ئاشتی عەبدوڵا:
گەنج هەروەک ئەوەی دڵنیا بێت کە ئەم سیستمە سیاسیەی هەرێمی کوردستان بەڕێوەدەبات و هەموو پایەکانی دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، بۆ ئەبەد نەگۆڕ بێت، تا دونیا دونیایە، هەمان سیستم و هەمان کەسەکان لە لووتکەی دەسەڵاتدا بن.
گەنج گەیشتووەتە ئەو باوەڕەی، کە ئیتر ئەمە خاڵی کۆتاییە، نوێبوونەوە و گۆڕانکاری لە سیستمی سیاسی و ئابووری هەرێمی کوردستان مەحاڵە، گەیشتووەتە کۆتا خاڵی نائومێدی، چارەنووسی کوردستان بەنادیار دەبینێت. بەبڕوای ئەو گەنجانەی بڕیاری کۆچییان داوە، هەوڵەکانیان شکستخواردوو بوو بۆ چاکسازی و نوێبوونەوە و تێپەڕاندنی قەیرانەکان، ئیتر لەم وڵاتە دەروازەکان داخراوە بەروویاندا بۆ ئەبەد.
هاووڵاتیان لەماوەی حکومڕانی ئەم سیستمە سیاسیەدا بەشداری سیاسییان هەبووە بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ خمخۆڕی دەسەڵاتی کوردی بوون هەریەک بەشێوەیەک.
بەشێک ( بەرەخنەو پێشنیار، بەپلان و نەخشەرێگا بۆ چاکسازی و بەگژداچوونەوەی گەندەڵی ) .
بەشێکیتر بە بەجێهێنانی ئەرکەکانیان و بوونیان بەبەردەوامی لە دامەزاوە حکومی و تایبەتیەکاندا ( مامۆستا ، فەرمانبەر ، کرێکار ، وەبەرهێن ، کارگوزار ، هتد ….) .
بەخزمەتکردن و راپەڕاندنی ئەرکە وەزیفیەکانیان بەشدارییەکی سیاسییان هەبووە و هاوکاریی تێپەڕاندنی قەیرانەکان بوون، کە حکومەتی هەرێم رووبەرووی بۆتەوە ، بۆ دەربازبوون لەقەیرانەکان ، چونکە هەریەک لەم ئەرکانە پێویستە بەرامبەری ماف و ئیمتیاز هەبێت ، بەڵام لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا ئەو ماف و ئیمتیازە هاوتای ماندووبوون و ئەرکی هاووڵاتیان نەبووە.
لەلایەکی ترەوە بەدرێژایی بوونی مەترسی تیرۆر لەسەر هەرێمی کوردستان ، هێزەکانی پێشمەرگە لەسەنگەری بەرگریدا بوون بەگەرماو سەرما و بێ مووچەیی بێ ئەوەی خزمەتگوزارییەکی شایستەیان بۆ دابین بکرێت ، بەشدارییەکی بەرچاوی سیاسیان هەبووە، هەریەک لەهاووڵاتیان بەهەموو چین و توێژەکانەوە بەراستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بەشداری سیاسیان هەبووە بۆ بەرەو پێش چوونی سیستمی سیاسی و بەشارستانی کردنی، خوازیاری نوێبوونەوەو گۆڕانکاری بوون .
پێچەوانەی هەموو هەوڵەکانی هاووڵاتیانی هەرێم، ئەم سیستمە سیاسیەی هەرێمی کوردستان ، هێندەی خەمی دەستگرتنیان بووە بەپایەکانی دەسەڵاتەوە، هێندە لەخەمی چارەسەرو چاکسازیدا نەبوون. هێندەی هەوڵی بەئەبەدیبوونی ئەم سیستمەیان بووە، هێندە لەهەوڵی تێپەڕاندنی قەیرانەکاندا نەبوون. هێندەی رۆحی نوێبوونەوە و گۆڕانکارییان فەرامۆش کردووە، هێندە لە هەوڵی سیستمێکی سیاسی و ئابووری و شارستانی و دیموکراسیدا نەبوون.
جگە لە هەموو ئەو هۆکارانەی کە باس دەکرێت بۆ کۆچکردنی گەنجان هەر لە (بێ کاری، بێ مووچەیی، بێ کارەبایی، هتد …) لەو باوەڕەداین ئەوانە پاڵنەرێکی بەهێز نین بۆ کۆچکردن، چونکە بەدرێژایی ساڵانی رابردوو هەمان کێشە رووبەڕووی هەرێمی کوردستان بووەتەوە بە رێژەیی جیاواز.
لێرەوە ئەگەینە ئەو باوەڕەی کە خۆسەپاندنی سیستمی سیاسی پاڵنەری یەکەم و هۆکارێکی بەهێزە بۆ کۆچی گەنجەکان.
بڕیاری کۆچکردن بەم ئاستەی لە ئێستادا هەیە لەخوڕا و خۆڕسک نییە. کاتێک گەنج بێ هیوا بوو لەنوێبوونەوە و گۆڕانکاری، هەنگاوی کۆچکردنیان دەستی پێکرد و بڕیاری جێهێشتنی وڵاتیاندا بۆ سیستمێکی سیاسی کە لەبیر و هزری ئەواندا نەگۆڕە و چارەنووس نادیارە. لەگەڵ هەموو ئەو هۆکارانەی باسکرا، مانەوەی گەنج زەرورەتێکە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان، بۆ نوێبوونەوە و گۆڕانکاری لە سیستمی سیاسیدا.
هەرێمی کوردستان پێویستی بە توانای عەقڵیی و جەستەیی گەنجانە ئەگەر لەپێشتردا هەریەکەیان لای خۆیەوە بەشداری سیاسییان کردبێت، ئەوا لەم قۆناغەدا پێویستە لەم گۆڕانکاریدا رۆڵی کاراتریان هەبێت، تا لەوێوە هەرێمی کوردستان بکەنە خاوەنی دەستوورێکی مەدەنی و سیستمێکی سیاسی شارستانی، چاکسازی و باشترکردنی گوزەران و ژیانی هاووڵاتیان. گومانی تێدا نییە ئەم هەنگاوانە بەگەنجان دەکرێت بەمانەوەیان و خۆڕاگرییان، هیچ دەسەڵات و سیستمێکیش خۆڕاگر نییە لەئاست کاریگەری فشار و خواستی گەنجدا.
