لە نێوان گوتاری رق و کینە و گوتاری بەدەمهاتنەوەیەکی لاواز و ئابروبەرانە

کاوە محمود:
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گوتاری نەتەوەی سەردەست گوتاری رق و کینە و بە کەمزانین و بەسووک تەماشاکردنی نەتەوەکان و پێکهاتەکانی دیکە بووە. لە ماوەی تێکۆشانی گەلی کوردستان دژ بە رژێمە دیکتاتۆرییەکانی عێراق و لەوانەش رژێمی دیکتاتۆری سەدام حسین، هەردەم قەناعەتی بەشێکی زۆری لایەنەکانی بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستان ئەوە بووە کە گوتاری رق و کینە و هەڵسوکەوتی دژایەتی گەلی کوردستان و بەکارهێنانی سیاسەتی ئاگر و ئاسن تەنها ڕفتار و کردەوەکانی رژێمە دیکتاتۆرییەکان بووە، و ڕای گشتی نەتەوەی باڵادەست هاوسۆزی لە گەڵ تێکۆشانی گەلەکەمان هەبووە. بۆ ئەم بۆچونەش جاری وایە ئەو بەڵگەیە دەهێننەوە کە کاتێک دوای نسکۆی شۆڕش لە 1974، لە گوند و دێهاتەکانی ناوەڕاست و باشور عێراق جۆرێک لە هاوسۆزی لە گەل کوردە دوورخراوەکان لە لایەن دانیشتوانی ئەو ناوچانە دەڕبڕاوە. بەڵام بێ کەمکردنەوە لەو هاوسۆزییە گرنگە بوترێ کە ئەو هەڵوێستە تەنها لە چوارچێوەی بەزەیدا بووە، نەک هاوسۆزی سیاسی یان قەناعەت بوون کە گەلی کوردستان خاوەنی دۆزێکی ڕەوایە، و لە پێناویدا تێدەکۆشێت، و پێویستە هەڵوێست یان هەڵمەتی هاوکاری و هاریکاری لە گەڵیدا هەبێت.
دوای ڕوخاندنی رژێمی دیکتاتۆری فاشی لە 2003 دا گوتارێک لە لایەن هێزە سیاسییەکانی ئیسلامی سیاسی شیعە کە بە ژمارە زۆربەی نەتەوەی باڵادەست پێکدەهێنن، بەرز بۆوە کە بنەماکەی مەزلومیەتی شیعەیە، و کوردیش غەدری لێکراوە، بۆیە دەبێ هاریکاری لە گەڵ یەکدا لە بنیاتنانی عێراقی نوێ بکەن. بەشێکی هێزی سیاسی کوردستان جا چ لە قەناعەتەوە بووبێت، یان لە ڕوانگەی هاوگونجانی بەرژەوەندییەکان و ڕچاوکردنی دوو فاقەی ئێران و ئەمەریکا بووبێت، ئەم گوتارەیان پەسەند کرد. بۆیە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان لە ماوەی دە ساڵی دووای ڕوخاندنی ڕژیمی بەعس زۆر دڵی خۆی بە چەمکی هاوسەنگی و توافق و شەراکەت خۆش کردبوو کە بەردەوام لە گوتار و ڕاگەیاندنە سیاسسیەکاندا ڕەنگی دەدایەوە، بەڵام هەر لە گەڵ دەرکەوتنی چۆڕاگەیەکی هێز لە دووەمین کابینەی مالکیدا، ئەو “هاوپەیمانەی کورد” کە سەرۆک وەزیرانی عێراق بوو، و پێش ڕوخاندنی بەعس کوردستان داڵدەی دابوو، قواتی دیجلەی بۆ هەڕەشەکردن لە کوردستان درووست کرد، و لە کۆبونەوەیەکدا بە ئەفسەرەکانی هێزی سەربازی ئاسمانی عێراقی ڕاگەیاند: چاوەڕی بکەن با فڕۆکەی ئێف16 مان بۆ بێت ئەوکاتە هێرش دەکەینە سەریان و حوکمی عێراق بەسەریاندا فەرز دەکەین.
دووای ئەوەش سەرۆک وەزیران نوێ عەبادی ویستی بە تانکی ئەبرامزی ئەمەریکی و زرێپۆش و هامەری سەربازی و حەشدی شەعبی پایتەخەتی هەرێم داگیر بکات، دووای ئەوەی بۆ خۆی و ئەوەی پێشتری دەرکەوت کە ئابڵوقەی ئابوری و بودجە و موچە بڕین، موقاوەمەتی گەلی کوردستان لاواز ناکات. تێکرای هەوڵەکانی هێرش کردن و پەلاماردان کە پێشمەرگە تێکیشکاند، هاوکات بوون لە گەڵ سازدانی گوتاری رق و کینە لە لایەن دەسەڵاتدارنی بەغدا و هێزە سیاسییە کاریگەرەکان کە پێشتر زەمینەیان بۆ ئەم گوتارە خۆش کردبوو، و تەنانەت لە ساڵانی سەرەتای ڕوخاندنی سەدام و بوونی کاری تیرۆریستی لە ناوەڕاست و باشوری عێراق و دوواتریش بەرپاکردنی شەڕی تایفەگەری شیعە و سوننە کە قوربانیانی هەردوو لا کوردستان داڵدەیانی دەدا، بەشێک لە گوتاری رق و کینە ئەوەبوو بۆچی لای ئێمە تەقینەوەی تیرۆریستی هەبێت، و لای ئێمە هەژاری و بێکاری هەبێت، و ئێوەش لە کوردستان خەریکی ئاوەدانکردنەوە و باڵاخانە درووستکردن، و لە سەر حسابی ئێمە لە ناز و نیعمەتدا دەژین؟!
هەرچەندە شێوازی ئەم گوتارە، و وردەکارییەکانی زۆرە، بەڵام ئەم گوتارە هەر لەو چوارچێوەیەدا نییە کە بانگەشەی هێزە سیاسییە نەتەوەیی و ئیسلامی سیاسی عێراقی بێت، بەڵکو ئەم گوتارە پێشتریش هەڵگری کۆمەڵایەتییانەی لە نێو کۆمەڵگای عێراقدا هەیە، و بەشێکە لە عەقلییەت و خولیای نەتەوەی باڵادەست، و خۆ ئەگەر ئەو هەڵگڕە کۆمەڵایەتییە نەبوایە، ئەوا ئەو هێزە سیاسییانە و ئەو گوتارە مایەپۆچ دەبوو.
یەکێک لە دیاردە گرنگەکانی گوتاری رق و کینە بەکارهێنانی مەراسیم و سۆزی ئاینییە دژ بە بەرامبەر تا ئەو ڕادەیە کە لە مەراسیمی عاشورادا بەشێک لە ویردە ئاینییەکان سوکایەتی کردن و هەڕەشەکردن لە کوردستان بوو، تا ئەو ڕادەیەی کە بوترێ کورد موستەحەق و شایەنی ئەوەیە لە هەڵبەجە کیمیاباران کرا، و با ئێستاش چاوەڕیی هەڵەبجەی دیکە بن. لە کاتی هەڵبژاردنەکانیشدا بەهێزترین پڕوپاگندەی هێزە عیراقییەکان بۆ ڕاکێشانی سۆز و دەنگی لاینەگران، هێرشکردنە سەر کوردستان بوو، تەنانەت ئەو هێزە عێراقییانەی کە باوەڕیان بەو ئاراستەیە نەبوو، داکۆکییان لە کوردستان و مافی گەلی کوردیان نەدەکرد نەوەک دەنگ بدۆرێنن.
وەڵامدانەوەی گوتاری رق و کینە پێویستی بە شیکردنەوەی بنەماکان و خستنەڕووی مەترسییەکانییەوە هەیە بەتایبەتی ئەم گوتارە پشت بە رەفزکردنی بەرامبەر لە سەر بنەما و بیانووی شوڤینیستی نەتەوەیی و دەمارگیری ئاینییەوە دەبەستێت. هەڵبەتە خراپترین وەڵامدانەوەش میتۆدی کارو کاردانەوەیە. بەڵام لە گەڵ وەلانانی گوتاری کاردانەوە، هەندێ جار جۆرە گوتارێک لە لایەن هەندێ کەسایەتی و لایەنی کوردستانییەوە پەیڕەو دەکرێت کە لە ژێر پەردەی میانڕەوی و بەهەند وەرگرتنی واقیع و لۆجیکی هەر ئەوەمان پێدەکرێت، پەیڕودەکرێت کە گوتارێکی لاواز و شەرمنانەیە و دەچێتە خانەی گوتاری موجامەلە تا ڕادەی پشی پشی هێنانەوە بۆ بەرامبەر.
رێگای وەڵامدانەوەی گوتاری رق و کینە پێویستی بە ڕوونی هەڵوێست و شیکردنەوەی بنەماکانی ئەم گوتارە مەترسیدارە هەیە، کە بۆمبێکە بۆ درووست بوونی پێکدادانی تایفەگەری و نەتەوەیی. لە هەمان کاتدا ئەو وڵامدانەوەیە بە گوتاری موجامەلەی شەرمنانە و لاواز لە داکۆکیکردن لە مافی ڕەوای گەلی کوردستان نایەتە دی. بۆیە جگە لە رێگای سوور بوون و جەخت کردنەوە لە سەر داکۆکی کردنی مافە ڕەواکانی گەلی کوردستان بە مافی بریاردانی چارەنووسەوە و تێکۆشان لە پێناویدا، و گەیاندنی ئەم پەیامە دیموکراسییانەیە بە بەرامبەر وەک رێگای گونجاو بۆ وەدیهێنانی ئاشتی بەردەوام و بەیەکەوە ژیان بە ئاسایش و گەشەپێدان و کۆتایهاتن بە چاوگەکانی بارگرژی کە لە بەرژەوەندی تەواوی گەلانە لە دەوڵەتی ئێستای عێراقدا، نە گوتاری کاردانەوە و دەمارگیری و نە گوتاری موجامەلەی لاوازی هەندێ کەسایەتی و لایەنی کوردستانی چارەسەرە.