کاوە محمود:
بریارە لەم نزیکانە وەفدێکی باڵای حکومەتی هەرێم بۆ دانوستان سەبارەت بە بابەتە هەڵپسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، سەردانی بەغدا بکات. هەرچەندە حکومەتی هەرێمی کوردستان چەندین جار ئامادەبوونی خۆی بۆ ئەنجامدانی ئەو دانوستانە دەڕبڕیوە، بەڵام کاردانەوەی بەغدا تەنها سەرزارکی بووە، و ئەو وەفدە حکومیانەی هەردوو لا کە لە ماوەی زیاتر لە ساڵێک کۆبونەوەیان کردوە، تەنها گفتوگۆ لە سەر بابەتە ساکار و ساناکان بووە، کە مۆرکی رێکخستنی هەندی ئیدارات و کارەکانی و ئەو بابەتانەی کە دەچێتە خانەی سەکتەری بیروکراتی حکومی. حکومەتی بەغدا و هێزە دەسەڵاتدارەکانی عيراق لە ماوەی زیاتر لە ساڵێک نەک بە شێوەیەکی پراکتیکی هەنگاوی بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی بابەتە هەڵپسێردراوەکان نەناوە، بەڵکو بە شێوەیکی کردەیی بابەتی ئاڵۆزی دیکەی درووست کردوە وەک بەرپاکردنی سیاسەتی تەعریب و گۆڕانکاری دیموگرافی لە کەرکوک و شنگال و سوتاندنی خەلەوخەرمان و ڕەز و بێستانی جوتیارانی کورد لەو ناوچانە، جگە لە هێشتنەوەی هێزەکانی حەشدی شەعبی لەو ناوچانە کە بە شێوەیکی عەمەلی نەیانتوانیوە ژیانی خەڵکی بێدیفاعی کوردنیشینانی ئەو دەوروبەرە بپارێزن، و لە ئاکامدا بەشێکی زۆری ناوچەکانی شنگال ئاوەدانەکرانەوە، و لە دەوربەری کەرکوکیش چەندین گوندی کاکەیی نشین سەرلەنوێ دووچاری هێرشی داعش بوون، جگە لەوەی کە ژمارەیەکی بەرچاوی داعشەکان لە دەوربەری گوڵاڵە و خانەقین بە رۆژ بەشێکن لە حەشدی شەعبی و بە شەویش داعشن. ئا لەم هەولەمەرجە دژوارەدا پروپاگندەی لایەنە سیاسییە عێراقییەکان بە شێوەیکی بەرنامە داڕێژراو جەخت کردنەوەیە لەسەر ئەوەی کە دەبێ بەغدا موچە بۆ کوردستان نەنێریت، و حکومەتی هەرێم نەوتی کوردستان ڕادەستی بەغدا بکات، و بەم ئاراستەیە ڕای گشتی تەیار دەکەن.
ئەم ئاراستەیەی لایەنە عێراقییەکان بە شێکە لە شەڕی دەروونی کە دژ بە گەلی کوردستان دەکرێ، بەتایبەتی ئەوەیان لە بەر چاوە کە بڕینی بودجە لە ساڵی 2014 تا ئێستا و ڕەوانەی بەشێک لە موچەی خەڵکی کوردستان لە 2018وە، کارتێکردنێ نەگەتیفانەی لەسەر ڕەوشی ئابوری خەڵکی کوردستان کردوە، و بەم جۆرەش دەیانەوێت تێکرای بابەتەکان لە بازنەی نەوت و موچەدا کۆبکەنەوە دوور لە بابەتەکانی دیکە کە بە ئاشکرا لە دەستور عێراقدا ئاماژەی پێکراوە، و حکومەتی عێراق جێبەجێی ناکات، یان چاوەرێی گۆرینی تەرازوی هێزەکان بە بەکارهێنانی هێزی سەربازی دەکات وەک ئەوەی ئێستا بڕیاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگای کەرکوکی دا کە پانزە ساڵە لە سەر داوای هێزە سیاسییەکانی عەرەب و توروکمان دوواخرا، کەچی ئێستا بۆ فەرزکردنی حاڵەتی داسەپاو، دەیەوێ هەڵبژاردن بکرێ و حاڵەتی نوێ بە شێوەیەکی “شەرعی” بەسەر ئەو ناوچەیەدا فەرز بکات.
بابەتی موچەی خەڵکی هەرێمی کوردستان بابەتێکی گرنگە لە دانوستانی ئایندە لە گەڵ حکومەتی بەغدا، کە ئەمەش بە بابەتی نەوت لکێنراوە، بەڵام گرنگە ئەو دووبابەتە بە شێوەیکی داماڵڕاو لە پاشخانی و پەرەسەندنی ڕووداوەکان و تەنها بە عەقلیەتی ساڵی 2020 و دانانی بوجە تەماشا نەکرێت. ئەوەی کە پەیوەندی بەم بابەتەوە هەیە باسکردنی ئەو قەرزانەیە کە لای حکومەتی بەغدایە، و شایستەی هەرێمی کوردستانە لەوانە بڕینی بودجە هەرێم و موچەی فەرمانبەران لە ساڵی 2014وە لە کاتێکدا حکومەتی عێراق موچەی بەو شوێنانە دەدا کە لەو ساڵانەدا لە ژێر کۆنتڕۆڵی داعشدا بوون. ئەگەر تەنانەت لە ڕوانگەی دەستور عێراقەوە تەماشای بابەتی نەوت بکەین دەبێ وەفدی حکومەتی هەرێم ئەوەی لە بیر بێت کە نەوت لە دەسەڵاتی ئیتحادی حەسری نییە کە لە ماددەیەکی دەستوردا بە نۆ خاڵ دەستنیشان کراوە، و بابەتی نەوت ماددەیەکی جیاوازە، بۆیە هەرێمی کوردستان قانونی نەوت و گازی خۆی هەیە، بەڵام تا ئێستا عێراق قانونی نەوت و گازی نییە، و تەنانەت ئەگەر ئەو قانونەی هەبێت و یەکێک لە ماددەکانی بە پێچەوانەی قانونی هەرێم بێت، ئەوا بەپێی خودی دەستوری عێراق، هەرێم بۆی هەیە یاسای خۆی جێبەجێ بکات. وەفدی دانوستانی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا ڕاستە دەبێ یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی کارکردن بۆ دابینکردنی موچەی خەڵکی کوردستان بێت، و ئەم بابەتەش لەم هەلەمەرجەدا لکێنراوە بە مەسەلەی نەوت.
لەم حاڵەتەشدا ئەگەر حکومەتی هەرێم لە چوارچێوەی بودجەی عێراق بەشێک لە نەوت ڕادەستی بەغدا بکات، ئەوا گرنگە لە چوارچێوەی پێدانی بەهای ئەو بەرمیلە نەوتانە بێت کە ڕیکەوتنی لەسەر دەکرێت، نەک تەسلیم کردنی خودی نەوتەکە و گرنگە پێداگریش لە سەر شایستەی کۆمپانیاکانی دەرهێنان و گواستنەوەی نەوت بکرێت.
گرنگە بە نیسبەت لایەنی کوردستانی مافی فڕۆشتنی نەوت و مامەڵەکردن لە گەڵ جیهاندا لە بواری بازاڕی نەوت، هێڵی سوور بێت و بە هەموو شێوەیەک دەبێ مافی هەرێم بۆ فڕۆشتنی نەوت دوور لە کۆمپانیای سۆمای عێراقی، مسۆگەر بکرێت، و لە هەمان کاتدا دەبێ حکومەتی هەرێمی کوردستان مامەڵە لەگەڵ سامانی نەوت و گاز بە شێوەیک بکات کە بە بەشێکە لە موڵکی خەڵکی کوردستان و بنەمای سەربەخۆیی ئابوری کوردستانە بزانێت، و لە ئایندەشدا زەمینەی سەربەخۆیی سیاسییە، و ئەمەش وا پێویست دەکات کە داهاتی نەوت و گازی کوردستان لە گەڵ سەرجەم سەرچاوەکانی دیکەی ئابوری زۆر شەفاف بێت و لەم حاڵەتەشدا حکومەتی هەرێم بە کردار دەتوانی متمانەی خەڵکی کوردستان بۆ خۆی ڕاکێشێت و لە مەسەلەی ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی ڕاست گۆ بێت، و بەم جۆرەش داکۆکی لە مەسەلەی نیشتمانی کوردستانی دەکات. بابەتە ناکۆکەکان لە نێوان هەولێر و بەغدا زۆرن و بێ گومان بەغدا دەیەوێ ریزبەندی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو بابەتانە لە ڕوانگەی بەرژەوەندی خۆیەوە بێت، بە نسبەت کوردستانەوە بابەتی نەوت و گاز و بودجە و موچە نابێ لە بابەتی کەرکوک و ماددەی 140 و ڕاگرتنی شاڵاوی تەعریب گەورەتر بێت.
وەفدی کوردستان داکۆکی لە مەسەلەیەکی ڕەوا دەکات، و پێویستە هەنگاوەکانی لە ئاستی ڕەوابوونی مەسەلەی گەلی کوردستان بێت.
9/9/2019
