ململانێی هێزە سیاسییەكان، كەمینە ئایینییەكانی دەشتی نەینەواو خاكەكەیانی بۆ دو ناوچە دابەشكردوەو تادێت لایەنە ململانێكارەكانیش هێزی زیاتر لەو پێكهاتانە بەناوی پاراستنی ناوچەكانیانەوە، پێكدەهێنن.
ئا: نیاز محەمەد
دەشتی نەینەوا، بەپێی وتەی زۆرێك لەبەرپرسانی ناوچەكە بەگوێرەی رێككەوتنی نێوان بەغداو هەولێرو ئەمریكا لەڕوی سەربازیەوە بۆ دو بەش دابەشكراوە، بەشێكی ناوچەكە بەدەست هێزەكانی سەر بەپێشمەرگەو بەشەكەی دیكەشی لەژێر دەستی هێزەكانی سەر بەحەشدی شەعبیدایە. ئێستا دەشتی نەینەوا نزیكی40% لەدەست پێشمەرگەیەو60% لەدەست هێزەكانی عێراق‌و حەشدی شەعبیدایە.
دەشتی نەینەوا كە لەهەر سێ قەزای حەمدانیە، شێخان‌و تەلكێف پێكهاتوە، پێكهاتەكانی مەسیحی، ئێزیدی، شەبەك، كاكەیی تێدا دەژی كە بە زادگای مێژویی مەسیحییەكان ناسراوە. لەئێستادا چەندین هێز لەوێ دروستكراون كە هەندێكیان لەلایەن حەشدی شەعبی‌و بەشێكیشیان لەلایەن پارتی‌و حكومەتی هەرێمەوە پشتیوانی دەكرێن.
لەگەڵ نزیكبونەوەی كۆتایی داعش لەموسڵ‌و راگەیاندنی وادەی ریفراندۆمدا، پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەر لەهاتنی داعش هەمو دەشتی نەینەوا لەڕوی ئەمنییەوە لەدەست ئەودا بوە، هێزی زیاتر لەناوچەكە “بەناوی وەزارەتی پێشمەرگەوە” پێكدەهێنێت.
رۆژی12ی ئەم مانگە بەفەرمانی مەسعود بارزانی دەستكرا بە ناونوسكردنی خەڵكی دەشتی نەینەوا بۆ پێكهێنانی هێزێكی5 هەزار كەسی كە بەقسەی بەرپرسان لەدو لیوادا پێكدەهێنرێت بەناوی هێزی پاراستنی دەشتی نەینەوا، ئەركی سەرپەرشتیكردنی ناونوسكردنی هێزەكەش بەلقی14ی دەشتی نەینەوای پارتی دیموكراتی كوردستان سپێردراوە.
یەکێتی: لەدروستكردنی ئەو هێزەدا هیچ پرسێكمان پێنەكراوە
بەرپرسانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ناوچەكە جەخت لەوە دەكەنەوە كە هێزی پاراستنی دەشتی نەینەوا لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوەو بەفەرمانی مەسعود بارزانی پێكدەهێنرێت‌و هیچ پرسێك بەوان نەكراوە.
لیوا شەفیق چاوشین، فەرماندەی لیوای112ی یەكێتی لەباشیك پێی وایە دەبێ دروستكردنی ئەو هێزانە بەهەماهەنگی بێت نەك حزبێك بەتەنیا بەو كارە هەڵبسێت بۆ ئەوەی هەمو خەڵكی ناوچەكە لە هەمو پێكهاتەو لایەنەكان لەخۆبگرێت‌و لەڕێگەی بنكەیەكی وەرگرتنی نیشتیمانییەوە خەڵك ناونوس بكرێن نەك لەبارەگا حزبییەكان.
ئەوجەختیش دەكاتەوە”لەدروستكردنی ئەو هێزەدا هیچ پرسێكمان پێنەكراوە”.
بەڵام ئەو دروستكردنی”هێزی تۆكمەو زیاتر” لەو ناوچەیە بەقازانجی هەرێم دەبینێت بۆ پاراستن‌و گێڕانەوەی خاك بەڵام وتی”لەگەڵ هیچ هێزێك نین لەدەرەوەی وەزارەتی پێشمەرگە یان لەدەرەوەی هەماهەنگی‌و بەخراپیشی دەزانین”.
داود جوندی، ئەندامی ئێزیدی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا لەسەر لیستی یەكێتی پێی وایە دروستكردنی ئەو هێزە پەیوەندی بەسەرۆكایەتی هەرێم‌و پارتییەوە هەیەو جەختیش دەكاتەوە كە پرس بەوان نەكراوە. ئەو “پڕوپاگەندانە”ش رەتدەكاتەوە كە ئەو هێزانە سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە بن‌و وتی”بەر لەداعش مەلەفی ئەمنی دەشتی نەینەوا هەموی لەدەستی پارتی بوە، پارتی دەیەوێت لەڕێگەی دروستكردنی ئەو هێزانەوە هەژمونی خۆی لەناوچەكە بەدەستبهێنێتەوە.”
لەبارەی دابەشكردنی دەشتی نەینەواوە بەپێی رێككەوتنی نێوان بەغداو هەولێر وتی”لەو شوێنەی كە دواهێڵی پێشمەرگەیەو ساتر لێدرا كە ئەوەش مشتومڕی زۆری لێكەوتەوە لەبارەی ئەوەی ئایا ئەوە بەس ساترێكی سەربازییە یاخود ساترو سنورێكی سیاسییە. ئەگەر سیاسی بێت ئەوە بەمانای ئەوەیە كە ئەو خاكەی تر لەدەستی هەرێمی كوردستان نامێنێت”.
پارتی: هێزی پاراستنی دەشتی نەینەوا هەمو لایەن‌و پێكهاتەكان لەخۆدەگرێت
سدیق زاویتی، سەرۆكی لیژنەی دروستكردنی هێزی پاراستنی دەشتی نەینەوا وتی كە ئەو هێزە5 هەزار كەسییە لەسەر رەزامەندی‌و بەفەرمانی مەسعود بارزانی پێكدەهێنرێت‌و هەمو پێكهاتەكانی دەشتی نەینەوا لەمەسیحی‌و شەبەك‌و كاكەیی‌و ئێزیدی دەگرێتەوە.
بەپێی وتەی سدیق زاویتی، پێكهێنانی هێزەكەیان كردوە بەدو قۆناغ‌و لەئێستادا٢ هەزار كەسیان ناونوسكردوەو پاش وەرگرتنی مەشق‌و ئامادەكردنی ئەو2 هەزار كەسە دەست بەناونوسكردنی3 هەزار كەسەكەی دیكەش دەكەن‌و فەرماندەیی زێرەڤانی ئەركی مەشق‌و راهێنانیان دەگرێتە ئەستۆ بەئامانجی ئەوەی لەداهاتودا هەمو دەشتی نەینەوا بدرێتە دەست ئەم هێزە كە هەمویان خەڵكی ناوچەكەن.
بەپێی قسەی سدیق زاویتی هەمو ئەو هێزانەی پێشتر لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە پشتیوانی كراون لەژێر چەتری ئەم هێزە نوێیەدا یەكدەخرێن.
سدیق زاویتی باس لەوەش دەكات كە ئەوان هیچ هەماهەنگییەكیان لەگەڵ هێزەكانی سەر بەحەشدی شەعبی نییەو ئەو هێزانەش كە بەناوی حەشدی كلدانی‌و حەشدی شەبەكەوە هەن بەپێی قسەی ئەو، نە هێزی كلدانین نە شەبەك بەڵكو ئەو ناوانە بەكارهێنراون‌و نوێنەرایەتی خەڵكی ناوچەكە ناكەن.
هەرچەندە سدیق زاویتی دان بەوەدا دەنێت كە ئەوان وەك لقی14ی پارتی بەو كارە هەڵدەستن لەگەڵ ئەوەش جەخت دەكاتەوە كە لەسەر بنەمای حزبی كەسەكان بۆ ئەو هێزە ناونوس ناكەن تەنیا مەرجیان ئەوەیە كە ئەو كەسانە لەپێكهاتەكانی دەشتی نەینەوا بن‌و سەر بە داعش نەبوبن.
وتیشی”تائێستا هیچ كەس‌و لایەنێك گازندەی لێمان نەبوە”.
لەبارەی ئەوەی ئایا هێزەكانی حەشدی شەعبی ئەو ناوچەیە چۆڵ دەكەن لەداهاتودا ئەو وتی” بەپێی رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغداو ئەمریكا نەدەبو حەشدی شەعبی بێتە ئەو ناوچەیەو تەنیا دەبو هێزی سوپا یان پۆلیس لەوێ بونایەو ئەوەشی كە ئێستا حەشدی لێیە پلانگێڕییەكە بەرامبەر بە خەڵكی ئەو ناوچەیە”.
مەسیحییەكان: دابەشكردنی دەشتی نەینەوا قبوڵكراو نییە
مەسیحییەكانی دەشتی نەینەوا، بەر لەهاتنی داعش بەرەو بەكگرتویی دەچون بەڵام بەداگیركردنی ناوچەكانیان لەلایەن داعشەوە ئەو هەوڵەیان بۆ ئەوەی بەرەیەكی یەكگرتوی لەسەر ئاستی نەتەوەیی كلدانی‌و ئاشوری‌و سریانی پێكبهێنن روی لەپاشەكشە كردو بۆ ئازادكردنەوەی ناوچەكانیان هێزە سەرەكییە ململانێكارەكانی شەڕی موسڵ بونە هۆی لێكدوركەوتنەوەیان.
گرنگترین ئەو هێزە مەسیحیانەی لەلایەن حەشدی شەعبییەوە پشتیوانی دەكرێن بریتین لە یەكینەكانی پاراستنی دەشتی نەینەوا كە دۆسیەی ئەمنی ناوچەیەكی بەرفراوانی مەسیحی نشینی دەشتی نەینەوا كە خۆی لە بەرتلە، كەرملێس، حەمدانیەو بەغدێدە-دا دەبینێتەوە.
هەروەها كەتیبەكانی بابلیۆن كە بەحەشدی كلدانی ناسراوەو لەلایەن رەیان كلدانی، سكرتێری گشتی بزوتنەوەی بابلیۆنەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، راستەوخۆ سەر بەڕێكخراوی بەدرەو ناوەندی قەزای تێلكێف‌و چەند ناوچەیەكی دیكەیان لەژێر دەستدایە.
چەند هێزێكی دیكەی مەسیحیش بەهاوكاری حكومەتی هەرێم دروستكراون لەوانە هێزەكانی پاسەوانانی دەشتی نەینەواو هێزەكانی دوێخ نەوشا كە چەكدارانیان خۆیان لە هەزاران كەس دەدەن.
كەمال یەڵدا، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی گردبونەوەی گەلی كلدانی سریانی ئاشوری، باس لەوە دەكات كە بەپێی رێككەوتنێكی سەربازی نێوان حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم سنوری بەرگری دەشتی نەینەوا دابەشكراوەو ئەوان دژی ئەو دابەشكارییەن.
ئەو پەرلەمانتارە پێی وایە ئەو رێككەوتنە بۆ دابەشكردنی دەشتی نەینەوا بەهیچ شێوەیەك لەلایەن پێكهاتەكانی ناوچەكەوە قبوڵكراو نییەو بەجۆرێك لەگوێنەگرتن لەخواستەكانی ئەو پێكهاتانە ناوی دەبات.
كەمال یەڵدا هیواش دەخوازێت كە ئەو دابەشكردنە تەنیا لەڕوی سەربازییەوە بێت‌و پاش رزگاركردنی شاری موسڵ بەتەواوی ناوچەكە بگەڕێتەوە دۆخی ئاسایی خۆی‌و ئەو دابەشكردنە درێژە نەكێشێت.
پەرلەمانتارەكەی لیستی گردبونەوەی گەلی كلدانی سریانی ئاشوری، وتیشی كە تەنیا خەڵكی ناوچەكەو پێكهاتەكانی بڕیار دەدەن لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەچونی دەشتی نەینەواو ئەوە مافی كەسی تر نییە جگە لەوان.
ئەندامێكی شەبەك لەئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا: دەبێت ناوچەكە بدرێتەوە دەست پێشمەرگە
شەبەكەكان كە رێژەیەكی زۆری ژمارەی دانیشتوانی دەشتی نەینەوا پێكدەهێنن وەك پێكهاتەكانی دیكە دوچاری دابەشبون هاتون بەسەر هێزەكانداو بەپێی قسەی ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا لەسەر كۆتای شەبەك لەكۆی57 گوندی شەبەكنشینی دەشتی نەینەوا تەنیا22 گوندیان لەدەستی پێشمەرگەدایەو گوندەكانی دیكەیان لەژێر دەشتی حەشدی شەعبیدایە.
حەشدی شەبەك، هێزێكی سەدان كەسییە كە لەگەڵ ئەوەی ناوی شەبەكی هەڵگرتوە بەڵام هێزێكی تێكەڵەو لەلایەن حەنین قەدۆ سەرۆكایەتی دەكرێت‌و سەر بەڕێكخراوی بەدرە. ئەم هێزە ئەو ناوچانەی شەبەك كە لەژێر دەشتی حەشدی شەعبیدان لەدەشتی نەینەوا دەپارێزێت.
هەرچەندە هێزی پێشمەرگەی كوردستان هێزێكی تایبەتی بەشەبەك نییە بەڵام لەو هێزە نوێیەی پاراستنی دەشتی نەینەوادا پێكهاتەی شەبەكیش وەردەگیرێن.
غەزوان داودی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا لەسەر لیستی ئەحراری شەبەك خۆشحاڵی خۆی بەپێكهێنانی ئەو هێزە دەربڕی‌و وتیشی”تا ئێستا زیاتر لە2 هەزار شەبەك لەڕیزەكانی پێشمەرگە خۆیان ناونوس كردوە”.
ئەو لەگەڵ ئەوەی دژی ئەو دابەشكارییەیە كە بەپێی رێككەوتنی هەرێم‌و بەغدا ناوچەی شەبەكنشینی ئەوانیشی لە دەشتی نەینەوا بۆ دو بەش دابەشكردوە، بەڵام پێی وایە دەبێ حەشدی شەعبی لەو ناوچەیە نەمێنن‌و هەمو ناوچەكانیان بدرێنەوە دەست هێزی پێشمەرگە.
وتیشی”ئەو شەبەكانەی لەناو حەشدی شەعبیدا بون لەسەدا پەنجایان هاتونەتەوە ناو هێزی پێشمەرگە خۆیان ناونوس كردوە”.
بەبڕوای ئەو هۆكاری ئەوەی كاتی خۆی ئەو كەسانە چونەتە ناو حەشدی شەعبی ئەوە بوە “پێشتر ئاوارەی ناوەڕاستی عێراق بون لەوێ بەناچاری خۆیان قەیدكردوە ببنە حەشدی شەعبی یاخود بۆ موچە ئەو كارەیان كردوە، ئەگەرنا دۆخی شەبەك گرێدراوی هەرێمی كوردستانە نەك عێراق”.
وتیشی”بونی حەشدی شەعبی لەو ناوچەیە باش نییەو مەترسی دروستبونی شەڕی لێدەكرێت، دەبێ ئەو هێزانە لەوێ بڕۆن‌و لەلایەن پۆلیسی لۆكاڵییەوە ناوچەكە بپارێزرێت”.
دەشتی نەینەوا، دەكەوێتە باكوری رۆژئاوای شاری موسڵەوەو ژمارەی دانیشتوانەكەی بەنزیكەی120 هەزار كەس خەمڵێنراوە بەر لەهاتنی داعش، بەڵام ئێستا بەهۆی ململانێكان‌و ناسەقامگیرییەوە بەشێكی زۆری دانیشتوانەكەی ئاوارە بون كە پێناچێت پاش كۆتایی داعشیش بەئاسانی لەنێو ململانێی هێزە شەڕكەرەكانی دژ بەداعشدا، سەقامگیری بۆ بگەڕێتەوە.
