حكومەتی هەرێمی كوردستان تائێستا توانای ناشكێت بەسەر رێگەگرتن لەقاچاغچێتی دەرمان، گومانی ساغنەكراوەی ناو خەڵكیش ئەوەیە كە ئەم بازرگانییە، بەرپرسە باڵاكانی لەپشتەوەن.
سەرەڕای ئەوەی بەپێی ستاندارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەموو ئەو دەرمانانەی دێنە ناوەوە دەبێت بەفلتەری “كۆنترۆڵی جۆری”دا بڕۆن‌و رەزامەندیان پێبدرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نەتوانراوە كۆنترۆڵی دەرمانی قاچاغ بكرێت.
لەئێستادا ئەو یاساو رێنمای دانراوە بۆ هێنان دەرمان وەك پێویست جێبەجێناكرێت، كۆمەڵێك كەس مامەڵە بە دەرمانەوە دەكەن بەشێوەی نایاسایی، لەبەر ئەوەی چاودێری توندیش نییە، دەرمانە قاچاخەكان بەئاسانی لەبازاڕدا ساغ دەبنەوە.
قاچاخچیەتی دەرمان، هەموو ئەو دەرمانانە دەگرێتەوە كە بەشێوەیەكی نایاسایی‌‌و بەبێ تێپەڕبوون بەكۆنترۆڵی جۆری تێپەڕ دەبن (كۆنترۆڵی جۆری – دەزگایەكە لەلایەن وەزارەتی تەندروستییەوە سەرپەرشتی دەكرێت، پاش پشكنین ستیكەر دەدات لەو دەرمانانەی دێنە ناوەوە)، زۆرترین ئەو دەرمانانەش كە بەو شێوەیە دەهێنرێن ئەوانەن كە خواستی بازاریان لەسەرە، وەك دەرمانی نەخۆشیە درێژخایەنەكان (بەرزی پەستانی خوێن، شەكرە، نەخۆشییەكانی دڵ) شیرپەنجە.
بەرپرسانی تەندروستی هەرێم ئاماژە بەوە دەكەن كە سەرچاوەی سەرەكی ئەو دەرمانە قاچاخانە توركیاو شارەكانی خوارووی عێراقن كە بەچەندین رێگای جیاواز دەرمانیان لێوە دەهێنرێت.
د.گۆران رۆژبەیانی، بەرپرسی كۆنترۆڵ جۆری دەرمان لەهەرێمی كوردستان ئاماژە بەوە دەكات كە بەردەوام دەست بەسەر دەرمانی قاچاخدا دەگیرێت‌و بە”نیقاش”ی وت “لەمانگی تشرینی یەكەم ساڵی 2015دا (150) تەن دەرمان قاچاخ لە كەركوكدا دەستی بەسەردا گیراوە”.
هەموو ئەو كەسانەی كە قسەیان بۆ “نیقاش” كردووە تەئكید لەوە دەكەنەوە كە ئەم جۆرە لەبازرگانی كردن هیچی كەمتر نیە لەبازرگانی نەوت‌و چەك، زۆرترین ئەو كەسانەش ئەو كارە دەكەن حیزب‌و كەسانی سیاسین، یان كەسانێكن كە خەڵكی سیاسیان لەپشتەوەیە.
د.ژین ئەورەحمان موتابچی، پسپۆر دەرمانسازو مامۆستای زانكۆ سلێمانی، ئاماژە بەوە دەكات، لەبەر ئەوەی كاری دەرمان كارێكی پڕ قازانجە، بەتایبەتی ئەگەر بەشێوەی نایاسایی مامەڵەی پێوە بكرێت، بۆیە تائێستا نەتوانراوە كۆنترۆڵ بكرێت.
موتابچی بە”نیقاش”ی وت “بازرگانی دەرمان ئەو كاتەی كە ئیستغلال كراو قاچاخی پێوە كرا، خۆ دەدات لەبازرگانی نەوت‌و چەك‌و مادە هۆشبەرەكان، بەڵام ئەگەر یاسا جێبەجێبكرێت قازانجی بەو جۆرە نابێت كە ئێستا هەیە”.
كۆمپانیا بەناوبانگەكانی بەرهەمهێنانی دەرمان لەرێی وڵاتانی (ئیمارات، ئەردەن، لوبنان) دەرمانەكانیان لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست دابەش دەكەن، لەو وڵاتانەوە بەڕێگای جیاواز دەرمان دەگواسترێتەوە بۆ عێراق‌و هەرێمی كوردستان، ئەوەی بەرەسمی دێت پاش پشكنین مۆڵەتی بۆ دەكرێت، ئەوەشی كە بەقاچاخ دێت هیچ پشكنینێك نایگرێتەوە.
بەشێوەیەكی گشتی بەقاچاخهێنانی دەرمان بەدوو رێگای سەرەكی دەبێت، رێگەیەكیان بەپشتی بازگەكاندا تێپەڕ دەبن‌و بەنهێنی دەگەنە ناو شارەكان، رێگای دووەم بەبازگەكاندا تێپەڕ دەبن، بەڵام بەشێوەیەكی نایاسایی نوسراوی رێگەپێدانیان بۆ كراوە.
د.ئاراس عەلی محمد، كە دكتۆری گەنجەو لەدەرمانخانەی (دایك) لەشاری سلێمانی كاردەكات، ئاماژە بەوە دەكات بەهۆی نەبونی سیستەمی تەندروستی كە كاری دەرمان رێك بخات‌و دابەش نەكردنی لەلایەن دەزگای (هێنان‌و هاوردەكردنی دەرمان) وایكردووە كە كۆمپانیا باشەكانیش لەرێگای قاچاخیەوە دەرمان بهێننە هەرێم.
بەقسەی د. ئاراس، لەبەر ئەوەی پشكنینی دەرمان لەكۆنترۆڵی جۆری بەرۆتینی قورسدا تێپەڕ دەبێت‌و هەندێجار ماوەكەی دەگاتە دوو مانگ، بۆیە تەنانەت ئەو كۆمپانیایانەش كە بەشێوەیەكی فەرمی مۆڵەتی هێنانی دەرمانیان هەیە، بەشێك لەدەرمانەكەیان بەقاچاخ دەهێننە ناوەوە، تا لەكات‌و تێچوونی زۆر دەربازیان ببێت.
د. ئاراس دەشڵێت “زۆرجار ئەو دەرمانەی بەنوسراوێك بەناوی رێگە پێدانەوە لەبازگەكان تێدەپەرێ‌و لەبازار دەفرۆشرێت، زۆرێك لەو دەرمانەی دێتە هەرێم خەحس ناكرێت، چونكە بەشێك لەكۆمپانیا گەورەكانی دەرمان، خاوەنەكانیان بەرپرسی حزبین‌و لەسەروی یاساون”.
یەكێك لەكێشە سەرەكییەكانی بەردەوامی قاچاخی دەرمان ئەوەیە، دەزگا كوالێتی كۆنترۆڵ توانای ئەوەی لەبەردەستدا نییە هەموو جۆرەكانی دەرمان بپشكنێت، د. ئاراس لەبەرپرسی كوالیتی كۆنترۆڵی گوێ لێبووە كاتێك وتوویەتی “ئێمە دەتوانین پشكنین بۆ 30%-35% ئەو دەرمانانە بكەین كە دەهێنرێتە بازارەوە”.
باس‌و خواسی بەقاچاخهێنانی دەرمان بەشێوەیەكی بەربڵاو لەناو خەڵكیدا باسی لێوە دەكرێت، ئەمەش وایكردووە زۆر كەس گومان بكەن لەجۆری دەرمانەكان‌و كۆی كەرتی تەندروستی، تەنانەت زۆرجار ئەوانەی توانای داراییان باشە كەسوكاریان لەدەرەوەی كوردستان رادەسپێرن دەرمانیان بۆ بهێنن.
خەیری حەسەن، كە هاوڵاتییەكی خەڵكی شەنگالەو ماوە دوو ساڵە لەهەرێمی كوردستانە، لەو كاتەی دەرمانی خێزانەكەی بەدەوەستەوە بوو (نورا فەلەك – 34 ساڵ) بە”نیقاش”ی وت ” من نازانم ئەم دەرمان كڕیوە چیە؟ تەنها ئەوە دەزانم كە دكتۆر بۆی نوسیوە بۆ فەقەرات دەبێت”.
كاتێك نەخۆش دەرمان دەكڕێت هیچ هۆكارێك نییە لەرێیەوە بزانێت ئەو دەرمانەی كڕیوێتی بەكۆنترۆڵی حكومەتدا تێپەڕبووە یان نا، چونكە ئەو ستیكەرەی لەكۆنترۆڵی جۆری دەدرێت بەدەرمانە پشكنراوەكان، بەئاسانی دەتوانێت لەبازاڕدا بەساختە دروست بكرێتەوە.
د.یادگار ئەحمەد سدیق، پسپۆڕی دەرمانساز، خاوەن كۆگای (یادگار) لەسلێمانی، ئاماژە بەوە دەكات دەرمان یەكێكە لەبزنسە گەورەكان، ئەو دەرمانەی قاچاخچیەتی پێوە دەكرێت خواستی زۆری لەسەرە، لەوەڵامی ئەوەی كێ لەپشت قاچاخچیەتی دەرمانەوە؟ وتی” كێ لەپشت نەوت‌و چەكەوەیە، هەمان كەسیش لەپشت دەرمانەوەیە، چونكە كەس ناتوانێت دەرمان داخڵ بكات تا پشتی نەبێت، حزبەكانش نایانەوێت چارەسەری بكەن”.
زۆرجار كۆگانی دەرمان، دەرمان لەدەست قاچاخچی دەكڕن بەنرخێكی كەمتر لەبازاڕو دواتر بەڕێگای خۆیان دەیفرۆشنەوە، هەرچەندە ئەم پرۆسەیە سەركێشی یاسایی تێدایە، بەڵام قازانجە زۆرەكەی ئەوە دەهێنێت سڵی لێنەكەنەوە.
قاچاخچیەتی‌و فێڵكردن لەدەرماندا لەرووی یاسایەوە یاساغە، یاسای ژمارە 40 پیشەی دەرمانخانەكانی ساڵی 1970 عێراق بەروونی باسی لەم حاڵەتانە كردووە.
فەیسەل مەهدی، پسپۆر لەبواری یاسا لەدادگای هەڵەبجە، ئەو دەقە یاساییانەی بۆ “نیقاش” رونكردەوەو وتی “سزای ئەو جۆرە كارانە زیندانی لەساڵێك بۆ سێ ساڵ، لەگەڵ غەرامە كردنە بەپێ جۆری‌و شێوازی كارەكە”.
زۆربەی ئەو پسپۆڕانەی دەرمان كە پەیامنێری “نیقاش” قسەی لەگەڵ كردن، ئاماژە بەوە دەكەن لەبەر ئەوەی ئەو دەرمانەی بەشێوەیەكی رەسمی دێتە بازاڕەوە بەشی پێداویستی خەڵكی ناكات، بۆیە رۆژ بەرۆژ قاچاخی دەرمان برەو دەسەنێت، دەزگا تەندروستییەكانیش چاودێری وردیان لەسەر كۆگاكانی دەرمان نییە، بۆیە ساغكردنەوەی دەرمانەكە لەبازاڕدا زۆر قورس نابێت.
پسپۆرێكی دەرمان كە خۆی داوایكرد ناوی بڵاونەكرێتەوە بە”نیقاش”ی وت “دەرمانی شێرپەنجەم بەمەمنونی لەقاچاخچی دەرمان كڕیوە، چونكە نەخۆش هەبووە پێویستی پێ بوو، كەسیش ناتوانێت كۆنترۆڵی ئەم حاڵەتە بكات”.
د.گۆران رۆژبەیانی، بەرپرسی كۆنترۆڵ جۆری دەرمان هەرێم، تەئكیدی لەوە كردەوە كە لەهەموو دونیا دەرمانی قاچاخ هەیە، بەڵام لەكوردستاندا رێژەكەی زیاترەو دەڵێت “بەشێك لەو دەرمانانە بەفێڵ‌و ئاسانكاریی لەبازگاكان دێنە ناوەوە”.
رۆژبەیانی ئەوە رەت دەكاتەوە حزب لەپشت هێنانی دەرمانەوە بێت‌و دەڵێت “كەسانی قاچاخچین ئەو كارە دەكەن، چەندین كەسیشمان داوەتە دادگا”.
“نیقاش” زۆر هەوڵیدا كە چەند قاچاخچیەكی دەرمان بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی قسەیان لەگەڵ بكات، بەڵام هیچ لەو كەسانەی كە پەیوەندیمان پێوەكردن ئامادەنەبوون ئەو كەسانەمان پێ بناسێنێت كە ئەو كارە دەكەن، چونكە مەترسی لەسەر ژیانیان دروست دەبوو،” بەدیار چاوی حكومەتەوە ئەو كارە دەكەن، خۆشیان لە پشت ئەو كارەوەن” دكتۆر یادگار وای گوت .
سەرچاوە:سایتی نیقاش
