ن، پرۆفیسۆر جۆن هالەویی
لە ئینگلیزیەوە نیاز حامید
شانازیەكی گەورەیە و مایەی سەرسوڕمانێكی خۆشە بۆ من كە لە تەڤگەری ئازادی كوردەوە فێرم بم، پێموایە لە تەڤگەرێكی ئازادی بۆ كورد واوەترە، ئەرێ وانییە ؟ ئیمە لێرەین نەك بۆ ئەوەی كە بەتەنها لە كوردەوە فێربین، چونكە ئێمە بەشێكین لەوان، ئەوانیش بەشێكن لە ئێمە. ئێمە ئەوانەین كە هەمیشە لە ژێر هێرشدابووین و لە هەوڵی ئەوەداین بۆ دیتنەوەیەك بۆ دەرچوون لەم حاڵە. ئێمە لێرەین نەك تەنیا بۆ پشتیوانی ئەوان بەڵكو بۆ دۆزینەوەی هیوایە بە دنیاییەكی جیا لە پشت ئەو دنیایەی كە هەیە و كە پڕیەتی لە وێرانبوون ومردن، دواجاریش نەك بۆ ئەوەی لێرەین كە چۆن ئەوە دەكەین، یا ئەو دنیایە پێكدەهێنین. لێرەین ئەوەی كە دەڕۆین دەپرسین، دەپرسین و دەڕۆیین و فێردەبین كاتێ دەڕۆین، یەكتر ئامێزدەكەین دەڕۆین .
ئێـمە رووبەڕووی هێرشێكی دژواردەبینەوە، بەجۆرێك دەڵێی ئەو شەوە تاریكە گزنگی بەیانی نادا. شەڕی چوارەمی جیهانییە وەك زاپاتیستەكان ناوی دەبەن، دەی ناو گرنگ نییە.
لە دوو رۆژی رابوردوودا، گوێمان لە جەنگی سەرمایەداری دژی مرۆڤایەتی دەبێت. ئایۆتۆزیناپا ئەو ناوەیە كە لە ناو گوێی ئەوانەی لە مەكسیك دەژین دەزرنگێتەوە. وێنەی زۆری ترسناك و تۆقینەر دەبینین لە هێرشی سەرمایەداری، گوانتانامۆ، نقومبوونی لانی كەمی “٣٠٠” كەس لە پەنابەران پێش چەند هەفتەیەك لە دەریای ناوەڕاست. كارە توقێنەرەكانی داعش كە پێدەچیت ئەم جەنگە زوو لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست تەواو نەبێت و ئەو زیانانەی كە سیاسەتی سكهەڵگوشین لە ئابوری ئەوروپای دا بە تایبەتی لە یۆنان دەبینرێ. ئەو هێرشانەی لەسەر فیكری ڕەخنەیی لە زانكۆكانی جیهان بەرێوەدەچێ، هێواش و لەسەرخۆیە. تاكە سەمبۆلێكی توند و تیژی لە جیهان دا كە لۆرد و ئەفەندیە. شەڕی چوارەمی جیهانی، ئەم هێرشانە بە وشیارییەوە ناكرێت و لەژێر كۆنترۆڵدا نین بەڵكو هێرشێكی لۆژیكی تۆكمەیە خۆی نوێ دەكاتەوە بە پارە لە بەرامبەر مرۆڤەكان.
جەنگی چوارەمی جیهانی، قەیرانی سەرمایدارییە، پێدەچێت سەرمایەداری بێ ئومێدە لە مانەوەی دا، ئەم سیستەمە شەڕ بە هەر ئامرازێك و كەرەستەیەك دەكات بۆ گەرەنتی مانەوەی كە سیستەمێكی بێ مانایە هیچ مانایەكیشی نییە لە بەرهەمهێنانی كۆپی خۆی.
بەتەنها بوونی سەرمایە واتە دوژمنكاری كە هەموو ڕۆژێ پێمان دەڵێت: ‘پێویستە چالاكییەكانت بەشێوەیەك ڕكبخەیت كە ئەو چالاكییە تاك و تەنیایەش لە كۆمەڵگا چۆن بەشداری دەكەیت لە قازانجی سەرمایە. بە واتایەكی تر كار “ئا ئەمەیە تێوری كار بۆ بەها كە زۆر لەم رۆژانەدا بە عەیبە دادەنرێ. تیۆری كاری ماركس بۆ بەها (تیۆری كار و سەرمایە – وەرگێڕ)، گرنگییەكی زۆر هەیە كە بۆ سێ هۆكار دەیگەڕێنمەوە.
یەكەم: سەرمایە بەندە بە دزین یا بەزۆر بردن، چالاكی ڕۆژانەمان لە كاركردن (ماركس ناوی دەنێ كاری ڕووت یا ئەوپەڕی كاركردن)، دەكات بەمایە و قازانج كە لەدواجاردا دەبێتە سەرمایە. ئەمە لاوازی سەرمایە دەردەخا، چونكە پشت بە ئێمە دەبەستێت.
دووەم: پێمان دەڵێت ئەو بردن یا دەستبەسەرداگرتنە دەبێتە كارێكی گشتگیركردن بۆ یەكخستنی لۆژیكی قازانج بۆ پاشكۆكانی سەرمایەدار. ئەمەش پێمان دەڵێت كە شۆڕش پێویستیەكە بۆ لێكترزانی ئەو گشتگیریەی دەستبەسەرداگرتن بۆ ناگشتگیری (ئۆتۆنۆمیزەكردن)، كە لە جیهانێكەوە بكرێتە چەند جیهانێك، هەروەك زاپاتیستەكان دەڵێن.
سێیەم: پێماندەڵێت پاش گۆڕینی چالاكییەكانمان قەوارەی یا چەندێتی نرخ و بەها بە چەندێتی كات بۆ كاركردن بۆ بەرهەم هێنانی كاڵا دیاری دەكرێت، لەراستیدا لەوەدا چەندێتییەكە بۆ نرخ سەركەوتوو نابێت.
لاوازی سەرمایەداریی نەك تەنیا لەوەدایە پشت بەوە دەبەستێ كە چالاكیەكانمان بكاتە كار، بەڵكو لەسەر چەند خێرا بە خێراتر كردنمان لە كاركردن دەبەستێت، لاوازیی لە ناو هەناوی دایە بۆ قەیران.
تیۆڕی ماركس سەبارەت بە كار هاوارێكە لە ئازار و توڕەیی لە هەمبەر ئەو دەستبەسەرداگرتنەی سەرمایەداری، ڕێگایەكیشە بۆ خۆڕێكخستن و هاوڕێكیشە بۆ هیوا كە پێمان دەڵێت ئەو سیستەمە كە وێرانمان دەكات پڕیەتی لە خاڵی لاواز بۆیە پشتیوانیمان لێبكەن (دیارە مەبەستی لەو رێكخستنەیە كە پێكدێت – وەرگێر.)
ئەوەی گرنگە بیڵێم، ئەوەیە زۆرێك لەوانەی دوێنێ دەیانگوت كە ماركس كۆمەڵگای بۆ كاركردن هاندەدا، ڕاست نییە بەڵكو پێچەوانەكەی ڕاستە، ئەگەر سەرمایەداریی(مەبەستی كتێبی سەرمایەداریی ماركس – وەرگێڕ) نەخوێندۆتەوە، تكایە بیخوێنەوە، خۆ ئەگەر پێشتریش خوێندوتەوە، تكایە جارێكی دیكە بیخوێنەوە، داوا لە هەمووتان دەكەم بەتایبەتی ئەناریشستەكان كە لە نێو ئێوەدان، بەتایبەتریش ماركسیستەكان، وەك دێڤید گاربەر، دێڤید هارڤی، خۆ ئەگەر ڕێگایەك هەیە دەنگم بگەیەنێتە زیندانی ئیمڕاڵی بە عەبدوڵڵا ئۆج ئالانیش دەڵێم.
دوێنی دێڤید گاراێبێر زۆرباشی گوت كە كار بریتییە لە بەرهەمهێنانی بێمانا، ئەمە دیارە پێش “١٥٠” ساڵ ماركس ئەوەی گوتووە، كاركردن وێرانكردن و نابووتكردنی مرۆڤایەتیی و ئەوانی دیكەیە لە ژیان!!.
سەرمایەداری خۆی دوژمنكارییە، قەیرانەكانی ئەوەندەی دیكە دوژمنكارییەكەی چڕكردۆتەوە، لە قەیرانی سەرمایەداریی ئێستا ناتوانێت هێشتا بەر بە سەپاندنی لۆژیكی قازانج بگرێت، كە لۆژیكێكی بێ مانایە، خێراكە و خێراكە و خێراكە لەسەر حسابی ژیانی مرۆڤ، ئێمە لەقەیرانی سەرمایەداریداین.
سیستەمی سەرمایەداریی دەیەوێت كێشەكان بەدوو ڕێگا چارەسەربكات، یەكەم لە رێگای بەكاربردنی فشار، كە زۆر توندوتیژی پێوەدیارە و پەراوێزكردنی هەر یەكێك كە لەبەردەم خواستەكانی دەبێتە ئاستەنگ. ئایۆتۆزیناپا كە “٥٠” گیراوی سیاسین لە ویلایەتی پۆپیلا كە من لێی دەژیم. دووەم ڕێگا، گەمەكردنێكی گەورە بۆ خۆوانیشاندان: ئەگەر نەتوانین ئێوە ئیستغلال بكەین كە پێویستمانە، لێگەڕێ با خۆ وانیشان بدەین كە دەتوانین قەرزەكانت بۆ زیاد و گەورە بكەین و پاشتریش چنینیەوەی سەرمایەكی زۆر، بەڵام قەیرانی “٢٠٠٨” بە ڕوونی سنوری گەمەكەی ئاشكراكرد. خۆوانیشاندان و بەكاربردنی هێز، گەورەترین توندوتیژییە، جەنگی چوارەمی جیهانییە دژی مرۆڤایەتی.
دەبێ ئەم جەنگە ببەینەوە، چونكە دۆڕان بەمانای لەناچوونی مرۆڤایەتیە. لە میانەی سەركەوتن لەو جەنگە نەك لە ڕێگای ورژاندنی بانكییەكان و سیاسییەكان یا كۆلۆمنووسەكان، بەڵكو لە ڕێگای لێدانی دینامیكی پەیكەری وێرانكاری كە خۆی لە سەرمایەداری. ڕاگرتنی كەڵكەكردنی سەرمایە، ڕاگرتنی كاركردن، لێگەڕێن باشتێكی ماقوڵ بكەین، شتێكی سوود بەخش، لێگەڕێن با بناخە بۆ ڕێگا جیاجیاكانی ژیان دابنێین.
ستراتیژیەتی دەربازبوون لەسەرمایەداری لە ڕێگای كۆپیكردنی خۆی، ئەگەر لەسەر بناخەی توندوتیژی كەمتریش بێت، كار ناكات. بەڵام نیەتی باش ڕەنگە هەبێت و هەندێ راستیش لەوەدا هەبێت، سەیری بۆلیڤیا بكە، سەیری فەنزویلا بكە، ئێستا سەیری یۆنان بكە، سەرمایەداری نەرم نییە. ئەوەتا لە یۆنان ڕۆژ دوای ڕۆژ ستراتیژییەكی واقعی بەرهەم دێت لەسەر كەلاوەی دەوڵەتێكی ناواقیعی.
لۆژیكی نییە ئەگەر بەوشێوەیە بیربكەینەوە دەوڵەت بەكاربێنین بۆ وەستاندنی سەرمایەداری، چونكە خودی دەوڵەت جۆرێكە لە پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان لە شێوەیەی سەمایەداری. دەكرێت بە ڕێگای جیا بۆی بچین بە ئاراستەی جیا تا بتوانین بەسەریدا رەتبین، بەرپرسیارەتی ئێمەیە، بەرپرسیارەتییەكە ناماندرێتی هی خۆمانە، ناشكرێت بدرێتە سیاسییەكان، ناشبێت تەنیا بۆ تەڤگەری ئازادی كوردستان یان زاباتا بهێڵدرێتەوە. خەبات هی ئێمەیە، ئا ئەوەتە ئێمە لە هامبۆرگین، یا لە هەرشوێنیكدا بژیین، یا هەر شوێنێك بین تەنانەت مەرج نییە لەشوێنی لەدایكبوونمان، لە هەر جێگایەك بین، لە هەرشوێنێك لەدایكبووبین یا ژیابین، گرنگ نییە گرنگ لە هەر شوێنێك كە ئێستا تێداین.
ئێمە لەچەقداین، ئەوەتا پێكەوە دەستمان پێكردووە، لەگەڵ خۆمان ناكۆكین، پێكەوەش هەنگاو دەنێین و دەپرسین، دەڕۆیین و خەون دەبینین، ئێمە دەڕۆین و تۆڕێك دورستدەكەین، بناخەیەك بۆ پرۆژەیەك ئاوادەكەین كە لە ناوەوەی و دەرەوەیدا لەهەمبەر سەرمایەداریی بوەستێتەوە، لەهەمبەر چالاكییە گشتگیرییەكانی كە هیچ مانایەكی نی یە. ئەوە تەنها پرۆژە نییە بەڵكو بە پراكتیك كاری بۆ دەكەین، ئەو پرۆژە هەمیشە لەناو دڵی هەموو ئەو بزاڤانە بووە كە كاری دژی سەرمایەداریی كردووە.
بەمجۆرە چارەنوسی خۆمان دیاری دەكەین. لە جەنجاڵی و دژبەریەكی زۆرداین، ئێمە بەرامبەر كێشەو گرفتی گەورەداین لەگەڵ جیهانێكدا كە پارە(سەرمایە) حوكمی دەكات. لە باری بەهاكانەوە تێناگەن كە ئەوە خۆسەرییە، بەڵكو بە پارچە پارچەكردنی دادەنێن. لە فۆرمەكەدا رەوتێك هەیە، خەباتی بۆ دەكرێت، ئێمە ئێستا لە دنیایەك دا دەژین كە هێشتا بوونی نییە، بەو هیوایەی كە بتوانین دایمەزرێنین بە ڕێگای ئەزمون كردنی. ئێمە لە دنیایەك دا دەژین كە توانەیەكی هەیە، ئێمە لە دۆخێكی مەرجدار دا دەژین نەك لە دۆخێكی دیار ولێبڕاودا.
ئەمە شۆڕشێك نییە كە ئایندە بیكەین لە دژی سەرمایەداری، بەڵكو شۆڕشێكە كە هەر ئێستا و لێرە بیكەین بۆ پاككردنەوەی ئاسەوارەكانی دوای سەرمایەداریی، ئێمە هەژموونی كات و كەشی سەرمایەداری دەشكێنین. بۆ زاباتا، چەمكی كەرامەت(شكۆ) چەمكێكی ناوەندیە. كەرامەت بە مانای خەباتكردنی هەموو ئەوانەی كە بۆ لەناوبردنی دونیایەكی بێ كەرامەتی بەرهەم دێنن. ئەمە ڕوونە و دیارە لە هۆنراوەكانی ماركۆس(ئالان گالیۆنا)، هۆنراوەیەك نیە بۆ جوانكاری، هۆنراوەی بۆ جوڵانەوە و خەبات نووسیوە، بۆ تەنها زابات نەنووسیوە بەڵكو بۆ هەموو ئەو ڕەخنەگرانە فیكریانەی كە بە فەلسەفەی ماركسدا گوزەردەكەن. بلوخ، ئەدرنۆ، بنجامین، ماركوز، ڤانگیم و ئەوانی دیكە ئەو هۆنراوانەیان كە لەو دوو ڕۆژەی رابوردوودا دەگوتەوە. ئەمە پرۆگرامێكی سەرنج راكێشە، جوانی تێدایە، بناخەی ڕەوشتی تێدایە. رەوشت و سیاسەتی شۆرشگێڕانە بە دێرێك دەتوانیین بڵێین: ئەو جیهانەی كە دروستی دەكەین، دەبێ ئەوە بوونی هەبێت. ئایا ئەمە واقعییە لە كاتێكدا شەڕێكی گەورەی دوژمنكاری سەرمایەداری لەو كاتانەدا هەیە، ئەمە لە پرۆگرامێكی واقعییە بۆ ئەو جیهانەی دەخوازرێت بونیاد بنرێت؟ بەتەنیا ڕەوشت و ورژاندنی شاعیرانە نابێت، بەڵكو ئەگەر دەمانەوێت وەها جیهانێك بونیاد بنێین دەبێ ئەو شەڕە كە شەڕی چوارەمی جیهانییە، كە جیهانێكە بێ سەرمایەداریی، بكەین.
دەزانین كە پرۆگرامی یەكەم (سەرمایەداریی – وەرگێڕ) كارناكات، ئەمەش بەو مانایە نییە كە نازانین پرۆگرامی دووەم (دوای سەرمایەداری – وەرگیڕ) كارناكات. دەزانین پرۆگرامی دووەم یا سیستەمی دووەم بێ دژبەری و ناكۆكی نییە، سیستەمی پاك و بێگەرد نییە، جیاوازییەكان زۆرن، ئەمەش لە هەموو جیهاندا بوونی هەیە كە ئێستا و پێشتریش ئەو جیاوازی و ناكۆكیانە سەرمایەداریی وردخاشی كردوون، ئێستا ئێمە ئەو جیاوازیانە باسدەكەین، نمونەیەكی بچووك، ئەو دەنگە تێكەڵانە كە لەو سێ ڕۆژەدا بوونی هەیە، جیاوازییەكان بوونیان هەیە، كە هیوادارم نمونەیەكی گرنگ بێت. لێرەدا مۆدێلێك نی یە، یاساگەلێك نیە كە دەبێ چۆن بێ، بەڵام هەندێ نمونەی بەرچاو هەن، نمونەگەلێكن كە تاریكی ڕووناك دەكەنەوە، ئاسمانمان دەخاتەدەست، ئەو نمونانە كە بە‌هێز و بە جوانیان سەرساممان دەكەن. خەباتی زاباتا یەكێ لە نمونەكانە، خەباتی كوردانیش لەگەڵ هەموو ئەو جوانییە بەهادارە دەبیستین نمونەیەكی دیكەیە، كە پێشتر شتی دیكەمان بیستبوو.
جۆن هالەویی مامۆستا بەشی كۆمەڵناسی لە پەیمانگای زانستە كۆمەڵایەتیەكانی Humanidades لە Benemérita Universidad Autónoma de Puebla ، و مامۆستای شانازی سردانیكاری زانكۆی رۆدسی باشوری ئەفەریقایە. بڵاوكراوەكانی بەشێوەیەكی فراوان لەسەر فەلسەفەی ماركسیە، لەسەر بزاڤی زاباتیستیا و هەموو شێوە تازەكانی خەبات دژی سەرمایەدارییە. كتێبی گۆڕینی جیهان بێ گەیشتن بە دەسەڵات ( پلۆتۆ، لەندەن، ٢٠٠٢ ، چاپی نوێ ٢٠١٠)، و كتێبی درز كەوتنە سەرمایەداری(Crack Capitalism) پلوتۆ ، لندن، ٢٠١٠، كە گفتوگۆی زۆری لەگەڵ خۆیدا هێنا و بۆ دە زمان وەرگێڕدرا
سەرچاوە: ماڵپەری “ئازادی کۆمەڵگا”
