لە گۆڕەپانێكی نزیك بە ناوەندی شاری هەولێر زبڵخانەیەك بەناوی كانی قڕژاڵەوە وێڕای مەترسییە تەندروستی و ژینگەییەكانی رۆژانە بژێوی نزیك بە 200 خانەوادە دابین دەكات. گوتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێم لوقمان شێروانی دەڵێت هەر هاووڵاتییەكی هەرێم رۆژانە یەك كیلۆگرام پتر لە ستاندارد پاشماوەی هەیە و بۆ فڕێدانی خاشاك حكوومەت مانگانە 11 ملیار دینار خەرج دەكات.
هونەر كە تەمەنی حەوت ساڵ بووە كاری كۆكردنەوەی ئەو كەلوپەلانەیە كە لە خاشاكەكاندا دەدۆزرێنەوە دەڵێت پێشتر تەنها 30 كەس لەو زبڵخانەیە كاری دەكرد، ئێستا 200 كەسن.
بەدووری دوو كیلۆمەتر لەو باڵەخانانەی لموزیان بەرەو ئاسمان چووە و سەرمایەیەكی زۆریان بۆ وەبەرهێنراون، ژمارەیەك منداڵ و گەنج و پیریش بۆ پەیداكردنی رۆزی و نانی رۆژانەی خۆیان و خانەوادەكانییان بەدیار چاوەڕوانیی كردنەوەی دەرگای ئەو ئۆتۆمبێلانەوەن كە زبڵ و خاشاكی شار و خەڵكەكەی بۆ دەشتەكەی ئەوان دەگوێزێتەوە، لەگەڵ بەتاڵكردنی خاشاكەكە و كەوتنە سەر زەویی چاوەكانی ئەو ئادەمیزادانە كە بەهۆی زوو هاتنە سەر ئیشەوە كەم خەوە بۆ دەستخستنی ئەوەی بەدواییدا دەگەڕێن تیژتر دەبنەوە.
لە زبڵخانەكەی شاری هەولێر كە زۆر جار بە “زبڵخانەی كانی قڕژاڵە” ناوی دەهێنرێت زبڵی نزیكەی یەك ملیۆن كەس پاش كۆكردنەوەیان فڕێ دەدرێت و رۆژانە نزیكەی هەزار ئۆتۆمبیل لەو شوێنە زبڵ فڕێ دەدەن و زبڵەكان پەرت دەكەن، هەرچەندە هیچ مەرجێكی تەندروستی و ژینگەیی تێدا نییە، بۆنێكی ناخۆشیشی هەیە، هەموو جۆرە خاشاكێكی تێدایە، بۆ پتر لە 200 كەسیش سەرچاوەی ژیانی زیاتر 150 خێزان دەبێت بەتایبەت لەو پەنابەرانەی سووریا و ئاوارەكانی پارێزگای نەینەوا.
هونەر گەنجێكی خێزانداری باڵا مام ناوەندییە كەمێك لە ریشی هێشتووەتەوە و زوو زوو دەكەوتە چاوەڕوانی ئەو ئۆتۆمبێلانەی كە زبڵەكانی شار دەگەیەننە بەردەستی تا پلاستیكەكان بخاتە نێو گوێنییەكەیەوە و بژێوی بۆ خانەوادەكەی پێ پەیدا بكات.
هونەر یەكێك بوو لەو كەسە زۆر كەمانەی ئەو گۆڕەپانەی وەكو گۆڕستانی زبڵەكان وایە كە ئامادەیی قسەكردنی بۆ ئێمە هەبوو، ئەو پێدەچێت یەكێك بێت لەكۆنترین كەسەكانی ئەو گۆڕەپانە و دەمێكە لەگەڵ پەیداكردنی نان لە زبڵدان سەرقاڵ بووبێت، چوون بەپێی قسەكانی خۆی ئەو لە تەمەنی حەوت ساڵییەوە ئەو كارەدەكات. ئەو پێیگوتین كە لە ساڵی 1991ەوە ئەوە كارێتی، هونەر بەبێ یەك و دوو گوتی: “من هەموو رۆژێك لەسەعاتی شەشی سبەینێ لێرەمە تا شەشی ئێوارێ، من پلاستیك كۆ دەكەمەوە، تۆنێك پلاستیك بە 200 هەزار دینار دەفرۆشم، ئەو تۆنەشم بە هەفتەیەك پێ كۆ دەكرێتەوە، ئیتر حسابی خۆت بكە ئەو 200 هەزارە دابەشی حەفت رۆژی بكە، رۆژانە زۆر زۆر خۆم ماندی بكەم لە 20 تا 25 هەزار دینار زیاترم دەست ناكەوێت”.
هونەر حوسێن لە درێژەی قسەكانیدا بۆ ئێمە باسی لەوە كرد كە پێش هاتنی داعش و زۆربوونی ئاوارەكانی پارێزگای نەینەوا و هەروەها پێش هاتنی پەنابەرانی سووریا لەو گۆڕەپانە رۆژانە 25 بۆ 30 كەس دەبینران، بەڵام ئێستا لە دەورووبەری 200 كەس دەبن.
لەگەڵ چوونە نزیك لە زبڵخانەكەوە بەشێكی زۆری ئەوانەی بەدوای تایەی ئۆتۆمبێلەكانی رشتنی خاشاك و زنجیری بلدۆزەرەكانەوەن بۆ دەستخستنی خاشاكی مەبەست یان چاوییان لەئاستی كامێراكان دادەخەن یان روویان وەردەگێڕن، زۆریشیان رووبەروو دەڵێن “كاكە رەسممان مەگرە.. كاكە تەسویر مەكە”، بەشێكیشیان زۆر بە بێزارییەوە لەبەردەم كامێرا خۆیان ناشێوێنن، لەگەڵ ئەوانەشدا زۆرینەی منداڵە كاركەرەكانی ئەوێ حەزیان بەوەیە وێنەیان بگیرێت و رەسمی خۆیان ببیننەوە.
بۆ ئەوانەی لەپێناو پەیداكردنی بژێوییان زبڵخانەكەی كانی قڕژاڵەیان هەڵبژاردووە ژیان و ئەو نانەی بەنی ئادەم بەزیندوویەتی دەهێڵێتەوە پێدەچێت زۆر قورستر بێت لە پەیداكردنی نان لە قوڕگی شێر كورد گوتەنی، چونكە پەیداكردنی نان لەزبڵدان لە قوڕگی شێر مەترسیدارترە، بەتایبەت بۆ ئەوانەی هێشتا لە دەیەی یەكەم و دووەمی تەمەنییاندان، لەوانەی زوو زوو پێیان دەگوتین “مامە ئەوە چی تەلەفزیۆنێكە؟ ئەوە لە كام تەلەفزیۆنە بڵاوئەبێتەوە؟”
هونەر پێی گوتین لە زبڵخانەكەی نزیگ گوندی كانی قڕژاڵە ئێستا كورد، عەرەب، ئێزیدی، شەبەك، كار دەكەن، بەشێك لەراوچییەكانی كەلوپەلە بەنرخەكانی نێو خاشاكەكان لە چواری بەیانییەوە لە گۆڕەپانەكە بەدیار زبڵەوە رۆژ دەكەنەوە تا خوارئاوا بوون، ئەو پێشی گوتین كە ناچاری وای لەوان كردووە پەنا بۆ ئەو كارە ببەن، لەگەڵ ئەوەشدا پێدەچوو قورسیی ژیانی وای لێكردبێت زۆر گوێ بۆ تەندروستیی نەدات وەكو لە قسەكانیدا دەردەكەوت، هونەر پێی گوتین نزیكەی بیست و پێنج ساڵە ئەوە كارییەتی و بەهۆی كارەكەیەوە نەخۆشییەكی ئەوتۆی نییە.
بەڕێوەبەری شارەوانییەكانی هەولێر ئەندازیار سامان محەمەد لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو گوتی: “ئەو شوێنەی ئێستا بۆ فڕێدانی زبڵی شاری هەولێر و نزیكەی 15 شوێنی دیكەش تەرخانكراوە لە كانی قڕژاڵە شوێنێكی وەكو پێویست نییە، ئێمە پڕۆژەمان داوەتە ئەنجوومەنی وەزیران بۆ دروستكردنی دوو ناوچەی دیكە كە ریسایكلینییان تێدا دابمەزرێت و سوود لەو خاشاكە وەربگیرێت”.
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا گوتی: “رۆژانە لە هەولێر لە سەرووی دوو هەزار تۆن پاشماوە و خاشاك هەیە و فڕێ دەدرێت، باشترە ئەوانەی سوودییان لێ وەربگرێت لە رێگەی جیاكردنەوەیان و دواتر دووبارە بەكارهێنانەوەیان”.
زبڵخانەكە سەرباری ئەوەی شێوازێكی زۆر كلاسیكە و بۆ رزگاربوون لە خاشاك هیچ كارگەیەكی لێ نییە، ئەوەشی تێبینی كرا پێشتر پڕۆژەیەك بۆ ئەو بابەتە هەبووە، بەڵام شكستی هێناوە، چونكە نەیتوانیوە ئەو خاشاكە زۆرەی هەولێر جیابكاتەوە.
گوتەبێژی دەستەی ژینگەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لوقمان شێروانی لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو ئاشكرای دەكات كە لە هەرێمی كوردستاندا رۆژانە هەشت هەزار و 300 تۆن خاشاك و زبڵ هەیە كە زۆرینەی هەرە زۆری بەشێوەی نازانستی ژێر خاك دەكرێن بە شێوەیەك كاریگەریی خراپی تا 200 ساڵی دیكەش دەمێنێتەوە، ئەو گوتیشی: “هەر هاووڵاتییەك لە هەرێمی كوردستان رۆژانە یەك كیلۆ و 300 گرام بۆ یەك كیلۆ و 500 گرام پاشماوەی هەیە، كەچی ستاندارد تەنها 500 گرامە، زۆریی خاشاك وایكردووە حكوومەتی هەرێم مانگانە بڕی 11 ملیار دینار تەنها بۆ فڕێدانی ئەو خاشاك و زبڵە خەرج بكات كە لە هەر چوار پارێزگاكەی هەرێم هەیە”.
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە شوێنی زبڵخانەی كانی قڕژاڵە نەشیاوە و سەرباری مەترسی ژینگەیی مەترسی تەندروستیشی زۆرە.
شێروانی لەوبارەیەوە روونی كردەوە” ئێستا بەهۆی نەبوونی كارگەی ریساكلین ئەو خاشاك و زبڵە بەشێوەیەكی نا تەندروست و نازانستی لەو شوێنە ژێر خاك دەكرێت، جگە لە پیسبوونی هەوا و ژینگەی ناوچەكە، ئاو و خاكی ئەو شوێنەش پیس دەكات و كاریگەریی خراپی دەبێت”.
ئەگەرچی زبڵخانەكەی كانی قڕژالە زیانی بۆ دانیشتوانی دەورووبەری شوێنەكە هەیە، بەڵام زۆرترین زیان بە تەندروستی راوچییەكانی گۆڕەپانەكەی دەكەوێت، زیانی لەوەش گەورەتر بە ئاووهەوا و سامانی ژێر زەوی و سەر زەویش دەگات، ئەو زەوییەی نەك تەنها لەمرۆڤەكان لە خاشاكەكانیشیان زەرەرمەندە.
سەرچاوە:نەوا
