میقداد شاکەلی:بێكاری بە شێوەیەكی گشتی بەواتای ( دەست نەكەوتنی ئیش و كار ) لەلایەن ئەوانەی بە شوێنیدا ئەگەڕێن، بۆ دەركردنی بژێوی و گوزەرانی، بەڵام لەڕووی ناسینەوە گۆڕانكاری وەسەر دێ لەناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی دی، وەگوێرەی ئەو پێناسەیەی دكتۆر ڕایمو بارین ئاماژەی پێكردووە ئاوهایە كە ( بێكاری بریتیە لە وەستانی ئیش و كار بەبێ ئەوەی دەسەڵاتت تێدا هەبێ، ئەویش لەبەر نەمانی هەلی كار، ئەم وەستانەش ڕەنگە درێژە بكێشێ بۆ ماوەی هەفتەیەك یان مانگێك یان زیاتر ) .
بەزۆری دەردی بێكاری ڕووبەڕووی كۆمەڵگا و دەوڵەتە دواكەوتووەكان ئەبێ، كە بە ڕێژەیەكی زۆر لەناو پێكهاتەی گەنجدا سەرهەڵئەدات و كارێگەری خۆی جێدێڵێ، ئەوەش لەبەر ئەوەی گەنج شانێكی گەورە و سەرەكی ناو كۆمەڵگایە و هێزو بازوو هەروەها سەرمایەی مرۆیی دەوڵەتە بۆ هەڵسوڕاندنی كاروبارەكانی، كاتێ ئەم هێزە مرۆییە لەكاردەكەون و لەسوچی ماڵەوە دائەنیشن، ئیدی ڕاستەوخۆ كار دەكاتە سەر پەككەوتنی ئابووری و لەپێخستنی بەشێوەیەكی لەسەرخۆ، كاتێ ئەو بارودۆخە درێژە بكێشێ و چارەسەر نەكرێ، ئەوكات دەگاتە داڕمان !
هۆكارەكانی دیاردەی بێكاری
سروشتی چالاكی ئابووری، كە پێكهاتەكانی وڵات تێدا كاردەكەن و هەڵیئەسوڕێنن، هەندێكیان لەوی تریان زیاتر پێویستی بە دەستی كار هەیە بۆ بەجێگەیاندنی چالاكیە ئابووریەكە، بەجۆرێ ئەو دەوڵەتانەی بۆ گەشەی ئابووریەكەی بە زۆری پشت بە كەرتی پیشەسازی ئەبەستن، پتر پێویستیان بە دەستی كار و هێزی كاركەر هەیە، بە بەراورد لەتەك ئەو دەوڵەتانەی كە بە ڕێژەیەكی زۆرتر سەرقاڵی كاری كشتوكاڵین، هەر بۆیە دەبینین ڕێژەی بێكاری زیاتر لەو دەوڵەتانە هەڵئەتۆقێ و بەرزئەبێتەوە، كە كۆمەڵگاكەی سەرقاڵی كاری كشتوكاڵین .
بەهەمان شێوە یەكێكی تر لەهۆكارەكانی دیاردەی بێكاری و بەرزی ڕێژەكەی، ئەگەڕێتەوە بۆ كەمئاستی ڕادەی خوێنەواری و پایەی ڕۆشنبیری و دواكەوتوویی كۆمەڵگا، بەرزی ئاستی فێركردن و خوێنەواری و بوونی تەكنۆلۆجیای جۆراو جۆر لەكۆمەڵگادا، تاكو ڕادەیەكی زۆر بوار بۆ دۆزینەوەی فورسەتی كاركردن ئەرەخسێنێت .
زیانەكانی بێكاری
بێكاری بەتەنها كارناكاتە سەر لاوازبوونی كەرتی ئابووری دەوڵەت، بەڵكو ڕاستەوخۆ شڵەژان و پێكاهەڵپژان ئەخاتە ناو پێكهاتەكانی كۆمەڵگا، بەتایبەتی لەناو توێژی گەنجەكاندا جۆرێ لە دڵەڕاوكێ و ناسەقامگیری دروست ئەكات. پەیوەندییەكی زۆر بتەو لەنێوان ( بێكاری و هەژاری و تاوان ) دا هەیە، بەجۆرێ كە بیرمەندی فەرەنسی ڕۆسۆ ئێژێ ( هەژاری و نەداری ڕێخۆشكەری تاوانەكانە)، بۆیە ئەبێ ڕێگە لە دیاردەی هەژاری بگیردرێ، چونكە زیاتر پەل بۆ كاری تاوانكارەیی ئەنێ، بەهەمان شێوە ئیمام عەلیش فەرموویەتی ( ئەگەر هەژاری پیاوێك بوایە، پانمئەكردەوە )، هەر بۆیە بۆمان دەرئەكەوێ كە پەیوەندی نێوان هەژاری و بێكاری پەیوەندییەكی درێژكراوەیە، وەختێ ڕێژەی بێكاری زۆربێ، ئەوا دیاردەی تاوان و خراپەكاری زیاد دەكات .. كاتێك دانیشتوانی كۆمەڵگا، لەبەر برسێتی ناتوانن وەك پێویست تێر سكیان نان بخۆن، یان بژێوی و خواردنیان خراپەو توانای كڕینی خواردنی باشیان نیە، ئەوەش ئەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی تەنگوچەڵەمەو كێشەی جۆراو جۆر، ئەم دیاردەیە بەتایبەتی لەناو توێژاڵی گەنجدا وردە وردە مێرولەئەكات و سەرئەكات بۆ توڕەیی و كاری خراپەو تاوان، ئەوەش تەنها لەبەر بێكاری و زۆری كاتی بەتاڵ، بڕێ جاریش پەل ئەهاوێژێ بۆ خواردنی بێهۆشكەرو هەوەسبازی لابەلاو خودكوژی، كە لە ئەنجامدا ئەبێتە زەنگێكی مەترسیدار بۆ سەر كۆمەڵگەو خێزانەكان .
بێكاری و كاریگەریەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان
تاكو ساڵی ( ٢٠١٤ )ئیشو كارو كەسابەت لەهەرێمی كوردستان زۆر باش بوو، گوزەرانی خەڵك لەئاستێكی جێگیرو دڵخۆشكەردا بوو، جوڵەیەكی ئابووری و بازرگانی جۆراو جۆر لەناو مەردمدا هاتووچۆی بوو، بەڵام دوای هاتنی ( داعش )، كە كاریگەری كردە سەر فرۆشتنی نەوت، نرخی نەوتیش ملی لەخوارێ ناو زۆر دابەزی، ئیدی هەرێمی كوردستان ڕاستەوخۆ تووشی داروخان و تەنگەتاوبوون بوو، نەیتوانی بەرگە بگرێ و بەپێوە بووەستێ، بەڵكو كەمەری شكا، بۆیە بە بڕیاری سەیرو سەمەر مووچەی فەرمانبەری حكومەتی لەناو تەنگا قرتكرد، كەمتر لە نیوەی دەدا بە مووچەخۆران، ئەویش بۆ چل و پەنجا ڕۆژ جارێ !
لەتەك ئەوەشدا بزاوتی بازرگانی و بازار دای لەكزی و تاكو ئاستێكی زۆر ژیان وەستا، خەڵك لەپەلەقاژێ دا ژیانیان تێئەپەڕان، هەتا ئەمڕۆش ئەم ئاریشەیە هەر بەردەوامەو درێژە ئەكێشێ، بۆیە بێكاری بەجۆرێ ڕوویكردۆتە ئێرە، كە شایەنی باسكردنە! لەهەر سەد گەنجێك لەم وڵاتەدا، پازدە كەسیان دەستی بەتاڵەو ڕۆژانە قڕانێكیشی دەست ناكەوێ، ئەوەشیان كە گوایە دەستی لەكارەو بێئیش نیە، ئەوانەن كە مووچەكانیان هێنراوەتە خوار نێوە .
ئیدی باسی كەرتەكانی تر هەر ناكرێ و نیە، وەك كەرتی پیشەسازی و بازرگانی و گەشتوگوزار و .. تاد، لەوەتەی حكومەت هەرێم هەیە، نەیتوانیوە پایەی بتەویان بۆ دابنێ و بیانخاتە گەڕ، هەرگیز جێگەی بایەخیان نەبووە .
وەگوێرەی ئەو داتایانەی كە وەزارەت پلاندانان عێراق بڵاویكردۆتەوە و خۆمانیش لەملاو لەولا و چەند چنچڕكێیەكمان گرت و بڕێ زانیاریمان وەدەست كەوت، ڕێژەی بێكاری لەهەرێمی كوردستان بەرەو ( ١٥ % ) پەلئەهاوێژێ! لەكاتێكدا ڕێژەی ستانداردی جیهانی نابێ لە ( ٣% ) تێپەڕبكات، چونكە دنیایەك مەترسی بۆ تاك و بۆ كۆمەڵگا وبۆ دەوڵەت دروست ئەكات . هەر وەگوێرەی ئەو زانیاریانە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم لەنێوان ( ٥ بۆ ٦ ) ملیۆن كەسدایە، چونكە تاكو ئێستا ئاماری ورد ئەنجام نەدراوە، بۆیە ژمارەی ئەوانەی ( بێكارن ) لەهەرێمی كوردستان دەگاتە ( ٨٤٠٠٠٠ )هەشتسەدو چل هەزار كەس . لەڕاستیدا بەرزی ئەو ژمارەیە كارەساتێكە، هێندەی نەخۆشی شیرپەنجە مەترسیدارە، نەبوونی هەست و ئاگایی ڕێگەی گرتووە لە دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆكی حكومەت و گشت ئەوانەی هۆكاربوون لەتەكیدا، ئەگەر ئەو ژمارەیە پێكەوە ڕووبكەنە دەوڵەت و هەریەكەیان تەنها دوو بەرد بهاوێژێتە حكومەت، ئیدی ئەو حكومەتە بێ پەلوپۆ ئەڕمێ و كفن و دفنیش ئەكرێ، بەڵكو خودایە كەسی تازەو نەجیبزادە و پاك، بێتە گۆڕێ و هەناسەیەك بەو خەڵكە بدەنەوە .
