێراق وتەنانەت ناوچەکانی ژێر دەستی دەوڵەتی خلافەتی ئیسلامی (داعش) دوانەکەوتوە، بەڵام موچەی فەرمانبەرانی کوردستان ئەگەر بە بیانووی بوونی ناکۆکی لەگەل مالیکی وبەبریاری ئەو بۆ ماوەی سالًَێک دووا کەوتووە وقەرەبوش نەکرایەوە، خۆ ئێستا حکومەتی هەرێم رێکەوتننامەی لەگەل حکومەتی عەبادی مۆرکردوەو، ونوێنەرانی هەرێمی کوردستانیش دەنگیان بۆ حکومەتەکەش داوە، ئەی بۆچی تا ئێستا ئەو موچەیە نادرێت!
٣ـ هەردوای رێکەوتننامەی نێوان هەرێم وبەغدا، ناوەندەکانی بریار لە بەغدا بە شێوازێک مامەڵە وئاخافتنیان دەدا کە خەڵکی کوردستان گومانی لە پابەندبوونیان بەو رێکەوتننامەیە هەبێت. بۆ نموونە لە لایەن ناوەندەکانی بریار لە بەغدا باس لەوەکرا کە رێکەوتننامە نەکراوە وتەنها یاداشتی لەیکتر حاڵیبوونە. پاشتر باس لەوەکرا کە حکومەتی هەرێم پابەند نەبووە وئەو بڕە نەوتەی نەناردووە وەک بلێت رۆژانە بەرمیلە نەوتەکان بە قەترە دەژمێردرێت. بۆ ئەم بیانویەش لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان رونکرایەوە کە دەکرێت ژماردنی بڕی نەوتی نێردراو سێ مانگ جارێک بکرێت، وکێشەکانیش لە ئامادەکردنی بەستنەوەی بۆرییە نەوتەکانی کەرکوکە کە تائێستا لە ژێر کونترۆلێ کۆمپانیای نەوت الشمال ی سەر بە حکومەتی فدراڵە. هەوەها ناوەندەکانی بریار لە بەغدا بە پێچەوانەی رێکەوتننامەکەیان باسیان لەوەش دەکرد کە ئەو برە نەوتەی هەرێم دەبێ زیاد بکرێت. شایانی باسە تا ئێستا ئەو برە نەوتەی کە دەبوایە لە کێڵگەکانی بەسراوە رەوانەبکرایە هەروەک لە قانونی بودجەدا هاتووە نەتوانراوە بنێردرێت، بەڵام بودجە وخەرجی وموچەی باشور عێراق رانەوەستاوە.
٤ـ لە قانونی بودجەی عێراق بۆ ساڵی ٢٠١٥دا هاتوە کە حکومەتی فدرال بودجەی هێزی پێشمەرگە دابین دەکات، کە ئەمەش بەشێکە لە خەرجی سیادی بە پێی ئەو قانونە، بەڵام تا ئێستا موچەی هێزی پێشمەرگە کە ئەمرۆ روبەروی گەورەترین شاڵاوی تیرۆری نێودەوڵەتی دەبێتەوە، لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە دابین دەکرێت.
٥ـ رەفتاروکردەوەکانی سەرانی عێراق وناوەندی بریار لە بەغدا بە بەردەوامی بۆتە درووستکردنی گیانی پەرتەوازەیی وگومان دروستکردن وبەرپاکردنی شەرێکی دەروونی هەروەک عەبادی پێی وایە کە ئەم شەڕە دەرونییە جۆرێکە لە ململانًێکانی ئەم سەردمە.بەبەردەوامیش لە روانگەیەکی تایفەگەری وشۆڤینی نەتەوەی باڵادەستەوە کارکراوە کە رای گشتی لە باشورو ناوەراستی عێراق چەواشە بکرێت و وا لە خەڵکی بگەیەنن کە هەرێمی کوردستان بەشە بودجەی خەڵکی عێراقی خواردوە بۆ شاردنەوەی ئەو خەرجییەی کە بێ هێچ کونترۆڵ وسانسۆرێک حکومەتی پێشوو خەرجی کردوە وباس لەوەش دەکرێت کە بەشێکی دیار نییە. عەقلیەتی ناوەندیی حوکمران لە بەغدا یەک مۆدێل ونمونە بۆ رۆڵی خەڵکی کوردستان لە عێراقدا دەبینی رۆڵی کەسی پلە دوو نەک هاووڵاتیش چونکە چەمکی هاولاتی دەمێکە لە عێراقدا کۆتایی هاتووە.
خستنەرووی ئەم چەند خاڵەی سەروە وامان لێدەکات کە داوا لە حکومەتی هەرێم وهێزە سیاسییەکان کوردستان بکەین بە چاوێکی رەخنەگرانە ئەم هەلەومەرجە نوێیە هەڵسەنگێنن و وەڵامەکانیش لەوەدا کورت نەکرێتەوە کە حکومەتی فدراڵ مایەپوچ بووە وتوانای خەرجکردنی نەماوە.
٦ـ حکومەتی عێراق بیانووی وەزعی ئابوری عێراق دەهێنێتەوە بۆ رزگاربوون لە ئیلتزامات وجێبەجێنەکردنی بەلێن ورێکەوتننامەکانی، لە کاتێکدا لە ماوەی حوکمی مالکی وبەتایبەتی لە ساڵی دا٢٠١٤ دەیان ملیار دولار لە خەزینەی عێراق بە فرمانی مالکی خەرجکراوە وشوێن وجێگای خەرجکردنەکەی نادیارە، ئەمەو جگە لە ماوەی ساڵی ٢٠١٤ حکومەتی مالکی بەبریاری خودی خۆی بەشی کوردستانی لە بودجەدا نەناردوە وئەمەش دەکاتە زیاتر لە ١٣ ملیار دوڵار. لەلایەکی دیکەوە بەرپرسانی حکومەتی عەببادی ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە وەزعی ئابوری عێراق جێنشینەوە، بەڵام بە ئانقەست بەشە بەودجەی کوردستان نانێرن. بۆیە تێکرای ئاماژەکان ئەوە دەخەنە روو کە هۆکاری مەسەلەی نەناردنی بەودجە خراپی وەزعی ئابوری عێراق نییە، بەلکو هەمان ئەو سیاسەتەیە کە لەلایەکەوە پارەی عێراق لەسەر حشدی شعبی و بۆنە تایفەگەرییەکان و لە گەندەڵیی هەمە جۆردا، بە فیرۆدەچێت، وهەزاران چەکی قورسی جۆراجۆر بۆ تیرۆریستان بەجێدەهێڵرێت ونرخەکانیان بە دەیان ملیار دولارە، و باجەکەشی بۆتە قورسایی لەسەر تاکی کوردستان بۆ روبەرەبەنەوەی تیرۆر، وپەکخستنی گەشەپێدان لە کەردستان وسەرانسەری عێراقدا.
بۆ ئەم مەبەستەش ئەم خاڵانەی خوارەوە بە مەبەستی وروژاندنی گفتوگۆو شیکردنەوەی پێویست بۆ ئەو هەڵسەنگاندنە بە گرنگ دەزانین:
یەکەم / هەڵسەنگاندنی سیاسەتی عەبادی:
عەبادی لە سەرەتای وەرگرتنی دەسەڵات و بەمەبەستی راکێشانی سەرنجی ماڵی شیعە بۆ پشتگیری خۆی دژ بە مالیکی، وەک ریفورمخوازێک خۆی خستە روو. لەوە دەجێت ئەو خۆ دەرخستنەی بە رواڵتی ریفۆرمخواز بەسەر هەندی لایەنی سیاسی کوردستانی وعێراقیدا تێپەربووبێت، لە کاتێکدا گۆرانکاری نێوان مالیکی وعەبادی لەوانەیە بەرژەوەندی تاکەکەسی وململانێی بەرژەوەندییەکانی هەندی ناوەندی دەسەڵاتی تیادابێت، بەڵام ئەو گۆرانکارییە لە چوارچێوەی ئاودیوکردنەوەی یەک دراوە کە خۆی لە بەرژەوەندی ماڵی شیعە وخۆگونجاندن لەگەل گۆرانکارییەکان دەبینێتەوە، ولە کۆتایشدا بە فلتەری ئێران ومەرجەعیەت ورەزامەندی ولیی الفقیە تێپەربووە. ئەمەش وامان لێدەکات بڵین کە ململانێ پێشوو لەگەل مالیکی وئێستاش لەگەڵ عەبادی ملمڵانێی کەسی نییە، بەڵکو ململانێیە لەگەل عەقلیەتی دەوڵەتی ناوەند کە خۆی لە فیکری شیعەگەری وشۆڤینی عەرەبی دەبینێتەوە وجاربەجاریش دەستەواژەی لیبرالیش تیایدا بەکار دێت. بۆیە دەبینین سیاسەتی ئەمرۆی عەبادیش سیاسەتی دەستی بەدەستییە وجێبەجێنەکردنی بەڵێن ورێکەوتننامەکانە وکارکردنە بۆ دەستەمۆکردنی کوردستان لە رێگای شەڕی دەرونی وئابورییەوە دوای ئەوەی توانای شەڕی سەربازییان نەما کەکاتی خۆی مالیکی بە هێزەکانی دیجلە ئەو هەرەشەیەی دەکرد.
دووەم / رچاوکردنی ریزبەندی ململانێکان:
هاوکات لەگەل بوونی ناکۆکی لەگەڵ بەغدا، کوردستانی باشور دوچاری شاڵاوی تیروریستی دەوڵتی خلافەت بۆتەوە. ئەمرۆ روبەروبونەوەی تیرۆر کە مۆرکێکی نێودەوڵەتی وەرگرتەوە بە یەکەمین پلەی ململانێ ومەترسی لە سەر کوردستانی باشور دادەنرێت. بۆیە دەبێت لە پرۆسەی بەگژداچوونی ململانێ و ناکۆکێیەکان ئاستەکان جیابکرێتەوە و لایەنی کوردستانی دەرگای گفتوگۆ ودانوستان لەگەل بەغدا دانەخات وتەنانەت سیاسەتی هاوکاری لەگەڵیدا بۆ روبەروبونەوەی داعش پیادە بکات لە هەمان کاتیشدا سووربێت لەسەر مافە رەواکانی گەلی کوردستان و بە پێی ئاستی پەرەسەندنی روداوەکان وەڵامی پێویستی هەبێت. هەر لەم بوارەدا پێویستە نوێنەرانی کوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و سەرۆک کۆماری عێراق رچاوی بریارەکانی عەبادی بن وماوە نەدەن کە بۆ مەبەستی بەهێزکردنی ناوەند دەستور پێشێل بکات.
سێیەم/ مامەڵەکردن لەگەڵ هۆکاری نێودەوڵەتی:
هەرێمی کوردستان بۆ مامەڵەکردن لەگەل پێشهاتەکان وروبەروبونەوەی ململانێکان پێویستی بە پشتگیری نێودەوڵەتی هەیە. ئەو پشتگیرییەی کە ئەمرۆ لە شەڕی دژایەتی تیرۆر بۆ کوردستان درووست بووە کارێکی ئیجابییە وبە رادەیەکی باش سەرکەوتوو بووە، بەڵام گرنگە ئەم پشتگیریە تەنها بۆ شەڕی تیرۆر نەبێت، بەڵکو هەماهەنکی وهاوکاری وپشتگیری بێت بۆ مافە رەواکانی گەلەکەمان لە ململانێکانیشی لەگەڵ بەغدا. ئەمەش وا پێویست دەکات بە شێوەیەکی بەرنامەی وبەوپەری شەفافیەت هەڵوێستەکانی هەرێمی کوردستان ولە هەمان کاتدا وەڵام وتەگەر ولەمپەرەکانی بەغدا وهەڵوێستەکانی بۆ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی روون بکرێتەوە. سەرەرای ئەمەش سیاسەتی پێشووی مامەڵەکردن لەگەڵ وڵاتە دراوسێکان بە تایبەتی ئێران وتورکیا پێویستیان بە هەڵسەنگاندن وپێداچونەوە هەیە. مامەلەکردن لەگەڵ هۆکاری نێودەولەتی پێویستی بەلەبەرچاوگرتنی گۆرانکاری وتەرازوی هێزەکانی هەرێمایەتی ونێودەوڵەتی هەیە، بەجۆرێک کوردستان بە دوور بێت لە محاوری هەرێمایەتی وبەهاوسەنگی مامەڵە لەگەل سەرجەم فاکتەرە دەرەکییەکان بکرێت.
چوارەم/ یەکریزی نیشتمانی کوردستانی:
پێداچونەوەی سیاسەت وسەرکەوتن لە تەوەرەکانی سەرەوە پێویستی بە یەکریزی جەماوەری کوردستان و هێزە سیاسییەکانی هەیە، ئەمەش لەسەر بنەمای بە دامەزراوەیی دەزگاکانی حکومەت ورێکخستنەوەی ئەو دەزگایانە دوور لە بەشبەشێنەی حزبی وململانێی لاوەکی. ئەزمونی شەڕی تیرۆر لە چەند مانگی رابوردوودا سەرجەم کەلێنە ناوخۆییەکانی بەدەرخست، وئاکامەکەشی ئەوەمان پێدەڵێت کە لە رێگای بە دامەزراوەیکردنی دامودەزگاکانی حکومەتەوە دەتوانین سوود لەسەرجەم وەز مرۆییەکانی کوردستان وەرگرین، نەک هێزی حزبی.
پێنجەم/بەرنامەی نوێی حکومەتی هەرێم:
هەرچەندە حکومەتی هەرێم لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٤ وە دووچاری برینی بودجە لەلایەن بەغداوە، بوو، ولە ناوەراستی هەمان ساڵیشدا دووچاری شەری تیرۆری بۆوە، ومامەڵی لەگەڵ ئەم دوو بابەتە کردوە، بەڵام چاوەروانی ئەوە دەکرێت کە ئەم دوو حاڵەتە ببێتە قەیرانێکی بەردەوامی ساڵی ٢٠١٥ بە تایبەتی لەگەل بوونی قەیرانی دارایی لە عێراقدا بە هۆی دابەزینی نرخی نەوت وپابەندبوونی سیاسەتی دراوی وبنەمای سیاسەتی دارایی کوردستان بە عێراقەوە. ئەم حاڵتە نوێیە پێویستی بە چاوگێرانەوەی سیاسەتی دارایی کوردستان هەیە لەسەر بنەمای کارکردن بۆ کەمکردنەوەی خەرجی بە جۆرێک قورساییەکەی لەسەر خاوەنی کەمدەرامەتەکان نەبێت ولە هەمان کاتیشدا کار بۆ زیاتر سەربەخۆیی ئابوری کوردستان وسیاسەتی دارایی بکرێت. لە هەمان کاتیشدا شەری دژە تیرۆر دیسانەوە پێویستی بە خۆرێکخستنەوەی رەوشی کوردستان هەیە لەسەر بنەمای سیاسەتێک کە چەمکی دەوڵەتی دیموکراتی مەدەنی وجیاکردنەوەی دین ودەوڵەت وماوەنەدان بە بەکارهێنانی ئاین بۆ مەبەستی سیاسی، دابین بکات
لە هەمووی گرنگرتر کاتی ئەوە هاتوە کە چاوگێرانەوەیەکی تەواو وسەرانسەری بە پەیوەندی نێوان دەسەڵات وهاوڵاتی بکرێت، بە جورێک زانیاری وراستییەکان بە شێوەیەکی شەفاف بخرێتە بەردەست جەماوەرەوە، وبەردەوام دیالۆگێکی راستەوخۆ نێوان ئەم دوو جەمسەرە بکرێت، وهەوڵبدرێت کە متمانەی خەڵکی بە دەسەڵات بتەوتربێت ئەمەش لە رێگای کردەوەو وپێشکەشکردنی نموونەی خەمخوری لەلایەن دەسەڵاتەوە بۆ سەرجەم خەڵکی کوردستان.
مەبەست لەم جۆرە سیاسەتە ماوەدانی رەهایە بە خەڵکی کوردستان بۆ ئەوەی بە ئازادانە وبەهەموو شێوازەکانی رادەڕبرینی دیموکراسیانە وئازاد ویستی خۆیان دەڕیرن و وزە وتواناکانی خۆیان ئاراستەی وەدیهێنانی دیموکراسی و چاکسازی لە ناوەوەی کوردستان، ودوژمنە دەرەکییە راستەقینەکانی گەلەکەمان بکەن.
ئێمە لە حزبی شیوعی کوردستان ئەم چەند خاڵەی لە سەرەوە باسمانکرد بە نەخشەرێگایەکی راست وگونجاو دەزانین بۆ ئەنجامدانی هاوکاری کۆمەڵایەتی ویەک هەڵوێستی وپاراستنی بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان وبەهێزکردنی تواناکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی لە ئاست ئەو ئەرکە نیشتمانیانە بێت کە بێ هێزی پۆڵاینی خەڵکی کوردستان نایەتەدی.
دەمێنێتەوە بڵین ململانێ وناکۆکی وبارگرژییەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست وبوونی قەیرانی بنیاتیی دەوڵەت لە ناوچەکەدا، ئەگەری جۆراوجۆری گۆرانکاری نەخشەی ناوچکە دەخاتە روو، و پێویستە خۆمانی بۆ ئامادە بکەین و کوردستان هێزی کارا وئاکتیڤی گۆرانکارییەکان بێت.
