فالح عەبدولجەبار، میراتگری راستەقینەی عەلی وەردی
هەرچەندە هەموو توێژینەوەكانی لەسەر عێراق بوو، بەڵام هەرگیز حەزی نەكردووە تیایدا بژی، عێراق لای ئەو شوێنێك نەبوو بۆ ژیان گونجاوبێت، هەر لەبەر ئەوە لەماوەی 40 ساڵی رابردودا دەرەوەی عێراق و لەندەن و بەیروتی هەڵبژاردووە بۆ ژیان.ئەو عێراقەی لەخەیاڵدانی ئەوابوو زۆر جیاوازبوو لە عێراقی شۆڤێنی و تایفی، هەربۆیە هەركات بەسەردان دەهاتەوە نەیدەتوانی تەحەمولی بكات و بەزویی جێی دەهێشت.
لە 26/2 عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش یەكێك لە گەورەترین كۆمەڵناسەكانی سەدەی بیستەمی لەدەستدا، كە بەبێ دوودڵی دەتوانرێت لەدوای عەلی وەردیەوە وەك درەوشاوەترین بیرمەندو كۆمەڵناسی عێراقی سەیربكرێت.
فالح عەبدولجەبار لەدایك بوی 1946 ی بەغدایە، لەسەرەتای لاویدا كاریگەربوە بە فیكری و چەپ و نزیك بووە لە حیزبی شیوعی عێراقی، تا ئەوكاتەی ساڵی 1978 عێراق جێدەهێڵێت و لە لەندەن دەگیرسێتەوە، وەكو توێژەر و مامۆستا لە زانكۆی لەندەن كاریكردوە، دواتر چۆتە زانكۆی بیكبیرك ی بەریتانی و هەرلەوێ دكتۆرای لە كۆمەڵناسی سیاسی وەرگرتوە و وەك مامۆستا ی كۆمەڵناسی و سیاسەتیش لەو زانكۆیە وانەی وتۆتەوە.لەساڵی 1994 سەكردایەتی گروپێكی توێژینەوەی كرد بەناوی كۆڕبەندی كولتوری عێراقی.
تا ساڵی 2003 ، لەدوای پرۆسەی ئازادی عێراقەوە گەڕاوەتەوە بەغداد و ماوەیەكی كەم لە عێراقدا ماوەتەوە، پاشان عێراقی بەجێهێشت و لە بەیروتی پایتەختی لوبنان گیرسایەوە تاكۆتایەكانی تەمەنی هەر لەوێ دەژیا.
فالح عەبدولجەبار، پسپۆڕی لێكۆڵینەوەی فیكری سیاسی و ململانێ ئاینی و كۆمەڵایەتیەكانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق بەتایبەتی.
خاوەنی چەندین توێژینەوە و كتێبی بەبایەخە لە بواری فیكر و ئاین و كۆمەڵناسیدا.ئەو وەك چەپێكی رادیكاڵ عێراقی بەجێهێشت، بەڵام وەك بیرمەندێكی لیبراڵ گەڕایەوە عێراق.
لەدوای پرۆسەی ئازادی عێراقەوە بە پشتگیری هەندێ ناوەندی نێودەوڵەتی و ژمارەیەك سەركردەی عێراقی و كوردی پەیمانگای لێكۆڵینەوەی عێراقی لە بەیروت دامەزراند و پۆل پۆل گەنجانی كوردستان و عێراقی بۆ خولێكی یەك مانگەی ڕۆشنبیری بانگهێشت دەكرد، كە پەیمانگاكە خەرجیەكانی دابین دەكرد.
لەتەمەنمدا تەنها یەكجار دەرفەتی ئەوەم بۆ هەڵكەوت لە نزیكەوە بیبینم و گفتوگۆ بكەین، كاتێك بە ڕێكەوت كەوتینە ناوگەشتێكەوە لە هەولێرەوە بۆ بەیروت، لەماوەی كاتژمێری چاوەڕوانی لەهۆڵی فڕگەكە لەنزیكەوە ناسیم و چەن بابەتێكمان باسكرد، بۆم دەركەوت لەناو سیاسیەكانی كوردستاندا كاریگەرە بە بەرهەم ساڵح و وەك سەركردەیەكی لیبراڵ سەیری دەكات، لەوانەیە پەیوەندیەكی باش لەنێوانیشیادا هەبوبێت.
فالح عەبدولجەبار لەدوای عەلی وەردییەوە، یەكێكە لەو كۆمەڵناسانەی كە رای تایبەتی هەبوو لەسەر كۆمەڵگەی عێراقی و ململانێی ئاین و مۆدێرنە تیایدا، هەروەها لەسەر ململانێی گروپە كۆمەڵایەتیەكانی ناو كۆمەڵگەی عێراقی.
ئەو بە پێچەوانەی زۆرێك لە توێژەرانەوە ناسەقامگیری عێراقی بۆ فرەیی پێكهات نەوتەوەیی و مەزهەبی و ئاینیەكەی نەدەگێڕایەوە، بەڵكو بەلای ئەوەوە سیستمی سیاسی بەرپرسیاری یەكەمی یەكگرتوویی كۆمەڵگە یان ترازانی كۆمەڵایەتییە.لەم بارەیەوە دەڵێت” لە هیچ شوێنێكی دونیادا پێكهاتەی كۆمەڵایەتی لەیەكچوو هەرگیز مەرجی دروستبونی دەوڵەتێكی یەكگرتوو نیە ،هەروەكو چۆن لەیەكنەچونی پێكهاتەی كۆمەڵایەتی هەرگیز نەبۆتە ڕێگر لەبەردەم دروستبونی دەوڵەتێكی یەكگرتوو، لە نمونەی یابان و وڵاتەیەكگرتوەكانی ئەمریكا. ئەوە سیستمی سیاسیە پرۆسەی گونجانی كۆمەڵایەتی دروست دەكات. ئەگەر سیستمێكی سیاسی كراوە بونی هەبێت پێكەوەژیان و نزیكایەتی كۆمەڵایەتی دروست دەكات و ئەبێتە هۆی دروستكردنی نەتەوەیەكی یەكگرتوو، بەڵام لە سیستمێكی سیاسی داخراودا هەرچەندە لەیەكچون هەبێت، ڕوبەڕوی هەڵوەشاندنەوە دەبێتەوە لەسەر ئاستی ناوچە و نەتەوە و چینە كۆمەڵایەتیە جیاوازەكاندا.
ئایا عێراق ئەبێتە وڵاتێكی دیموكراتی؟
فالح عەبدولجەبار وەك كۆمەڵناسێك هەرچەندە رەشبینبوو بە ئایندەی دیموكراتی لە عێراقدا، بەڵام ئەمە وایلێنەكرد ساردبێتەوە لە چالاكییە ڕۆشنبیری و فیكرییەكانی بۆ سەرخستنی پرۆژەی دیموكراتی لە عێراقدا.
بەبڕوای ئەو چەند گریمانیەك هەیە بۆ گەشەسەندنی دیموكراتی لە هەر وڵاتێكی دونیادا كە ئەمانەن
1. دەوڵەتێكی لاواز و كۆمەڵگەیەكی بەهێزی هۆسیار كە تونای سنوردانان بۆ دەوڵەتی هەبێت
2. چینێكی ناوەندی بەهێز، كە بەهۆی خوێندەواری و هۆسیاریانەوە توانای گەشەپێدانی خۆیان و كۆمەڵگەكەشیان هەبێت
3. كولتورێكی یەكسانخوازی دیموكراتی بەربڵاو لە كۆمەڵگەدا كە پشتگیریی لێبوردەیی و ئازادی و دیموكراسی بكات
4. پەیڕەوكردنی سیاسەتی بازاڕی ئازاد” ئابوری بازاڕ”
بەبڕوای فالح عەبدولجەبار عێراق خاڵییە لە رەگەزەكانی دروستبونی دەوڵەتێكی دیموكراتی، خاوەنی ئابوریەكی تاك رەهەندو چینێكی مام ناوەندی پەراوێزخراوە و كولتوری دیموكراتی و یەكسانی تیایدا ونە.
هەموو ئەو هۆكارانەی یارمەتی دروستكردنی دیموكراتی دەدەن لە عێراقدا ئامادەییان نییە، لەكاتێكدا هەموو ئەو هۆكارانەی ئەبنە هۆی ڕوخانی بە زیادەوە ئامادەییان هەیە.
هێمن باقر
ڕۆژنامەنوس و مامۆستای زانكۆ
سەرچاوە: دیپلۆماتیك مەگەزین
