عبدولباری عەتوان
وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت
شوتییەكانی ئەردۆغان یەك لە دوای یەك لەبەردەم هەڕەشەی كەوتنەخوارەوەدان.. پۆتین توندی دەكاتەوە‌و وەك پێشەكییەك بۆ راپەڕاندنی كەمینەكان‌و گەرمكردنی شەڕی سارد كارتی كورد بەكاردەهێنێ.. ئایا توركیا لەم قەیرانە دەردەچێ ؟ ئایا سیاسەتی خۆی لە سوریا ئەگۆڕی؟ ئایا ملكەچ دەبێت بۆ فشارەكانی روسیا‌و داوای لێبوردن ئەكات؟
پەندێكی توركی هەیە ئەڵێ پیاو ناتوانێ دو شوتی لە بن دەستێكیدا هەڵگرێ.. بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا كە ئەم پەندە بەباشی دەزانێ، خۆی لەدۆخێكدا بینیوەتەوە كە چوار شوتی، پێدەچێ زیاتریشی لەبن دەستدابێ، هەموشیان كێشیان زۆر قورسە.
توركیا ئێستا لە شەڕێكی توندایە لەگەڵ كورد بە سەرۆكایەتی پارتی كرێكارانی كوردستان‌و هاوپەیمانەكانی لە باكوری خۆرئاوای سوریا، هەروەك چۆن بەشێویەكی خێرا بەرەو شەڕێكی سارد دەڕوات كە وردە وردە لەگەڵ روسیا گەرم دەبێ، لەناو دۆسییەی سوریادا نوقم دەبێ، بەبێ بونی هیچ رزگاركەرێك لە ئاسۆدا، لە تەنگەژەیەكی ئاڵۆزدایە لە عێراق بەهۆی ناڕەزایەتی دەسەڵاتدارانی عێراق لە بونی هێزەكانی لە نزیك موسڵ، هەروەها لایەنداری واشنتۆن بەلای بەڕێز حەیدەر عەبادی سەرۆك وزیرانی عێراق‌و داواكەی سەرۆك ئۆباما بۆ پێویستی كشانەوەی هەرچی زوتری ئەو هێزانەی توركیا.
***
بەرێز ئەردۆغان بەتوندی پاڵپشتی ئۆپۆزسیۆنی سوریای كرد لەپێناو كۆتایهێنان بە رژێمی سوریا‌و سەرۆكەكەی، شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی لە ئامێزگرت بەتایبەت میسرو تونس‌و لیبیا، ئەوەتا خۆشی دوای خستنەخوارەوەی فڕۆكە روسییەكە لەهەمان جام دەخواتەوە‌و خۆی لە دۆخێكدا دەبینێتەوە كە بە تەنیا لە یەك كاتدا لە چەند قۆڵێكەوە لە جەنگدایە.
بۆ بەدبەختی سەرۆكی توركیا، روسیا لە باكور‌و خۆرهەڵاتەوە گەمارۆی داوە، دوای دەستوەردانە سەربازییەكەی لە سوریا، روسیا بوەتە وڵاتێكی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و هەوڵەكانی توندكردوەتەوە بۆ خستنی خۆی‌و حكومەتەكەی بەشێوەیەكی لەسەرخۆ، سەرەتا لە سزا ئابورییەكانەوە، دواجاریش بە دەستوەردانی لە كاروباری ناوخۆی توركیا‌و پاڵپشتیكردنی كورد.
مێژو خۆی دوبارەدەكاتەوە، جیاوازی چییە لەوەی روسیا لە هەشتاكاندا پاڵپشتی پارتی كرێكارانی كوردستانی كرد، و داوای لە سەرۆك حافز ئەسەدی هاوپەیمانی كرد پەناگەیەكی ئارام بۆ عەبدوڵا ئۆجەلانی رێبەری پارتەكە فەراهەم بكات لەسەر خاكی سوریا، بە ئامانجی تێكدانی سەقامگیری توركیا كە ئەوكات لە ترۆپكی جەنگی سارددا هێڵی پێشەوەی پەیمانی ناتۆ بو لە روبەڕوبونەوەی ئیمپراتۆریەتی سۆڤیەتیدا، بەڵام كەوتنی ئەو ئیمپراتۆرییەتە‌و روخانی كوتلەی ئیشتراكی، و پەیمانی وارسۆ، هەمو جیهانی بەكراوەیی لەبەردەم هێزە خۆرئاواییە سەركەوتوەكاندا بەجێهێشت بە رێبەرایەتی ئەمەریكا، توركیا ژمارەیەكی زۆر كارتی فشار لەبەرانبەر سوریا بەكارهێنا، لەنێویاندا كەمكردنەوەی بەشە ئاوی سوریا لە روباری فورات بۆ نیوە، ئەمەش دوای دروستكردنی بەنداوی ئەتاتورك، هەروەها ئاماژەدان بە بەكارهێنانی هێز لەرێگەی كۆكردنەوەی هێزەكانی لەسەر سنوری سوریا، ئەمە وای لە سەرۆك ئەسەدی باوك كرد ئۆجەلان دوربخاتەوە بۆ كینیا، كە لەوێ دەستگیركراو رادەستی ئەنكەرە كرایەوە.
سەرۆك ڤیلادیمیر پۆتین دەیەوێ تۆڵەی خستنەخوارەوەی فڕۆكە سوخۆییەكە بكاتەوە دوای ئەوەی سەرۆك ئەردۆغان مەرجەكانی داوای لێبوردن كردن‌و پێدانی قەرەبوی رەتكردەوە، بانگهێشتكردنی بەڕێز سەلاحەدین دەمیرتاش رێبەری پارتی دیموكراتی گەلان كە زۆرینەی كوردە بۆ مۆسكۆ جێگەی سەرەنج بو، هەروەها پێشوازیكردنی سێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوە‌و جەختكردنەوەی لەسەر ئامادەگی وڵاتەكەی بۆ پاڵپشتیكردنی گروپە كوردییە چەكدارەكان لە سوریا، و پێدەچێت لە توركیاش.
بەڕێز ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆك وەزیرانی توركیا ئیدانەی ئەو رەخنانەی كرد كە بەڕێز دیمیرتاش گرتی لە خستنەخوارەوەی فڕۆكە روسییەكە‌و بە “شورەیی”و “ناپاكی” وەسفی كرد، بەڵام سیاسەت‌و پێویستی‌و گەمەكانی، كاتێك دەست لە كاروباری ئەوانی تر وەردەدەیت پێویستە پێشبینی هەمان شتیش بۆ خۆت بكەی، بەهەمان رێگا، لەمڕوەوە هیچ كەسێك پارێزبەندی نییە.
ئارەزوەكانی توركیا لە سوریا دەپوكێنەوە، سیاسەتەكانی دەرەوەی بەهۆی پەرەسەندنە خێراكانەوە گۆڕانكاری بەسەردا دێت، ئەوەی جێگەی سەرەنجە داواكارییەكان پاشەكشەیان كردوە بۆ دروستكردنی ناوچەیەكی دابڕاو لەسەر سنوری توركیا‌و باكوری خۆرئاوای سوریا بە درێژایی سەد كیلۆمەتر‌و قوڵایی چل مەتر بۆ ئەوەی ببێتە پەناگەی پەنابەرانی سوریا، و خاڵی دەرچونی ئۆپۆزسیۆنی چەكداری سوریا، نەك هەر ئەمە، لەوكاتەی سەربازانی روسی هاتونەتە ناوەوە ئەم داواكارییە بەبا چوە، بڕیارەكەی ئەمدواییەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیودەوڵەتی ژمارە 2254 سەبارەت بە سوریا داوای دانوستان، و قۆناغی راگوزەر (ئینتیقالی) دەكات، بەبێ قسەكردن لەسەر ئێستا‌و ئایندەی سەرۆك ئەسەد.
سەرۆك ئەردۆغان شەڕی لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان بەكارهێنا، وتی تا كۆتایش بەردەوام دەبێت، تێچونی هەرەچەند بێت، ئەمە بەمەبەستی گەیشتن بەسەركەوتن لە هەڵبژاردنەكان كە دەرفەتی گەڕانەوەی بۆ حكومەتێكی زۆرینە پێبەخشی، پێدەچێت ئەمە ببێتەهۆی یاریكردن بە كارتی نیشتیمانی توركیاش بۆ گەیشتن بە دەوڵەتێكی سەرۆكایەتی كە ئەو چاوی لێیەتی، بەڵام پێدەچێت بەهاكەشی گران بێت، وەك سەرهەڵدانی كەمینەكان لە توركیا، و نوقمبونی وڵات لە جەنگی ناوخۆیی، واتە پێچەوانەی ئەوەی ئەردۆغان لە سوریا دەیەوێت كە سەرهەڵدانی زۆرینەیە لەدژی كەمینەكان، هەمو ئەمانەش بەهۆكاری تائیفیەت.
***
نازانین سەرۆك ئەردۆغان چۆن پارێزگاری لە هاوسەنگی خۆی دەكات كە لەژێر باڵێكیدا چوار شوتی هەڵگرتوە، ئەگەر بەسەر ئەم ئاستەنگەدا سەركەوت تا چ ئاست‌و تا كەی، چەند مانگێك یان چەند ساڵ؟ ئەو شوتییە كامەیە كە سەرەتا دەكەوێت‌و پارچەپارچە دەبێ؟ ئایا جەنگی سارد دەبێ لەگەڵ روسیا كە پێشبینی دەكرێت بەرەو پێكدادانی سەربازی بڕوات؟ یان سیاسەتەكانی لە سوریا؟ یان ئەوەی پەیوەندیدارە بە سوربونی لەسەر نەكشاندنەوەی هێزەكانی لە عێراق؟ یان چوارەم، كە شەڕكردنە لەگەڵ كورد؟
بلوری جادومان نییە كە بەهۆیەوە ئایندەی توركیا‌و پەرەسەندنەكانی بخوێنینەوە، بەڵام ئەوەی هەمانە راڤەكردنە، بەوەی لەوكاتەی وردە وردە رژێمی سوریای دوژمنی گەورەی سەرۆك ئەردۆغان لە گەردنی بلورەكە رزگاری دەبێ، بە پاڵپشتی ئێران‌و روسیا‌و ملكەچبونی ئەمەریكا‌و وڵاتانی ئەوروپا، سەرۆك ئەردۆغان دەچێتە ناو شوشەیەكی ترەوە‌و بە قوڵاییەكی زیاترەوە.
غازی ئیسرائیل رەنگە هەندێك گەرموگوڕی بگەڕێنێتەوە بۆ پەیوەندییەكانی نێوان ئەنگەرە‌و تەلئەبیب، بەڵام ئاسایكردنەوەی ئەم پەیوەندییانە چارەسەر نیە، پێدەچێت تەنگەژەی توركیا قوڵتریش بكاتەوە، بەتایبەت بنیامین ناتانیاهۆ مەرجەكانی توركیا ئاسایكردنەوەی رەتدەكاتەوە كە دیارترینیان لابردنی ئابلۆقەیە لەسەر كەرتی غەززە، هەروەها پێویستی توركیا بۆ غاز و هاوڕێكانی دەقۆزێتەوە بۆ بەكارهێنانی خراپترین جۆرەكانی هەڕەشەكردن.
سیاسەتی توركی پێویستی بە پێداچونەوەیەكی گشتگیر هەیە بۆ دورخستنەوەی وڵات لە بۆمبانەی كە لەبەردەمیدا چێندراون، دیارترین‌و گەورەترینیان، بۆمبی تەقاندنەوەی بەرەی ناوخۆ‌و حاڵەتی سەقامگیرییە كە توركیای گەیاندوەتە دەستكەوتی گەورە لە 15 ساڵی رابردودا، ئەمەش بەهۆی دانایی سەرۆك ئەردۆغان‌و قاڵبون‌و سیاسەتەكانی دەرەوە‌و ناوخۆی، بەرچاوترینیان سیاسەتی سفركردنەوەی كێشەكان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ.
ئەردۆغانی پراگماتی‌و سیاسەتمەداری قاڵبو پێویستە بۆ مۆسكۆ بچێت نەك تەلئەبیب، ئەگەر بەراستی ئەیەوێ وڵاتەكەی بەرەو ئارامی‌و سەقامگیری‌و گەشەكردنی زیاتر ببات.
