تۆماس فریدمان:
لە 17ی ئەیلولدا، لە ماوەی كەمتر لە شەش مانگدا ئیسرائیل بۆ جاری دوەم هەڵبژاردنی نیشتیمانی ئەنجامدەداتەوە، لە دورەوە وا دەردەكەوێت هەڵبژاردنەكەی 9ی نیسانی ئەمساڵ دوبارەدەبێتەوە، كە تێیدا بنیامین نەتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بە جیاوازیەكی كەم سەركەوتوبو، بەڵام نەیتوانی بە مەبەستی پێكهینانی دەسەڵاتی فەرمانڕەوا هاوپەیمانیەك پێكبهێنێت، بەم كارە فریو مەخۆ، چونكە ئەم پرۆسەیە دوبارەكردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی پێشو نیه، بەڵكو یەكێكە لە گرنگترین هەڵبژاردنەكان لە مێژوی ئیسرائیلدا، ئەگەر ئیسرائیل گرنگە لای تۆ پێویستە وریابیت، چونكە ئەو وڵاتەی تۆ بەدڵتە لەسەر پەتەكەیە، ئەگەر تۆ جولەكەیت دەبێت زیاتر وریابیت، چونكە پێشبینیدەكرێت ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە پێگە ئایینیەكانی جولەكە و كۆمەڵگەكەی لێكبترازێنێت.
بۆچی؟ چونكە ئەو هەڵبژاردنەی ئیسرائیل ژمارەیەكی زۆر بابەت و دۆسیەی كۆكردوەتەوە كە پەیوەندیان بە شوناسی ئیسرائیلەوە هەیە وەك دەوڵەتێكی جولەكە، ئەو بابەتانەش لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا داپۆشران و فشاریا خرایەسەر، بەڵام ئێستا لەناو رای گشتیدا تەقیونەتەوە.
ئەو گرفتانە پەیوەستن بە داهاتوی دامەزراوە دادوەریەكانی ئیسرائیلەوە، لەگەڵ داهاتوی كۆنترۆڵكردنی 2.5 ملیۆن فەلەستینی لە كەنداوی رۆژئاوا و ئەگەرەكانی بەڕێوەبردنی ئیسرائیل لەلایەن ئەو باڵە نێوەندگیرەی ئێستا یاخود لە لایەن پارتە راستڕەوەكانی ئەو وڵاتەوە كە توندڕەوترینن به‌شێكن له‌و بابه‌تانه.
لە هەمانكاتدا، مەترسی لەسەر چارەنوسی دو سیاسەتمەداری ئێستای ئەو وڵاتە هەیە: بنیامین نەتانیاهۆ، هاتوەتە ناو ململانێیه‌كەوە كه ئەو ململانێیە رێگریدەكات لەوەی بە تۆمەتی گەندەڵی زیندانیبكرێت، لەگەڵ ئێهود باراك، سەرۆك وەزیرانی پێشوی ئیسرائیل، كە لە هەڵبژاردنەكانی پێشودا بەشداری نەكرد و لەم هەلبژاردنەی داهاتودا بەشداریدەكات.
بەپێی باراك، لە ئێستادا لەبەردەم “شكستێكی تەواوی دیموكراسیەتی ئیسرائیلداین”، بە بڕوای ئەو، شكستی دیموكراسی لە ئیسرائیل “هەڕەشەیەكی ستراتیجیە كە كەمتر نیە لە مەترسیەكانی ئێران”.
لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیسانی ئەمساڵدا، لەنێوان هەریەك لە باڵە راستڕەو و چەپڕەوەكانی ئیسرائیلدا خاوبونەوەیەك لە باسكردنی دۆزی فەلەسەتین بەدیدەكرا، پارتی لیكود بە سەرۆكایەتی نەتەنیاهۆ لەگەڵ هاوپەیمانە راستڕەوەكانیدا نەیاندەویست بە ئەنجامدانی مشتومڕ لەسەر دۆزی كەنداوی رۆژئاوا (فەلەستین) دۆخەكە لە خۆیان تێكبدەن، لە بەرامبەردا پارتی ركابەری لیكود بە سەرۆكایەتی بێنی گانتز، كە پارتێكی چەپڕەوە و بە پارتی شین و سپی ناسراوە هاوشان لەگەڵ پارتی كرێكارانی ئە وڵاتە پێیان وایە كاركردن لەسەر گەندەڵیە كەسیەكانی نەتانیاهۆ باشتر لە پرۆژەی جیاكردنەوەی فەلەستین لە ئیسرائیل دەبێتە هۆی كۆكردنەوەی دەنگی زیاتر، لە ئەنجامدا دۆسیە هەرە گرنگەكەی داهاتوی ئیسرائیل لەژێر پەردەكاندا شاردراوەتەوە.
دابەشبونی سەرەكی لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا بەوهۆیەوەبو كە باڵی چەپڕه‌و دەیانوت نەتەنیاهۆ دەبیت بكشێتەوە، چونكە خۆی و خانەوادەكەی لە گەندەڵی تێوەگلاون و ماوەیەكی زۆرە لەسەر تەختی دەسەڵاتن، لە لایەكی دیكەوە بەبڕوای نەتەنیاهۆ “نەتانیاهۆ بەشێكی دانه‌بڕاوی داهاتوی ئیسرائیلە”.
ئەو تۆمەتە گەندەڵیانەی خراونەتە پاڵ نەتانیاهۆ تۆمەتی ئاسایی نین، لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا ئەفیخای مێندێلبیت، ئەو داواكارە گشتیەی كە نەتانیاهۆ دەستنیشانیكردبو، ئامادەیی خۆی پیشاندا بۆ روبەڕوكردنەوەی نەتانیاهۆ لە سێ دۆسیەی گەندەڵیدا، لە چاوەڕوانی دانیشتنی سەرەتای دادگا سەبارەت بەو دۆسیانە، نەتانیاهو دەتوانێت كۆتا داواكاری بۆ تێهەڵچونەوە لە دۆسیەكانی بكات.
مێندێلبیت لەبارەی نەتانیاهۆوە نوسیبوی “ئازارت بە وێنای خزمەتكردنی خەڵك و متمانەی خەڵك گەیاند، بەرژەوەندیەكانت تێكەڵكرد و دەسەڵاتەكەت خراپ بەكارهێنا، لەكاتێكدا بەرژەوەندیە كەسیەكانی خۆت و ئەندامانی خێزانەكەت تێكەڵ بە حكومڕانیەكەت كرد، تۆ ئەو كارمەندانەت لە گەندەڵیەوە تێوەگلاند كە لەژێر دەسەلاتی تۆدا كاریاندەكرد”.
نەتانیاهۆ (بیبی) نائومێدە، لەوانەیە روبەروی زیندانیكردن ببێتەوە، بەڵام پێش هەڵبژاردنەكەی ئیسرائیل لە مانگی نیساندا، نەتانیاهۆ بە توندی رەتیكردەوە لە ئەگەری سەركەوتنی لە هەلبژاردنەكاندا و گرتنەدەستی دەسەڵاتی كنێسیت (پەرلەمانی ئیسرائیل)، دەسەلاتەكەی بە مەبەستی هەنگاونان بەسەر یاسادا بەكاربهێنێت و خۆی لە یاسا بدزێتەوە، وتیشی “ئاسمان بمانپارێزێت، ئەوە كارێكی هەڵەیە”.
دواتر چی رویدا؟ دەستبەجێ پاش بردنەوەی لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا، لە یەكەمین هەنگاویدا نه‌تانیاهۆ هەوڵیدا لەو هاوپەیمانیەی بە مەبەستی پێكهێنانی حكومەت دروستیكرد دڵنیایی وەربگرێت كە بۆ تێپەڕاندنی ئەو یاسایانەی پێشتر رەتیكردبوەوە خۆی بدزێتەوە.
بە داخەوە لەپاڵ پارتی لیكود-دا، ئەو پارتە سیاسیە توندڕەوانەی هەماهەنگی پێشێلكاریەكانی (بیبی) بون، هەریەك لە پارتی راستڕەوی ئەو وڵاتە و پارتی ئۆرسۆدۆكسە توندڕه‌وەكان بو، هاوكات بە هۆی ئەوەی نەتانیاهۆ پێداگربو لەسەر پێكهنانی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو دو پارتە تا دەسەڵاتی كنێسیت پێكەوە بگرنەدەست، هەردو پارتەكە نەتانیاهۆیان كردە داردەستی خۆیان، بە شێوەیەكی بەردەوام داخوازیەكانیان زیاتردەكرد تا لە كۆتاییدا ئەندامانی دیكەی ناو هاوپەیمانیەكەی نەتانیاهۆ رەتیانكردەوە درێژە بە هاوپەیمانیەكە بدەن.
لە چوارچێوەی ئەم هێنان و بردنەدا، هەر تاكێكی ئیسرائیل پێویستە ببینێت تا چەن بیبی ئامادەبو بۆ پەیڕەویكردن لە دامەزراوە یاساییەكانی ئیسرائیل، تا بە تەواوی خۆی رزگاربكات.
نەتانیاهۆ داوای له‌و هاوپەیمانیەكه‌ی خۆی دەكرد پرۆژە یاسایەك تێبپەڕێنن تا سەرۆك وەزیرانی ئێستا (نەتانیاهۆ) لەورێگەیەوە بە تەواوی خۆی لە دادگا و لێپێچینەوە بپارێزێت، هاوكات بە مەبەستی رێگریكردن لە دادگای باڵای ئیسرائیل تا نەبێتە ئاستەنگ لە پرۆژە یاساكە، بیبی پێداگربو لەسەر ئەوەی هاوپەیمانەكانی پرۆژە یاسایەكی دیكە تێبپەڕێنن كە دەسەڵاتەكانی دادگای باڵا سنورداردەكات.
سەرەڕای هەمو ئەوانە، هێشتا دۆزی فەلەستین لە ئەجێندا و كارنامەی كاردا بونی نەبو، پاشان ئێهود باراك هاتە مەیدان.
لەماوەی چەند ساڵی رابردودا، ئێهود باراك، سەرۆك وەزیرانی پێشوی ئیسرائیل لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بە شێوەیەكی بەردەوام دژی نەتانیاهۆ بڵاوكراوەی هەبو، بە بەردەوامی جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە كارەكانی ئیسرائیل بەرامبەر فەلەستین لە شكۆی ئەو وڵاتە وەك نیشتیمانێكی دیموكراسی جولەكەكان كەمدەكاتەوە، كە ئەو نیشتیمانە لەسەر بنەمای یەك كەس و یەك دەنگ بنیادنراوە، بەڵام نەتانیاهۆ و پارتە راسترەوە هەمانهەنگەكانی، بە پێویستی دەزانن لە شكۆی دامەزراوە یاساییەكانی ئیسرائیل كەمبكەنەوە، چونكە ئه‌وه دادگای باڵا و رێكخراو و گروپە مەدەنی و ناحكومیەكانن لەبەردەم هەوڵی راستڕەوەكان وەستاون، كە دەیانەوێت ناوچە فەلەستینیەكان داگیربكەن و لە هەمانكاتدا نایانەوێت مافی یەكسان و هاوشێوەی ئیسرائیلیەكان بدەن بە دانیشتوانی ناوچەكانی فەلەستین.
بەپێی بۆچونی زۆرینە لە دەرەوەی ئیسرائیل، چارەسەركردنی كێشەكە لە گرتنەبەری دو رێگادا خۆی دەبینێتەوە، یەكێك لەو دو رێگایە جیاكردنەوەی فەلەستینە لە ئیسرائیل، رێگای دوه‌م تێكەڵكردنی هەردو ناوچەكەیە لەژێر یەك سیاسەت و حكومڕانیدا لەسەر بنەمای مافی یەكسان، بەڵام راستڕەوەكانی ئیسرائیل خەیاڵێكی دیكەیان هەیە بۆ چارەسەركردنی دۆزی فەلەستین: “كۆنترۆڵكردنی فەلەستین بێ ئەوەی مافی یەكسان بدەنە فەلەستینیەكان”، كه سەرەكیترین بەربەستەكانی بەردەم ئەو بۆچونە، سیستمی دادی ئیسرائیلی لەسەر ئاستی جیهان و رۆژنامەنوسی ئازاد و كۆمەڵگەی مەدەنیە، كە پارتە راستڕەوەكان دەیانەوێت كۆت و بەندیان بكەن، باراك تیشكی خستە سەر ئەو بابەتە و هۆكاری لێكنزیكبونەوەی ئەو پارتانەی بۆ ئیسرائیلیەكان رونكردەوە.
باراك ناتوانێت لەم هەڵبژاردنەدا سەركەوتوبێت، بەڵام بە بەشداریكردنی لەو كێبڕكێیەدا و رونكردنەوەی ئەو هەڕەشانە بۆ سەر داهاتوی ئیسرائیل، دەتوانێت فشار بخاتە سەر هەریەك لە پارتی شین و سپی و پارتی لیكود تا لە كارنامەكانیاندا داهاتوی كەنداوی رۆژئاوا تاوتێبكەن و دانوستان لەوبارەیەوە ئەنجامبدرێت.
ناوی پارتەكەی باراك (ئیسرائیلی دیموكرات)ە، دەشڵێت “هەریەكێك لە ئێمە لەنێوان حكومەتی ئیسرائیل و حكومەتی نەتانیاهۆ بژاردەیەكی لەبەردەستدایە، بژاردەكە لەنێوان پەرتبونی دیموكراسی ئیسرائیل و تێكشكانی یاساكانی دەستور و دادگاكان و پۆلیس و تەواو تێكچونی حكومەتی ئیسرائیل و ئەنجامدانی دانوستانه لەگەڵ ئەو دەوڵەتە جولەكە دیموكراسیەدایە كە ئیسرائیل دەیەوێت، كە دەوڵەتێكی راست و هاوسەنگە، ئەم رۆژانە تاریكترین رۆژەكانە كە دەیبینین”.
پێویستە هەریەك لە ترەمپ و جولەكەكانی سەرانسەری جیهان نزابكەن نەتانیاهۆ بیدۆڕێنێت، ئەگەر لە هەڵبژاردنەكان سەربكەوێت و یاساكانی دەستور لەپێناو یاساكانی خۆی تێبپەڕێنێت، یاخود لەپێناو كۆنترۆڵكردنێكی ناهاوسەنگی ناوچەكانی فەلەستین، هەمو جولەكەیەك دەبێت لەكۆتاییدا یەك بژاردە لەنێوان پشتیوانیكردن یاخود نەكردنی ئیسرائیلدا هەڵبژێرن، هەروەك پێشتر وتم، ئەم رێكارەی ئێستا لەوانەیە ببێتە هۆی لێكترازانی ماڵە پیرۆزەكان و حەرەمی زانكۆكانی جولەكە لە سەرتاسەری ئەمریكا و جیهان.
بەهۆی ئەوەی نەتانیاهۆ هەریەك لە ترەمپ و جەیرد كوشنەر-ی زاوای فریوداوە، ئەوان تێناگەن كە ئەگەر بیبی لە هەلبژاردنەكان سەركەوتوبێت، ئەوكاتە پلانی ئاشتی ترەمپ و كوشنەر بۆ فەلەستین هەر لە سەرەتاوە بێگیان دەبێت و كاری پێناكرێت، نەتانیاهۆ تەنها لەكاتێكدا دەتوانێت بمێنێتەوە كە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو پارتانەدا ببەستێت كە بە هەمو شێوەیەك بەشكردنی دەسەڵات لەگەڵ فەلەستین رەتدەكەنەوە، بێگوێدانە ئاستی لاوازی ئەو پارتانە.
لە گریمانەیەكی دوریشدا، تەنها ئەگەر كارنامە و ئەجێندا ی باراك لەم هەڵبژاردنەدا بتوانێت هاوپەیمانیەك پێكبهێنێت بۆ دروستكردنی حكومەتێك كە ئامادەبێت دۆزی فەلەستین بوروژێنێت، ئەوكاتە دەكریت پلانی ئاشتی ترەمپ گوێی لێبگیرێت و گۆڕانكاریەك دروستبكات.
لە هاوڕێ ئەمریكیەكانیشم دەپرسم، ئایا زۆرینەی ئەم بابەتە هیچ پەیوەندیەكی ناسراو و رونی هەیە بە ئێوەوە؟
بۆچی؟ چونكە ئەو هەڵبژاردنەی ئیسرائیل ژمارەیەكی زۆر بابەت و دۆسیەی كۆكردوەتەوە كە پەیوەندیان بە شوناسی ئیسرائیلەوە هەیە وەك دەوڵەتێكی جولەكە، ئەو بابەتانەش لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا داپۆشران و فشاریا خرایەسەر، بەڵام ئێستا لەناو رای گشتیدا تەقیونەتەوە.
ئەو گرفتانە پەیوەستن بە داهاتوی دامەزراوە دادوەریەكانی ئیسرائیلەوە، لەگەڵ داهاتوی كۆنترۆڵكردنی 2.5 ملیۆن فەلەستینی لە كەنداوی رۆژئاوا و ئەگەرەكانی بەڕێوەبردنی ئیسرائیل لەلایەن ئەو باڵە نێوەندگیرەی ئێستا یاخود لە لایەن پارتە راستڕەوەكانی ئەو وڵاتەوە كە توندڕەوترینن به‌شێكن له‌و بابه‌تانه.
لە هەمانكاتدا، مەترسی لەسەر چارەنوسی دو سیاسەتمەداری ئێستای ئەو وڵاتە هەیە: بنیامین نەتانیاهۆ، هاتوەتە ناو ململانێیه‌كەوە كه ئەو ململانێیە رێگریدەكات لەوەی بە تۆمەتی گەندەڵی زیندانیبكرێت، لەگەڵ ئێهود باراك، سەرۆك وەزیرانی پێشوی ئیسرائیل، كە لە هەڵبژاردنەكانی پێشودا بەشداری نەكرد و لەم هەلبژاردنەی داهاتودا بەشداریدەكات.
بەپێی باراك، لە ئێستادا لەبەردەم “شكستێكی تەواوی دیموكراسیەتی ئیسرائیلداین”، بە بڕوای ئەو، شكستی دیموكراسی لە ئیسرائیل “هەڕەشەیەكی ستراتیجیە كە كەمتر نیە لە مەترسیەكانی ئێران”.
لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیسانی ئەمساڵدا، لەنێوان هەریەك لە باڵە راستڕەو و چەپڕەوەكانی ئیسرائیلدا خاوبونەوەیەك لە باسكردنی دۆزی فەلەسەتین بەدیدەكرا، پارتی لیكود بە سەرۆكایەتی نەتەنیاهۆ لەگەڵ هاوپەیمانە راستڕەوەكانیدا نەیاندەویست بە ئەنجامدانی مشتومڕ لەسەر دۆزی كەنداوی رۆژئاوا (فەلەستین) دۆخەكە لە خۆیان تێكبدەن، لە بەرامبەردا پارتی ركابەری لیكود بە سەرۆكایەتی بێنی گانتز، كە پارتێكی چەپڕەوە و بە پارتی شین و سپی ناسراوە هاوشان لەگەڵ پارتی كرێكارانی ئە وڵاتە پێیان وایە كاركردن لەسەر گەندەڵیە كەسیەكانی نەتانیاهۆ باشتر لە پرۆژەی جیاكردنەوەی فەلەستین لە ئیسرائیل دەبێتە هۆی كۆكردنەوەی دەنگی زیاتر، لە ئەنجامدا دۆسیە هەرە گرنگەكەی داهاتوی ئیسرائیل لەژێر پەردەكاندا شاردراوەتەوە.
دابەشبونی سەرەكی لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا بەوهۆیەوەبو كە باڵی چەپڕه‌و دەیانوت نەتەنیاهۆ دەبیت بكشێتەوە، چونكە خۆی و خانەوادەكەی لە گەندەڵی تێوەگلاون و ماوەیەكی زۆرە لەسەر تەختی دەسەڵاتن، لە لایەكی دیكەوە بەبڕوای نەتەنیاهۆ “نەتانیاهۆ بەشێكی دانه‌بڕاوی داهاتوی ئیسرائیلە”.
ئەو تۆمەتە گەندەڵیانەی خراونەتە پاڵ نەتانیاهۆ تۆمەتی ئاسایی نین، لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا ئەفیخای مێندێلبیت، ئەو داواكارە گشتیەی كە نەتانیاهۆ دەستنیشانیكردبو، ئامادەیی خۆی پیشاندا بۆ روبەڕوكردنەوەی نەتانیاهۆ لە سێ دۆسیەی گەندەڵیدا، لە چاوەڕوانی دانیشتنی سەرەتای دادگا سەبارەت بەو دۆسیانە، نەتانیاهو دەتوانێت كۆتا داواكاری بۆ تێهەڵچونەوە لە دۆسیەكانی بكات.
مێندێلبیت لەبارەی نەتانیاهۆوە نوسیبوی “ئازارت بە وێنای خزمەتكردنی خەڵك و متمانەی خەڵك گەیاند، بەرژەوەندیەكانت تێكەڵكرد و دەسەڵاتەكەت خراپ بەكارهێنا، لەكاتێكدا بەرژەوەندیە كەسیەكانی خۆت و ئەندامانی خێزانەكەت تێكەڵ بە حكومڕانیەكەت كرد، تۆ ئەو كارمەندانەت لە گەندەڵیەوە تێوەگلاند كە لەژێر دەسەلاتی تۆدا كاریاندەكرد”.
نەتانیاهۆ (بیبی) نائومێدە، لەوانەیە روبەروی زیندانیكردن ببێتەوە، بەڵام پێش هەڵبژاردنەكەی ئیسرائیل لە مانگی نیساندا، نەتانیاهۆ بە توندی رەتیكردەوە لە ئەگەری سەركەوتنی لە هەلبژاردنەكاندا و گرتنەدەستی دەسەڵاتی كنێسیت (پەرلەمانی ئیسرائیل)، دەسەلاتەكەی بە مەبەستی هەنگاونان بەسەر یاسادا بەكاربهێنێت و خۆی لە یاسا بدزێتەوە، وتیشی “ئاسمان بمانپارێزێت، ئەوە كارێكی هەڵەیە”.
دواتر چی رویدا؟ دەستبەجێ پاش بردنەوەی لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نیساندا، لە یەكەمین هەنگاویدا نه‌تانیاهۆ هەوڵیدا لەو هاوپەیمانیەی بە مەبەستی پێكهێنانی حكومەت دروستیكرد دڵنیایی وەربگرێت كە بۆ تێپەڕاندنی ئەو یاسایانەی پێشتر رەتیكردبوەوە خۆی بدزێتەوە.
بە داخەوە لەپاڵ پارتی لیكود-دا، ئەو پارتە سیاسیە توندڕەوانەی هەماهەنگی پێشێلكاریەكانی (بیبی) بون، هەریەك لە پارتی راستڕەوی ئەو وڵاتە و پارتی ئۆرسۆدۆكسە توندڕه‌وەكان بو، هاوكات بە هۆی ئەوەی نەتانیاهۆ پێداگربو لەسەر پێكهنانی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو دو پارتە تا دەسەڵاتی كنێسیت پێكەوە بگرنەدەست، هەردو پارتەكە نەتانیاهۆیان كردە داردەستی خۆیان، بە شێوەیەكی بەردەوام داخوازیەكانیان زیاتردەكرد تا لە كۆتاییدا ئەندامانی دیكەی ناو هاوپەیمانیەكەی نەتانیاهۆ رەتیانكردەوە درێژە بە هاوپەیمانیەكە بدەن.
لە چوارچێوەی ئەم هێنان و بردنەدا، هەر تاكێكی ئیسرائیل پێویستە ببینێت تا چەن بیبی ئامادەبو بۆ پەیڕەویكردن لە دامەزراوە یاساییەكانی ئیسرائیل، تا بە تەواوی خۆی رزگاربكات.
نەتانیاهۆ داوای له‌و هاوپەیمانیەكه‌ی خۆی دەكرد پرۆژە یاسایەك تێبپەڕێنن تا سەرۆك وەزیرانی ئێستا (نەتانیاهۆ) لەورێگەیەوە بە تەواوی خۆی لە دادگا و لێپێچینەوە بپارێزێت، هاوكات بە مەبەستی رێگریكردن لە دادگای باڵای ئیسرائیل تا نەبێتە ئاستەنگ لە پرۆژە یاساكە، بیبی پێداگربو لەسەر ئەوەی هاوپەیمانەكانی پرۆژە یاسایەكی دیكە تێبپەڕێنن كە دەسەڵاتەكانی دادگای باڵا سنورداردەكات.
سەرەڕای هەمو ئەوانە، هێشتا دۆزی فەلەستین لە ئەجێندا و كارنامەی كاردا بونی نەبو، پاشان ئێهود باراك هاتە مەیدان.
لەماوەی چەند ساڵی رابردودا، ئێهود باراك، سەرۆك وەزیرانی پێشوی ئیسرائیل لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بە شێوەیەكی بەردەوام دژی نەتانیاهۆ بڵاوكراوەی هەبو، بە بەردەوامی جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە كارەكانی ئیسرائیل بەرامبەر فەلەستین لە شكۆی ئەو وڵاتە وەك نیشتیمانێكی دیموكراسی جولەكەكان كەمدەكاتەوە، كە ئەو نیشتیمانە لەسەر بنەمای یەك كەس و یەك دەنگ بنیادنراوە، بەڵام نەتانیاهۆ و پارتە راسترەوە هەمانهەنگەكانی، بە پێویستی دەزانن لە شكۆی دامەزراوە یاساییەكانی ئیسرائیل كەمبكەنەوە، چونكە ئه‌وه دادگای باڵا و رێكخراو و گروپە مەدەنی و ناحكومیەكانن لەبەردەم هەوڵی راستڕەوەكان وەستاون، كە دەیانەوێت ناوچە فەلەستینیەكان داگیربكەن و لە هەمانكاتدا نایانەوێت مافی یەكسان و هاوشێوەی ئیسرائیلیەكان بدەن بە دانیشتوانی ناوچەكانی فەلەستین.
بەپێی بۆچونی زۆرینە لە دەرەوەی ئیسرائیل، چارەسەركردنی كێشەكە لە گرتنەبەری دو رێگادا خۆی دەبینێتەوە، یەكێك لەو دو رێگایە جیاكردنەوەی فەلەستینە لە ئیسرائیل، رێگای دوه‌م تێكەڵكردنی هەردو ناوچەكەیە لەژێر یەك سیاسەت و حكومڕانیدا لەسەر بنەمای مافی یەكسان، بەڵام راستڕەوەكانی ئیسرائیل خەیاڵێكی دیكەیان هەیە بۆ چارەسەركردنی دۆزی فەلەستین: “كۆنترۆڵكردنی فەلەستین بێ ئەوەی مافی یەكسان بدەنە فەلەستینیەكان”، كه سەرەكیترین بەربەستەكانی بەردەم ئەو بۆچونە، سیستمی دادی ئیسرائیلی لەسەر ئاستی جیهان و رۆژنامەنوسی ئازاد و كۆمەڵگەی مەدەنیە، كە پارتە راستڕەوەكان دەیانەوێت كۆت و بەندیان بكەن، باراك تیشكی خستە سەر ئەو بابەتە و هۆكاری لێكنزیكبونەوەی ئەو پارتانەی بۆ ئیسرائیلیەكان رونكردەوە.
باراك ناتوانێت لەم هەڵبژاردنەدا سەركەوتوبێت، بەڵام بە بەشداریكردنی لەو كێبڕكێیەدا و رونكردنەوەی ئەو هەڕەشانە بۆ سەر داهاتوی ئیسرائیل، دەتوانێت فشار بخاتە سەر هەریەك لە پارتی شین و سپی و پارتی لیكود تا لە كارنامەكانیاندا داهاتوی كەنداوی رۆژئاوا تاوتێبكەن و دانوستان لەوبارەیەوە ئەنجامبدرێت.
ناوی پارتەكەی باراك (ئیسرائیلی دیموكرات)ە، دەشڵێت “هەریەكێك لە ئێمە لەنێوان حكومەتی ئیسرائیل و حكومەتی نەتانیاهۆ بژاردەیەكی لەبەردەستدایە، بژاردەكە لەنێوان پەرتبونی دیموكراسی ئیسرائیل و تێكشكانی یاساكانی دەستور و دادگاكان و پۆلیس و تەواو تێكچونی حكومەتی ئیسرائیل و ئەنجامدانی دانوستانه لەگەڵ ئەو دەوڵەتە جولەكە دیموكراسیەدایە كە ئیسرائیل دەیەوێت، كە دەوڵەتێكی راست و هاوسەنگە، ئەم رۆژانە تاریكترین رۆژەكانە كە دەیبینین”.
پێویستە هەریەك لە ترەمپ و جولەكەكانی سەرانسەری جیهان نزابكەن نەتانیاهۆ بیدۆڕێنێت، ئەگەر لە هەڵبژاردنەكان سەربكەوێت و یاساكانی دەستور لەپێناو یاساكانی خۆی تێبپەڕێنێت، یاخود لەپێناو كۆنترۆڵكردنێكی ناهاوسەنگی ناوچەكانی فەلەستین، هەمو جولەكەیەك دەبێت لەكۆتاییدا یەك بژاردە لەنێوان پشتیوانیكردن یاخود نەكردنی ئیسرائیلدا هەڵبژێرن، هەروەك پێشتر وتم، ئەم رێكارەی ئێستا لەوانەیە ببێتە هۆی لێكترازانی ماڵە پیرۆزەكان و حەرەمی زانكۆكانی جولەكە لە سەرتاسەری ئەمریكا و جیهان.
بەهۆی ئەوەی نەتانیاهۆ هەریەك لە ترەمپ و جەیرد كوشنەر-ی زاوای فریوداوە، ئەوان تێناگەن كە ئەگەر بیبی لە هەلبژاردنەكان سەركەوتوبێت، ئەوكاتە پلانی ئاشتی ترەمپ و كوشنەر بۆ فەلەستین هەر لە سەرەتاوە بێگیان دەبێت و كاری پێناكرێت، نەتانیاهۆ تەنها لەكاتێكدا دەتوانێت بمێنێتەوە كە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو پارتانەدا ببەستێت كە بە هەمو شێوەیەك بەشكردنی دەسەڵات لەگەڵ فەلەستین رەتدەكەنەوە، بێگوێدانە ئاستی لاوازی ئەو پارتانە.
لە گریمانەیەكی دوریشدا، تەنها ئەگەر كارنامە و ئەجێندا ی باراك لەم هەڵبژاردنەدا بتوانێت هاوپەیمانیەك پێكبهێنێت بۆ دروستكردنی حكومەتێك كە ئامادەبێت دۆزی فەلەستین بوروژێنێت، ئەوكاتە دەكریت پلانی ئاشتی ترەمپ گوێی لێبگیرێت و گۆڕانكاریەك دروستبكات.
لە هاوڕێ ئەمریكیەكانیشم دەپرسم، ئایا زۆرینەی ئەم بابەتە هیچ پەیوەندیەكی ناسراو و رونی هەیە بە ئێوەوە؟
