شێرزاد حەسەن:
لە كۆتایی ساڵی ٢٠١٠ دا لە بەرواری (١١/١٢ بۆ ١٥/١٢/٢٠١٠)، رێكخراوی یونیسیف، هاوڕێ لەگەڵ رێكخراوی “هارت لاند”ی ئەمریكی بۆ ماوەی پێنج رۆژ و لە شاری هەولێردا سەرگەرمی چەندین دیدار و وێركشۆپ بوون، لەژێر ناوی (پاراستنی منداڵان و پشتگیری دەروونی – كۆمەڵایەتی لە سەروەختی تەنگژە و دۆخە نالەبارەكاندا)، بە واتا هەموو ئەو دۆخە جەهەننەمییەی كە لەسەر هەموو ئاستەكاندا ئەم وڵاتەی تێدا دەژی، بەتایبەتیش لە زاخۆ-ەوە تاوەكو بەسرە، دیارە نوێنەرانی وەزارەتەكانی پەروەردەی عێراق – سەنتەر، لە تەك وەزارەتەکانی پەروەردەی هەرێمی كوردستان و تەندروستی و كاروباری كۆمەڵایەتی هەرسێکیان بەشداربوون. لە دوا رۆژدا كۆبوونەوەیەكی بەرفراوان سازكرا لەسەر ئاستی هەموو عێراقدا لەژێر ناوی (دیداری نیشتمانی) كە پتر چالاكییەكان لەوەدا چڕ بوونەوە كە چۆن و بە چ میكانیزمێك ئەم پرۆژە دانسقەیە كە دوو ساڵی خایاندووە رادەستی حكومەتی عێراقی بكرێت، بەكوردستانیشەوە، هەر بەهێز و توانای كارەكتەرەكانی پەروەردەی ئەم وڵاتە جێبەجێ بكرێت، كە دیارە لەو دوو ساڵەدا (١٧٠٠) هەزار و حەوت سەد مامۆستا لە هەموو عێراق و كوردستان –دا مەشقیان پێكراوە تاوەكو ئامادە و تەییار بن بۆ ئەوەی ببنە هاوڕێ و هاودەم و پشتگیری قوتابیان بۆ دەربازبوون لە خەم و پەژارە و تەنگژە كۆمەڵایەتییەكان.
مشتومڕی گەرم لەسەر ئەوە بوو ئاخۆ بە تەنیا كوشتن و بڕین و رفاندن و تەقینەوەی ئوتومبێلە مینرێژكراوەكان تەنگژە و باری ناهەموار و زیانبەخش دروست دەكات؟ لەوە دەچوو زۆربەی بەشداربووان بڕوایان وابێت كە توندوتیژی لەعێراق- دا لە بەرانبەر منداڵاندا پەیوەستە بە كۆی ئەو ئاژاوە و تەنگژە سیاسییەی كە بەدرێژایی ساڵانی فەرمانڕەوایی “بەعس” تا هەنووكە درێژەی هەیە. لە راستیشدا تەنگ و چەڵەمە و كێشە رامیاری و ئابوری و كۆمەڵایەتیەكان ئەوەندە زۆرن كە دەتوانین بڵێین ئەم وڵاتە نوقمی كێشە و گرفتی گەورە بووە كە وایكردووە ژینگەیەكی تەندروست بۆ پەروەردەکردنی کچەکان و کوڕەکانمان نەیەتە ئاراوە، کە هەمیشە مەردوومەكانی سەر ئەم خاكە لە ناو ترس و نیگەرانی و كارەساتی زۆر جەرگبڕدا زیندەگی بكەن. بە گەڕانەوە بۆ راپۆرتە هەمیشەییەكانی “یونسێف و یونێسكۆ” پەروەردە لە عێراقدا لە نیو سەدەی رابردوودا لەناو قەیران و تەنگژەی گەورەدا بووە، هەرگیز قۆناغێك نادۆزینەوە كە پرۆسەی پەروەردە بەراستە رێگای خۆیدا رۆیشتبێت.
هەر كەسێك كەمێك شارەزای پەروەردە بێت و بە سایكۆلۆژیا ئاشنا بێت، تێدەگات كە هیچ خانەیەك نییە لەخانەكانی پەروەردەكردنی منداڵان، لەماڵەوە بیگرە تا قوتابخانە و مزگەوت و باقی مەڵبەند و مۆڵگەكانی دیكە، هێز و توانای ئەوەی هەبێت لە باری جەستەیی و دەروونییەوە كچ و كوڕەكانمان تەندروست و ساغڵەم بۆ بەخێو و پەروەردە بکات، سەرباری فێرکردنیش کە لە پاشەکشێدایە، هەر هەموو مۆڵگە كۆمەڵایەتییەكان پێكەوە بڕوایان بە زەبر و زەنگ هەیە بۆ پەروەردەكردن و فێركردن، هەمیشە رۆحی منداڵەكان داغان و هەلا هەلا دەكەن، مەرگپەرست و دوژمن بە ژیان و خۆشنوودی، ئەنجامی هەر هەوڵ و كارێكیان بە خەم و تەنگژە دەشكێتەوە، بەگشتی ماڵ و مەكتەب و مزگەوت حیزب و سەبازخانە پێكەوە مرۆڤێكمان بۆ دروست دەكەن رووتكراوە لەهەموو خەسڵتەكانی بەمرۆڤبوون، دیارترین بەڵگەش ئەوەیە كە ئەم وڵاتە لەسەر گڕكانێك وەستاوە كە هەمیشە لە تەقینەوەدایە و گۆڕستانەكانی گەورەتر و زۆرترن لە باخچەكانی.
ئەوەی كە مایەی تێرامانی من بوو لە میانەی کۆی چالاکییەکانی ئەو دیدارەدا هەر هەمان ئەو ترس و تۆقێنەی سەردەمی “بەعس”م هەستپێکرد لەوەی كە مرۆڤەكان نەوێرن بە ئازادی و ئاشكرا گوزارشت لە هەست و نەستی خۆیان بكەن، زۆرینە لەنوێنەرانی وەزارەتەكانی عێراقی كە كارەكتەر و كارمەندی پلەبەزر بوون بەترسەوە گوزارشتیان لەو كارەساتە رامیاری و كۆمەڵایەتییە دەكرد كە هەموو وڵاتەكەی گرتۆتەوە، زۆربەی ژن و پیاوانی کارمەند دوو دڵ بوون و لە یەكدی دەترسان نەبا باسكردنی دیوە ناشیرینەكانی ئەو بارودۆخە ببێتە مایەی راپۆرت نوسین لەدژی یەكدی، زۆری ویست تا هەوڵمدا بە تەنیا یەكە یەكەیان بدوێنم و هەندێك لەو راز و نیازە بدركێنن، كە لە ئاكامدا دیاربوو كە ئەم كۆمەڵگایە قۆناغی بەعس و سەدام حوسێن-ی بەجێنەهێشتووە كە عێراق بە “كۆماری ترس” ناسرابوو بەگەڕانەوە بۆ كتێبە ناوازەكەی “كەنعان مەكیە”، کە راستییەکە تاڵەکە ئەوەیە کە عێراق لە رۆژگاری دوای نەمانی “بەعس” زۆر ترسناکترە.
كۆی دیدارەكان لەوەدا چڕ ببۆوە كە بەڵێ پرۆسەی پەروەردە لە عێراقدا هەر لە تەنگژەدایە و دواجار كچ و كوڕە مەكتەبلییەكان قوربانی دەستی ئەو دۆخەن كە ئەم وڵاتە دوور لە ئاسایش و هێمنی و رۆحی ئاشتیەوانی دروستی كردووە، ترس و تۆقین و گومانی گەورە لە یەكدی بەردەوامە، هەر هەمووان غەمگین و تووڕە و داخدار و لەرزەلێو بوون، هاوکات لە سەروەختی کۆنفراسەکەدا رێ و رەسمی “عاشورا” بەڕێوە دەچوو وەک هەنووکە، لە پرسەدا بوون، هەر هەموو ژنەكان رەشپۆش و باڵاپۆش بوون، پیاوەكانیش ریشن و كزۆڵە و زەبوون دەردەكەوتن، گەرچی هەڵگری دكتۆرا و ماستەر بوون، وەلی شەرمێكی زۆرم بەدی دەكرد لەو بیر و بۆچوونانەی كە دەخرانە ڕوو، بەتایبەتی شەرمكردن لەوەی كە هەر هەموو راستیە تاڵەكان نەوترێن و دان بەوەدا نەنێن كە عێراق لەبواری پەروەردەدا لەپاشەكشێدایە و مەزهەبگەرایی توانیوییەتی هەژموونی خۆی بەسەر هەموو كۆمەڵگای عێراقدا زاڵ بكات، بەجۆرێك كە ئەم وڵاتە پتر حوجرە و حەوزەی عیلمی لە نەجەف و كەربەلا نەخشەی ژیان و پەروەردە و فیكری بۆ دادەڕێژێت، نەك رۆحی زانستخواز و عەقڵە لیبڕاڵ و هاوچەرخەكان. پرسیاری سەرەكی ئەوەیە بۆچی ژن و پیاوانی ئەكادیمی لەم وڵاتانەدا، بە تایبەتی لە ڕەشهەڵاتی ناوەراستدا، خەڵكێكی شەرمن و ترسنۆك دەردەچن؟ مەگەر كەمینەیەكی بوێر و سەركێشی لێ دەربچێت، دەنا هەر چەشنە سیستەمێكی سیاسی لە وڵات فەراهەم بێت، هەر هەمووان پێكەوە دەهاڕێت.
لە ماوەی ئەو چەند رۆژەدا تێگەیشتم ئەوانەی لە ناو بازنەكانی ئەكادیمیا كارمەندن لەعێراقدا، پتر روویان لە قەدەری ئیلاهییە و غەیبزەدەن، بە کوردستانیشەوە، كەمتر لەوەی سێكیولار و جەنگاوەر بن لەبەردەم دیاردە و ئاڵوگۆرییەكانی ژیاندا، لە نێو دەیەها لەو نوێنەرانەی عێراقدا یەك – دوانێكم دۆزییەوە كە بەدزییەوە دركاندیان كە دژی ئەم واقیعە كوشندە و مردووەی ئەم وڵاتەن، چرپاندیان كە ئەوان ناچارن بە درێژایی رۆژانی “عاشورا” مات و مەلوول بن.
دیدارەكەی ئێمە لەسەر پاراستن و پشتگیری منداڵان بوو كە دوور بخرێنەوە لە هەموو جۆرەكانی زەبر و زەنگ، كەچی لەناو مۆبایلی ئەو دوو – سێ كەسەی متمانەیان پێم هەبوو، بە دزییەوە گرتەی ئەو دیمەنانەیان پیشاندام كە جۆرێك بوو لە (تەعمید – baptism)ی شیعەكان کە مەبەستم لە “تەعمید” رێ و رەسمی لە ئاوهەڵکێشانی منداڵەکان و بگرە گەورەکانیشە لە ئایینی عیساییدا/ مەسیحی بە نیازی هەڵگرتنی مۆرکی ئایینی و هەم پاکبوونەوە، دیارە بۆ پیرۆزكردن و ناونانی منداڵەكان مەسیحییەكان لەئاو هەڵكێشانی بێچووەكانیان بەئەركێكی ئایینی دەزانن، كە ئەم سرووتە لەلای یەزیدییەكانیش بۆ کۆرپەلەکانیان پەیڕەو دەکرێت، بەڵام لە ئاوهەڵكێشان لەسەروەختی ناولێنان و چوونە سەر ئایینی مەسیحی یان بەبمەرامی پاكبوونەوە لە قۆناغە جیاوازەكانی تەمەندا لە باری دەروونی و فیزیکی هیچ زیانێكی نییە، بەڵام گرتەكانی ناو ئەو مۆبایلانەی ئەکادیمیستە شیعەمەزەبەکان بۆ من مایەی شۆک و خورپە و هێدمەگرتن بوو كە چەند پرۆفیسۆرێك خستیانە بەرچاوم، یەكێكیان دركاندی كە چەندەها جار بە دزییەوە گریاوە بەدیار ئەو منداڵانەی بە چەقۆ و شمشێر، بەڵام بە زەبرێکی کەمەوە، لە تەپڵی سەریان دەدەن تا ئەو رادەیەی کە بۆ هەندێکیان خوێن دەم و چاویان سوور دەكات یان پێستە سەریان شەق دەبات، دیارە هەندێکیان بۆ نەرمونیانی گوێزانیان خستۆتە کار، دیمەنی ئەو منداڵە خوێناوییانە بە ژمارە هەرە زۆرەكەی لەنێوان ساڵێك و حەوت ساڵیدا بوون، لە كۆرپەلە تا مێرمنداڵ، حیكمەتی ئەم تیغبازی و خوێن لێهێنانەش جۆرێكە لە “تەعمید/باپتیزم”، لە زاری پرۆفیسۆرەكەوە تێگەیشتم كە ئەمەیان سروتێكە (تەقس) كە لە رۆژانی “عاشورا”دا مەرجە ئەو منداڵانە بریندار بن و خوێنیان لێبڕژێت، چونكە لەو رۆژە پیرۆزەدا بوو (ئیمامی حوسێن)و ژمارەیەكی زۆر لە “ئەهلی بەیت” بە ناهەق شەهیدكراون.
دیارە هەموومان دەزانین”عاشورا” زیندووكردنەوەی سرووتێكی ساڵانەی پڕ لەخوێن و شین و گرینە، لەتەك لەخۆدان بەزنجیر و چەقۆ و شمشێر و مشارو جۆرەها بڕندە و تیغی دیكە، تۆكمەیی ئیمان و خۆشەویستی بۆ “حوسێن” لەوەدایە چەندە خوێنت لێدێت و چەندە بەرگەی ئازار دەگریت. لەو ساڵیادەدا شیعە – مەزهەبی راستەقینە ئەوەیە كە برسییەتی‌و تێنوێتی‌و هیلاكی رێگا بڕین بەپێ بچێژێت کە لە گوندەکان و شارەکانی دیکەی عێراق-ەوە تا مەزاری پیرۆز بە پیادەڕەوی دێن، مەرجە هەمان ئازار بچێژن هەروەك حسەین-ی شەهید و خانەوادەكەی چەشتیان.
پارادۆكسەكە، بەواتا تەوسەكە لێرەدایە كە كۆی پرۆژەی هەردوو رێكخراوەكە بۆ پشتگیری – دەروونی ئەو منداڵانە بوو لە عێراق-دا كە شەڕ و شۆڕ و كارەساتەكان باری ناهەموار و پشێوی دەروونی و رۆحی بۆ ئەو منداڵانە دروستكردووە، كەچی بە هەزارەها منداڵ و مێرمنداڵ و هەرزەکار لەتەك باوك و مام و خاڵ و گەورەكانی بنەماڵەدا لەخۆیان دەدەن و دەگرین، كە ئەوەش بۆخۆی خوێناویترین دیمەنە و منداڵەكان بەم تەمەنە ساوایەوە بێجگە لە لاسایی كردنەوە هیچی ئەوتۆ لەسەر مانا و حیكمەتی ئەم لە خۆدان و زنجیربازییە نازانن، كە كۆی دیمەنەكە پڕە لەخوێن و زەبروزەنگ و پشێوی دەروونی دروست دەكات، گەرمكردن و گێرانی پرسە و ماتەمینێكی وا كوشندە، جاران، بەر لە پەیدابوونی تەكنەلۆژیا كاریگەری نێگەتیڤی بەو زەخمە زۆرە نەبوو، چونكە بە تەنیا ماتەمگێران بەدەم لەخۆدانەوە یەكتریان دەبینی یان لە رێگەی پەخشی رادیۆکانەوە، هەنووكە تێلفزیۆن و سەتەلایت وایكردووە ساڵیادی “عاشورا” بچێتە ناو ماڵەكان و هەمووان بە گەورە و بچوكەوە بیبینن، ئەوەش وا دەکات کەسانی شارەزا و شیوەنگێڕە ناودارەکان قیامەتێک و حەشرێک بەرپا بکەن نموونەی نەبێت، ماتەمگێران پتر و قایمتر لە خۆیان بدەن و خوێن داچۆڕین. جا لە تاو خۆشەویستی “حسەین-ی شەهید یان بۆ نمایش و خۆدەرخستن یان بۆ هەریسەکە بێت وەک دەبێژن؟ ئەو شیعر و سەردولكانەی كە پەخش دەكرێن و گێرانەوەی پڕ لە گریە و زاری كوشتن و سەربڕین کەلو و پاچكردنی حسەین و خانەوادەكەی، بەدیلگرتنی كچان و ژنانی ئەهلی بەیت و راپێچكردنیان تاوەكو (دیمەشق/شام) بە دەنگ و سەدای كۆمەڵێك بەیتبێَژی دەنگخۆش و لێزان و گرینۆك كە رۆحی گوێگرانی ماتەمگێران پڕ دەكات لە خەم و نیگەرانیی كە بۆ خۆی توندوتیژییەكی جەرگبڕە دەرهەق بە منداڵەكان و لاوەکانیش، بە مانایەكی پەروەردەخوازی پرۆژەی بەرپاکردنی رۆحی ئاشتیەوانی ئەم دوو رێكخراوە نێونەتەوەییەی دەخستە گومانەوە و بگرە حیكمەتەكەی بەتاڵ دەكردەوە. لەوەش کوشندەتر کۆی وڵاتانی دیکەش کە شیعەمەزەبی تێدا بێت هەمان شیوەنی خوێناوی بەرکەماڵە، بگرە ئەمساڵ لەسەر شەقامەکانی وڵاتانی ئاوروپا و ئەمریکا و کێشوەری دیکەش ئەو شین و داد فوغانە کەرنەڤاڵێکی سەیر و سەمەرە بوو بۆ خەڵکانی نائاشنا بەو نەریت و سروتی خۆداپاچین بە زنجیر و تیغ و سینەکوتان.
لە دیدارەكەدا ئەوەمان دركاند كە ئەركی ئێمەی پەروەردەكار: دوور خستنەوەی ئەو كچ و كوڕانەیە لە هەر رەفتار و دیمەنێكی پڕ لە زەبرو زەنگ و ئازاری رۆحی یان جەستەیی، بە تایبەتی لەو تەمەنە ساوایەدا و بەر لە باڵقبوون كە كاریگەری وێرانكەری هەیە بەسەر هەمووانەوە، بەڵام دیاربوو چەندە ئەم بۆچوونە لە ڕووی سایكۆلۆژییەوە دروست بێت، کەچی دركاندنی لە بەرانبەر شیعەكاندا كوفرێكی گەورەیە و خوێنی سەرە، گەرچی چەندین شارەزا لە بواری دەروونناسی لەو دیدارەدا ئامادەبوون و دەیانزانی جێكەوتی ئەو سرووتە خوێناوییە چەندە كوشندەیە، كەچی خامۆشانە تێپەڕی و هەر هەمووان خۆیان لێ دزییەوە و سەرکزانە خۆیان لێ گێل کرد، بۆم دەركەوت لە دونیای ئێمەدا شتێك نییە بە ناوی مرۆڤپەروەرییەوە باس لە تەندروستی رۆحی و جەستەیی بكەین گەر پەیوەست بۆوە بە پیرۆزییەكانی مەزهەب و ئایین، هەمیشە سرووتەكان بەناوی ئاسمانەوە چەندە خوێناوی و كوشندە بن لە مرۆڤ خۆی گەورەترن، ئەوەی کە کارەساتی هەرە گەورەیە لە جیهانی ئیسلامیدا ئەو راستییە تاڵەیە کە بۆ هەمیشە – دەق لە مرۆڤ پیرۆزترە – مرۆڤ لە دوا جاردا مەرجە ببێت بەقوربانی سرووت و یاسا و رێساكان، گەرچی دژ بە خودی خۆشنوودی و خێری ئادەمیزادەكان بێت، تێگەیشتم كە لە هەموو عێراقدا نووسەران و رۆژنامەنووسان و ئەکادیمیستەکان و ستووننووسەکان و پەروەردەکانیش ناوێرێن خۆیان لە قەرەی بابەتێكی وا سەنگین و مەترسیدار بدەن.
پرسیاری سەرەکی لای من ئەوەبوو کە ئەگەر بە ملیۆنەها منداڵ و کوڕیژگە لە ناو ئەو کەرنەڤاڵی گەرمەشین و شەپۆڕ و تیغبازییە لە خۆیان بدەن.. ئایا کە بوون بە هەژدە ساڵ و ناویان هاتەوە بۆ خزمەتی سەربازی: بۆچی لە من و تۆ نادەن؟ گەر وەک هەنووکە لەسەر سەکۆی مزگەوتەکانی سەر بە شیعەمەزهەب وتاربێژەکان ئێمەی کورد بە خیانەتکار بزانن و کوردستانیش بە “ئیسرائیل” بشوبهێنن، لەسەر زمانی نەک تەنها وتاربێژەکان، بەڵکو خودی “خامنائی” وای لە قەڵەم بدات و فەرمانڕەواکانی عیراق –یش سەری بۆ بلەقێنن، ئاخۆ بۆ دەبێت سەیر بێت لەبری لە خۆدان و خوێنداچۆڕان، پەلاماری من و تۆ نەدەن؟ پرسیاری گەوهەرداریش ئەوەیە ئێمە لە بەرامبەر رۆحی فاشیزمی دینی و شۆڤێنیستی نەتەوەپەرستی بە مانا رەگەپەرستییەکەی کامە هێز و توانای خۆمان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو بارباریزمە تەییار و ئامادە کردووە؟ کە هەمووشمان دەزانین سەبارەت بە دوژمنکاری دەروێشانی “پان عەرەبیزم” لە شیعە و سووننە و تۆڕانیزمی تورکیا و سەردەستەیی ستەمکارانەی عەجەمستان: هەر هەموویان براگەلن بەرامبەر بە دوژمنکاری و جێلەقکردن بە ئێمە. بە تێگەیشتنی من دەستەڵاتدارانی کوردستان لە بواری پەروەردەی نەوەی نوێدا گەورەترین شکستیان هێناوە، بە تایبەتی لە کوشتنی ئینتیمای نیشتمانی، بۆ دۆزینەوەی هۆکارەکانیش هەمووان وەکو من دەیزانن کە لە بیست و شەش ساڵی رابردوودا هەر هەموو حیزبەکان. لە چەپلەرەوە بۆ راستڕەوەکانیش ئەزموونێکیان پێشکەش نەکردووە کەس شادومان بکات، لەسەر ئاستی رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی، کە جێگەی شانازی هیچ کەسێکی فامیدە بێت، بانگەشەی سەربەخۆیی درۆیەکی گەورەیە کە لە سەرەتای راپەرینەوە خودی حیزبەکان رێزیان لە دەزگا نیمچە دەوڵەتی و فەرمییەکان نەگرت، بەڵکو حیزبەکان بۆ خۆیان بوون بە کەڵەگا بەسەر هەموو دەزگا و دامەزراوەکان. من ئەو راستییەش دەزانم کە کوردستان جەنگاوەری ئازای لێنابڕێت، بەڵام لەپاڵ ئەو رۆحی بەرخودان و بەرانگاری و تێکۆشانە، سیاسەتێکی ناعەقڵانی پەیڕەو دەکرێت کە وای کردووە مێژووی نشوستی و شکست دووبارە بکەینەوە تاوەکو ئێستا.
سەیریش نییە كە ئەم ساڵیادی “عاشورا”یە بە درێژایی مێژوو كوشندەتر و خوێناویتر بووە، بە تایبەتی لە هەنووكەدا كە ململانێ و ناكۆكی نێوان شیعە و سوننە لە ترۆپکدایە، نەك هەر لەعێراقدا، بەڵكو لەسەر ئاستی رۆژهەڵات و جیهانی ئیسلامیدا لە چڵەپۆپەدایە و تێكەڵ بووە بە گەرداو و پاشاگەردانی رامیاری كە نەخۆشەكانی ناو سیاسەت و مەزهەبگەرایی پێكەوە کە كوشتارگایەكیان دروست كردووە بە ناوی خودا و نیشتمانەوە كە رەگەكەی دەگەڕێتەوە بۆ رق و كینەیەك لە نێوان ئەو دوو مەملەکەت و حەشاماتە ئایینخوازە، بێجگە لەو تۆڵەكردنەوە مێژووییەی شیعەکان لە بەرامبەر هەژموونی سیاسی لەلایەن سووننەكانەوە کە لە عێراق –دا ئەو سروت و نەریتەی “عاشورا” لەسەردەمی بەعسییەکاندا قەدەغە بوو.
ئەم سرووتە بێجگە لە شینی حەسەن و حوسێن، نمایشێكە بۆ گردبوونەوەی رۆحی شیعەگەری لە بەرانبەر سوننەدا كە بنەچەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دوژمنایەتی “هاشم” باوانی گەورەی پێغەمبەر لە بەرانبەر “حەرب”دا كە دەكا باوانی “معاویە”، یان لە بەرواردێكی دواتردا دوژمنایەتی نێوان “عائیشە”و “ئیمامی عەلی” دا كە بووە مایەی شەڕی “جەمەل”و كۆی ئەو خوێن بەربوونەی كە تا هەنووكە درێژەی هەیە. لە ئێستادا پێشبڕكێیەكەی “عاشورا” لەبەرانبەر “حەج”دایە كە خەریكە ژمارەی میوانانی هەر دوولایەنی دوو مەزهەبە ڕکابەر و قاندڕەکە لە یەكدی نزیك ببنەوە كە ملیۆنەهایە. ساڵی وا هەیە میوانانی “کەربەلا” لە هی “کەعبە” بە ملیۆنەها سەرووتر دەکشیت، لێرەدا ناكرێت تیژ تێپەڕین بەسەر ئەو بۆنەیەدا كە ئەو رۆحی ماتەمینی و بەخۆداكێشان و زنجیربازییەی بەپیرۆز كردووە، رەگێكی قووڵی ئەو سرووتە (تەقس)ە دەگەڕێتەوە بۆ جۆرێك لە ناعەقڵانییەت كە ئایین زەمینەی بۆ خۆشتر دەكات، بۆ هەمیشە هەقایەت و داستان و ئەفسانەكان كە نوقمە لە رۆحێكی ئامادە و ساز بۆ وەرگرتنی خورافات كە مرۆڤ لەسەر زەمین بە دوایدا دەگەڕێت، سرووت و بۆنە كۆمەڵایەتییەكان لە مێژووودا و لە جوگرانیای جیاوازدا دۆخێك بووە بۆ گردبوونەوەی خەڵكێك كە حەزیان لە سەرگەرمكردنە و دەگەڕێن بە دوای تەقاندنەوەی هەموو ئەو سۆز و هەست و نەست و وزە شاراوانەی وا لەنێو رۆح‌و جەستەدا مەیی بوون و بە دوای دەروازەیەكدا دەگەڕێن بۆ خۆخاڵیکردن، هەر لە ئاهەنگە گەرمەكانی کرسمس و کەرنەڤالی بیرەخواردنەوە، نموونەی (ئۆکتۆبەر فیست – ی شاری میونخ/ میونشن) تا شەڕە شۆقی گای هاری ئیسپانی و كەرنەڤاڵی رەنگەكان لە هیند‌وستان و گەمەكانی ئۆلمپیاد و فتبۆلێن و عاشورا. دیارە ئایین و هەقایەتە خۆش و ناخۆشەكانی رەخساوترین زەمینە دروست دەكەن بۆ جۆرێك لە قەڵەباڵغی مەردوومەكان لە دەوری یەكدی و هەستكردن بەخۆیان و بەوانی دیكە، تازەكردنەوەی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لەگەڵ هاورەگەز و هاوتوخمەكانی دیكە كە هاوسۆز و هاودەمن، هەمیشە لە ناو كولتورێكی غەمگین و پڕ لە بێبەشی و شكستی گەورەی مرۆڤەكان و دابڕانیان لە خۆشی و جوانییەكانی ژیان، رۆحی شەرانگێزی و زەبرو زەنگ كوشندە و گەورەتر دەكات، ئەگەری ئەوە زۆرترە ئەو شەڕانگێزی و توندوتیژییە روو لە دەرەوەی زاتی خۆت بكات و دونیای دەرەوەی خۆت بە مرۆڤ و سروشت و هەر هەموو زیندەوەرەكانی ناو ئەو سروشتە وێران بكات، یان ئەوەتا بەشێك لەو رۆحە دڕندە و وێرانكەرە رووەو ناوەوە ئاراستە بێت و مەردوومەكان بكەونە خۆ وێرانكردن، بە شێوە و ئامرازی جیاواز، سەرباری هەستی قووڵی دینی كە وا دەكات مرۆڤەكان هەر لە یەکەمین گوناهی “ئادەم و حەوا”ەوە کە لە بەهەشت وەدەردەندرێن تا دەگات بە لە خاچدانی “عیسا”و کوشتنی “حسەین” بۆ هەمیشە خۆیان بە گوناهبار بزانن و بۆ ئەوەش تۆڵە لە خۆیان بكەنەوە، لەو سرووتەی “عاشورا”دا ئەو رۆحە وێرانكەرە و هەستی گوناهباری تێكەڵ بەو گەمە خوێناوییە پەخش دەكەنەوە، بە بەرچاوی هەمووانەوە دەكەونە خۆ برینداركردن و خوێن و ئارەق و فرمێسكێكی زۆر دەرێژن، ئیمانداری راستەقینەش ئەوەیە كە خوێن و ئارەقە و فرمێسكی زۆرتر بڕێژێت. منداڵەكان و هەرزەكان، بەتایبەتی نێرینەكان، ئەم بۆنەیە بە دەرفەت دەزانن كە بیسەلمێنن گەورە بوون و هەنووکە پیاون، مادامەكێ لەتەك گەورەكاندا بەدەم زنجیربازی‌و لەخۆدانەوە خوێناوی دەبن، ئەو دۆخە پڕ لە سەرگەرمییە كە پڕ لە هەلەکەسەما و هەیاهووی دێوانە ئاسا و حاڵ لێهاتنی دەروێشانەیە، وا دەكات رۆحی ماتەمگێران لەناو یەك تۆڕ و بەتەونێكی سیحراوی گەمارۆ بدرێن، بەم بۆنەیەوە قوتابخانەكان پەكیان دەكەوێت و خۆیان بۆ ئەم پرسەیە ئامادە دەكەن، کە جار هەیە چل رۆژ درێژە دەکێشێت: پەروەردەش تۆ خۆش!
دیارە خودی كچان و ژنانیش بۆ خۆیان ئەم بۆنەیە دەقۆزنەوە کە خەم و زووخاو و قەهری خۆیان هەڵبڕێژن کە دیارە شاشیوەنی ئەوانیش بەدەر نییە لە هەموو ئەو هەستە نەرێنییانەی کە لە پیاوەکاندا هەیە، سەرباری ستەمیکی نەبڕاوە و هەمیشەیی کە مێینە و كچانی “حەو” بەر نەفرینی ئاسمان و سەرزەمین کەوتوون، بگرە وەک هاوپۆلەکانی من کە گەنجی خورت و شیعەمەزهەب بوون، لە زانکۆی بەغدا، بە شەرم و لەزەتەوە باسی ئەو بەش و بڕگە ئیرۆتیکئامێزانەیان بۆ من دەکرد کە شین و شەپۆڕ نەیتوانیوە ئەو هەوەس و ئاگری شەهوەتە بکوژێت ئەو وەختەی بوارێک دەرەخسێت مێ و نێر قەرە بە قەرەی یەکتری نزیک دەبوونەوە، راستە زێدەڕۆیی و خۆشخەیاڵی گەنجانی نێرەوزی ئاگر دەدا، بەڵام سەدبارەبوونەوەی ئەو راز و نیازە هەوەس‌هێنە لە خۆڕایی نەبوو کە بە درێژایی چوار ساڵان گوێبیستی دەبووم، بۆ هەمیشە مەرگ و سێکس بە چەندین پرد و رایەڵ بە یەکدییەوە بەستراون.. هەر وەک خەم و جوانی.
پرسیارەكە لێرەدایە گەر پرۆژەی رێكخراوەكان بۆ وەستاندن و كەمكردنەوەی توندوتیژی بێت كە لە دەرەوەڕا پەلاماری منداڵەكان دەدات، فەراهەمكردنی پشتگیری دەروونی بێت تاوەکو لەو تەنگژانە دەربچن كە ئاڵۆزی باری رامیاری و ئابووری و كۆمەڵایەتی هێناوییەتی، ئاخۆ چ حیكمەتێكی تێدا دەمێنێت كە گەورەكان وابكەن منداڵەكان لەخۆیان بدەن و زنجیربازی و خۆخوێناوی كردن بەپیرۆز بزانن؟ كەواتە ئاراستەكردنی رۆحی توندوتیژی رووەو زاتی خۆیان هەر هەموو حیكمەتی بەرنامەكە و پرۆژەکانی رێکخراوە مرۆڤدۆستەکان هەڵدەوەشێنێتەوە، كە من وەک ئەندامێکی ئەو كۆنفراسە ئەم راستییە تاڵەم دركاند، بە ئاشكرا و روو بە روو، هەر هەمووان دۆش دامان و لەنێو خەم و خەندەی تەوسئامێز و پڕ لە تەریقی سەر رووخسارەكان دەمخوێندەوە كە ئەم بۆچوونە راستە، وەلێ بەزار خامۆش و ملكەچ بوون و نقەیان نەکرد.
لە ئاكامدا تێدەگەین گەر بێت و گەورە ئەکادمیست و دەروونناس و پەروەردەكارانی عێراق لەتەك ئەو هەموو پزیشك و كۆمەڵناس و مامۆستایانی زانكۆدا خۆیان شەرمن و ترسنۆك و لەرزەلێو بن، یەكێكیان نەوێریت یەك وتار دژی ئەم خۆ خوێناویكردنەی منداڵەكان بنووسێت، گومان بكات لەو رۆحی خۆكوشتن و خۆئازاردانە بەدیوە ماسۆشییەكەی كە كچەكان و كوڕەكان وێرانتر دەكات، لە بەرانبەریشدا سەما و گۆرانی و مۆسیقا و وێنەکێشان و پەیکەرتاشین و جۆرەها وەزرش و گەمەی تێكەڵی نێوان كچان و كوڕان قەدەغە بكەن و بە حەرامیان بزانن، گوایە ئەم چالاكییە خۆشانە هەر لە منداڵییەوە ئیمانی منداڵەكان تەنكتر دەكات، دەمانگەێنێتە ئاكامێك كە لەعێراق-دا نەوەیەك بەڕێوەیە كە ئامادەیە کینەباز و مۆن و تووڕە و غەمگین بن و دوور لە خۆشی و بەزمگێران بژین، گەر دوای هەژدە ساڵ تەمەن ببێت بەسەربازی ناو سوپایەكی لەو چەشنەی كە دەیەها ساڵە لە عێراق پەروەردە دەكرێت بە رۆحی فاشیزمی ئایینی و هەم شۆڤێنیستی پان-عەربیزم و رۆحی ستەمکارانەی میلیتاری، لە پاڵ مێژووی پڕ لە رۆحی خێڵەکی و دەرەبەگی و ناكۆكی بەردەوامی نەتەوە و مەزهەبە جیاوازەكان و ئەو هەموو تیرە و هۆز و خێڵە خوێنخۆرەكانی چواردەوری ئێمە، ئاخۆ دەكرێت چاوەڕێ بكەین لەم ناوچەیەدا واز لەو قەسابخایە بێنین كە عێراقی پێ ناسراوە کە بێجگە لە سیاسەتی ئاگر و ئاسن هیچی دیکە نازانن؟!
دیارە وەک مەراقی پاک یان پیسی خۆم هەر بە هەمان ئەم ناوەرۆکەی لەم نووسینەدا بەرچاوتان دەکەوێت، بۆ هەموو ئەندامانی ناو کۆنفراسەکەکە راپۆرتێکم پۆست کرد، کە دیارە وەک نەریت ناو و ئەدرەسی هەموومان لەلای یەکتری تۆمار کرابوو، بەڵام یەک کەس کاردانەوەی بۆ ترس و وڕێنەکانی من نەبوو سەبارەت بە خولقانی نەوەیەکی شەڕانگێز کە تەنها بینینی خوێن دەیگەنێت بە “ئۆرگازم”، لە کاتێکدا دیدار و کۆنفراسەکە بۆ پەرەپێدان بوو بە کۆی پرۆژەکە لە پێناو عێراق-ێکی ئاشتیخواز.
لە سادەترین خوێندنەوەدا بۆ هەر كەسێك كە كەمێك زانیاری لەسەر عێراق هەبێت وەك چەند پێكهاتەیەكی نەتەوەیی و مەزهەبی بەزۆر بەیەكەوە لكاو، نەبوونی رۆحی ئاشتیەوانی و بەخشندەیی لە نێوان رەنگ و دەنگە جیاوازەكاندا، تێدەگات كە مێژووی عێراق ئاوسە بە دەیەها كارەساتی چاوەڕوانكراو، لە عێراق-ێكدا كە دوای رووخاندنی “سەدام” بە سەدەها كەس لەسەر ئەوەی هەڵگری ناوی “عەلی”یان “عومەر” بوون: كوژران، یان کە بە زۆر پۆشاكی ئیسلامی بەسەر قوتابخانەکان و کۆلێژەکاندا دابەشبكران، وەزیری وای تێدابوو کە ئاودەستی غەربی بە حەرام بزانێت و هەڵیبتەکێنێت، شانۆ و مۆسیقا و پەیكەرتاشین لە پەیمانگای هونەرە جوانەکانی بەغدا بە مەترسی دابنێن، منداڵەكان لە “عاشورا”دا زنجیربازی بكەن و چەقۆ لە خۆیان ڕابکەن. زۆر شەرم و نەنگییە بە بەرزكردنەوەی چەند دروشمێكی عەمپارەپۆو بێ ناوەرۆكی دیموكراسی و ئازادی وا مەزەندە بكەین لەم ناوچەیەدا “سویسرا”یەك چێدەكرێت، یان بوونی سەرۆك كۆمارێكی تەشریفاتی و چەند وەزیرێكی كورد ترس و تارمایی ئەنفالێكی دیكە لە ئایندە و لەم وڵاتەدا دوور بخاتەوە، ئەمەیان ئەوپەڕی كاڵفامی و خۆش خەیاڵییە لە سیاسەتدا، ناكۆكیی و ڕقی ئەستووری پتر لە هەزار و چوارسەد ساڵی شیعە و سوننە لە ئێستادا لە هەموو كاتێك گەرمترە، سەرباری ئەوەش چ بە ناوی خوداوە بێت و چ بە ناوی “عروبە”وە، ئەو رۆحە شۆڤێنیزمە لە عێراقدا نابڕێت و پتر تەشەنە دەكات.
بەگەڕانەوە بۆ لای (ئێریک فرۆم) كە بڕوای وایە “بڕی توندوتیژی هاوشانە بەو ژیانەی كە مرۆڤەكان بۆیان نەكراوە بە تێری و خۆشی بژین”، هەر بۆیە رۆحی وێرانكاری لەم وڵاتەدا وا بە ئاسانی بنەبڕ ناكرێت، هیچ پەروەردەیەكیش نییە بۆ ئەو بنەبڕكردنە، كە خودی زیندەگی بەدەر بێت لە جوانی و خۆشی، شەڕگەكان و كوشتارگاكان خوێناویتر دەبن و مەرگ بۆ هەمیشە لە ژیان شیرینتر دەبێت، عێراق و ئێران هەر بە هەوەس نەكەوتنە ناو جەنگێكی هەشت ساڵە کە تەڕ و وشکی پێکەوە سووتاند، ئەم وڵاتەی ئێمە هەنگاوێك لەو مەرگ و مەردوومە غەمبار و مەرگدۆستانە دوور نەكەوتۆتەوە، پەروەردەكەشی لێوانلێوە لە رق و كینە و مەرگدۆستی، كۆمەڵێك سیاسەتبازی ریاكار و نەخۆش بەڕێوەی دەبەن كە هی ئەوەن بخرێتە ژێر چاودێری و لە بیمارستانێكی نەخۆشییە كوشندەكان تیمار بكرێن، نەك بخرێنە سەر عەرشی حوكمڕانیی..
سەرنجێک: هەر لە میانەی ئەو چەند رۆژەدا لەسەر ئاستی پیاوانی دەوڵەتداری عێراق و هم مەرجەعی ئایینی پێکڤە بڕیاریان داوە کە بابەتی شیوەن و لە خۆدان و شمشیربازی جێگەت گومان و رەتکردنەوە نییە..هەرگیز، بەڵکو ئازادی ماتەمگێڕان و شیوەن و لە خۆدان کە بە عەرەوی بە ” لگمیه” ناسراوە بە هیچ شێوەیەک بابەتی گفتوگۆ و ناکۆکی نییە.. دەی کەواتە هەنگاوێک بۆ پێشەوە و دوو هەنگاو بۆ پشتەوە.
