ماڵئاوا هاوڕێ فریشتەی بە حەق فریشتە
پێشمەرگەو شاعیرو تێکۆشەر و خەمخۆری گەل و حزب
ژیانی هاورێ فریشتە بۆ خۆی رۆمانێکی دوور و درێژە بەڵام ئەگەر بە خێرایی چاو بە مێژووی تەمەن و خەبات و تیکۆشانیدا بخشێنینەوە تەنها دەتوانین بڵێین:
ناوی تەواوی خەدیجە خانی مستەفائاغا حەوێزی یە لە ساڵی 1926 لە كۆیە لە دایك بووە. خوشكی شاعیری هەژارو چەوساوەكان “ئەحمەد دڵزار” و نووسەر و رووناكبیر مامۆستا “كەریم شارەزایە، ژیانی منداڵی هەر لە كۆیە بەسەر بردووە و لە ساڵی 1933 لە لایەن باوكیەوە رێگری لێكراو بچێتە قوتابخانە، لە تەمەنێكی گەورەدا خۆی فێری خوێندەواری كردووە.
بە هۆی تێكەڵبوونی بە ئەدەب و هونەر، هەر لە تەمەنێكی زوەوە دەستیداوەتە نووسینی شیعر و سەرەتا بە شیعری كۆمەڵایەتی دەستیپێكردووە و لە ساڵی 1943 یەكەم شیعری نووسیوە.
شیعرەكانی هاوڕێ فریشتە هەڵگری چەمك و مانای سیاسی و كۆمەلایەتی گەورەن و لە زۆرینەیاندا، پەیامی شیعرەكانی ئاراستەی ژنان كردووە و داوایان لێدەكات، ئەوانیش شانبەشانی پیاوان بێنە كۆڕی تێكۆشانەوە.
ژیانی سیاسی:
لە سەرەتای پەنجاكانی سەدەی رابردوو، لە 1952دا حزبی شیوعی عێراق، کۆمەڵەی بەرگری لە مافی ئافرەتان دامەزراندو هەر لە تەمەنی گەنجییەوە هاوڕێ فریشتە بەشداری چەندین چالاكی كردووە بە تایبەتی خۆپیشاندانەكانی شاری كۆیە لە سەردەمی پاشایەتیدا دژ بە دەسەڵاتی ئینگلیز و حوكمی پاشایەتی ئەنجام دەدران.
هاوڕێ فریشتە دەەبێتە ئەندامی ئەو رێكخراوە و پاشان بەرپرسی ئۆرگانی كۆیەی رێكخراوە.
مامۆستا كەریم شارەزا لەو بارەیەوە گوتویەتی :دوای ئەوەی خوشكە فریشتە هەڵبژێردرا سەرۆكایەتی چالاكی رێكخراوەكە بكات لە كۆیە، لەگەڵ خاتوو جەمیلە عەلی دایكی عوسمان مستەفا خۆشناو، خەسووی كەریم ئەحمەد، كە ئەویش رۆڵێكی بەرچاوی هەبوو لە بزوتنەوەی ژناندا و ژنێكی بە تەمەنیش بوو، دەستی بە چالاكی كرد و رۆڵێكی بەرچاوی گێڕا لە وشیاركردنەوەی ژنان و بانگهێشتكردنیان بۆ كۆڕی تێكۆشان.
یەكێك لە كارە گرنگەكانی خوشكە فریشتە لەو سەردەمەدا هەوڵدانی بووە بۆ كردنەوەی قوتابخانەی خوێندنی گەورانی تایبەت بە ژنان، كە ئەو كاتە بە ناوی قوتابخانەی نەهێشتنی نەخوێندەواری كراوەتەوە و خۆیشی چووەتەوە بەر خوێندن و بە تەواوی فێری خوێندەواری بووە. لەو كارەشیدا هەریەك لە عرفەتی كاكە مەلای حاجی گەوره و جەمیلە عەلی هاوكار و پشتیوانی بوون.
بەشداریكردن خۆپیشاندانەكان
پێش شۆڕشی چواردەی تەمموز، هەر ناڕەزایەتییەك لە بەغدا پیشاندرابێت و خۆپیشاندان كرابێت، بە هەوڵی خاتوو فریشتە و هاوڕێكانی كۆیە دووەم شوێن بووە خۆپیشاندان ئەنجام بدات.
هاتنی ساڵی 1958 سەرەتای وێستگەیەكی گرنگی تێكۆشانی خوشكە فریشتە بووە، بەو پێیەی لە 14ی تەمموزی 1958 شۆڕشی گەلانی عێراق بە سەركردایەتی عەبدولكەریم قاسم سەریهەڵدا و توانی كۆتایی بە دەسەڵاتی پاشایەتی لە عێراق بهێنێت.
سەركەوتنی شۆڕش دەنگە ئازادیخوازانەکەی بەرەو لوتكە برد و خوشكە فریشتە بە شێوەیەكی ئاشكرا و دوور لە ترسی راوەدوونان و گرتن كەوتە چالاكی و لە ئاهەنگەكانی سەركەوتنی شۆڕشدا لە نێو ئاپۆڕای خەڵكدا بە خوێندنەوەی شیعر و پێشكەشكردنی وتاری بەجۆش بەشداریكرد.
فریشتەی نەمر وتویەتی : هەموومان حەماسەتێكی شۆڕشگێڕانەمان لادرووست بوو بوو، لە هەموو كۆڕ و كۆبوونەوەكاندا بەشداریمان دەكرد و هوتافمان بۆ سەركەوتنی شۆڕش دەكێشا.
لە ساڵی 1958 دا، لە چالاكییەكدا خوشكە فریشتە پەیامی ئاشتی بە گوێی خەڵكدا دەدات و دەڵێ:
ئاشتیخوازم ئاشتیم دەوێ
سەرفرازم ئاشتیم دەوێ
تێكۆشەرم ئاشتیم دەوێ
دژی شەڕم ئاشتیم دەوێ
ڕاست بێژم ئاشتیم دەوێ
ناحەق نێژم ئاشتیم دەوێ
شەڕ ناپەسەندو بێ دادە
دوژمنی ئادەمیزادە!
شەڕ فرۆش بابۆت دەركەوێ
شەقیش بەری ئاشتیم دەوێ!
لە دوای سەركەوتنی شۆڕش، وەك یەكێك لەو ژنانەی بڕیار بوو سەردانی چین بكەن، بۆ دیداری زەعیم عەبدولكەریم قاسم بانگهێشتكراوە.
سەردانی چین
حكومەتی شۆڕش بە مەبەستی بەشداریكردن لە كۆنگرەیەكی تایبەت بە ژنان لە چین كە لە ساڵی 1959 بەسترا، لە ئاستی عێراقدا 7 ژن دەستنیشان دەكات بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی عێراق بكەن و لەو ژمارەیە دوانیان كورد دەبن.
لە ناو كورددا حزبی شیوعی خوشكە فریشتەی دەستنیشانكرد و پارتی دیموكراتی كوردستانیش “ناجیە عەزیزی دیار كرد.
ئەو شاندەی ژنانی عێراق لە 1ی حوزەیران – یۆنیۆی 1959 بەرەو وڵاتی چینی میللی بەڕێكەوتن و گەشتەكەیان 2 مانگی خایاند و لەو ماوەیەدا 13 وڵاتی سەر بە بلۆكی چەپیان بەسەر كردەوە.
لە بارەی ئەو گەشتەیەوە، خوشكە فریشتە وەک ئەوکات باسی کردووە وتویەتی : سەرەتا چووینە دیداری عەبدولكەریم قاسم و ئەو لە بارەی گەشتەكەمان و هەڵوێستی عێراقەوە رێنمایی كردین، دواتر بە فڕۆكە چووینە تاران، لەوێ دوو شەو ماینەوە و لەوێوە چووینە كراتچی پاكستان، لەوێش دوو رۆژ ماینەوە و چاوومان بە چەندین شاندی ژنان كەوتو و لەوێشەوە چووینە بۆرما و لەوێش لەبەر رەوشی كەشوهەوا فڕۆكەكەمان روویكردە تایلەند، لەوێوە چووینە پەكینی پایتەختی چین و لە میوانخانەیەكی گەورەی چەندین نهۆمی پێشوازیمان لێكرا.
هەروەها گوتویەتی : دوای دابەزینمان لەو میوانخانەیە، رۆژێك هەواڵیان پێداین كە دوو كەس منیان دەوێت، هاتمە خوارەوە بینیم هەریەك لە مامۆستا عەزیز شەریف سەرۆكی كۆمەڵەی ئاشتی خوازانی عێراق و هاوڕێ خالید بەگداش سكرتێری حزبی شیوعی سوریا بوون، مەبەستیان لە سەردانەكە ئەوە بوو، ئاگاداری یەكدی بین و هەماهەنگیمان هەبێت و خالید بەگداش كە منی بە جلی كوردیەوە بینی بە كوردی و بە زاراوەی بۆتانی گوتی منیش كوردم.
هاوڕی فریشتە چینی میللی سەرسام دەکات
لەو كۆنگرەیەدا جلوبەرگە كوردیەكەی و سەروكڵاو و مێخەكبەندەكەی خوشكە فریشتە سەرنجی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتەی چینی میللی (شوئین لای) راكێشاوە و وەك خۆی گوتی: لەناو هەموو ژنەكاندا (شوئین لای)، پرسی ئەوە كێیە؟، وتیان ئەوە كچی جوتیارێكە لە كوردستانی عێراقەوە هاتووە، ئەویش بە سەرسامیەوە گوتی (جلوبەرگەكەی لە هاوسەری ئیمپراتۆرەكان دەچێت، نەك لە كچە جوتیار).
هەر لەو میانەیەدا خوشكە فریشتە پارچە شیعرێكی خۆی كە لە بارەی شۆرشی چواردەی تەمموزەوە نووسیویەتی لە بەردەم جێگری پێشەوانی چین لیۆ شاوشی و سەرۆك وەزیران شوئین لای دەخوێنێتەوە و شیعرەكە وەردەگێڕدرێتە سەر زمانی چینی بۆیان.
هەر لەو گەشتەیدا، نوێنەرانی ڤێتنام شاندەكەی عێراق بانگهێشتی وڵاتەكەیان دەكەن و هەفتەیەك ئەو شاندە لە ڤێتنام دەمێنێتەوە، دواتر روودەكەنە كۆریای دیموكراتی – باكوور و لەوێش بۆ چەند رۆژێك دەمێننەوە و دواتر لەسەر بانگهێشتی یەكێتی سۆڤیەت روو دەكەنە مۆسكۆ، لەوێ خوشكە فریشتە چاوی بە پرۆفیسۆر (كوردۆیڤ) دەكەوێت، هەروەها دیدار لەگەڵ ژنه پاڵەوانی یەكێـی سۆڤیەت و یەكەم ژن كە گەشتی بۆشایی ئاسمانی ئەنجامداوە (ڤالانتینا تریشكوفا) ساز دەكات.
خوشكە فریشتە كە لە گەشتنامەكەیدا ئاماژەی بۆ كردووە، لە مۆسكۆ بە بەشداری شاندی سەندیكای كرێكارانی عێراق، ئاهەنگێگ بۆ شاندەكەی ژنان ساز دەكرێت و لە ئاهەنگەكەدا پرۆفیسۆر قەناتی كوردۆییڤ دەبینێت، دیدار لەگەڵ جێگری سەرۆك كۆماری ئۆزبەگستانی سۆڤیەتی خاتوو (فاتیمە عەلی) كە بە رەچەڵەك كوردی ئۆزبەگستان بووە ساز دەكات و لە بارەی زمان و تێكۆشانی سیاسی كوردەوە بیروڕا ئاڵوگۆڕ دەكەن.
“چیم دی لە چین”
دوای دوومانگ لە گەشتەكەیان، رۆژی 28ی ئاب – ئۆگستی 1959 شاندەكە گەڕانەوە عێراق و لە ئاستی باڵادا لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا پێشوازییان لێكرا
هاوڕێ فریشتەو تەمەنی پێشمەرگایەتی
لە تەمەنی خۆیدا هاوڕێ فریشتە دوو جار و لە دوو قۆناغی هەستیاری ژیانی سیاسیدا بووەتە پێشمەرگە.
دوای كودەتای بەعسیەكان بەسەر عەبدولكەریم قاسمدا لە 8ی شوبات – فێبرایەری 1963 و دەستپێكردنی شاڵاوی راوەدوونانی شیوعیەكان خوشكە فریشتە چەكی پێشمەرگایەتی كردووەتە شان و رووی لە شاخ كردووە و لەگەڵ هاوڕێ شیوعیەكانیدا چووەتە سەنگەرەوە.
لە قۆناغی دووەمدا دەگێڕێتەوەو دەڵێت: لە 1978 چوومەوە شاخ و بوومەوە بە پێشمەرگە، هەتا مەسەلەی شەڕەكەی قڕناقە و پشت ئاشان پێشمەرگە بووم.
بە دیل دەگیرێت و مام جەلال دەیناسێتەوە
لە رووداوەكانی شەڕی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و حزبی شیوعی عێراقدا، كاتێك هێزەكانی یەكێتی لە 1ی ئایاری 1983 هێرشێكی فراوانیان كردە سەر حزبی شیوعی و توانیان دەستبگرن بەسەر بنكە و بارەگاكانی حزبی شیوعیدا لە “پشت ئاشان” خوشكە فریشتە یەكێك لەو پێشمەرگانەی شیوعی دەبێت كە بە دیلی دەكەوێتە بەر دەست هێزەكەی یەكێتی، لەوێ مام جەلال ناسیبوویەوە و وتبووی دەستی لێ نەدەن، ئەوە ژنێكی ناسراوی كۆیەیە و هەرچی بەسەر بێت بە خراپ بەسەرماندا دەشكێتەوەو پاشان لەلایەن مام جەلالەوە ئازاد دەکرێت و رەوانەی شار دەکرێتەوە.
لە ماوەی مانەوەی لە شاری كۆیە، سەرقاڵی كاری رێكخستن دەبێت و تا راپەڕینی ئازاری 1991 و لە دوای راپەڕینیش پەیوەندی بە ریزەكانی حزبی شیوعیەوە ناپچڕێت و وەك كەسایەتییەكی ژن لە كۆیە و هەولێر رۆڵی لە رێكخستنەوەی ریزەكانی ژنانی حزبی شیوعی گێڕاوە.
لە ساڵی 2005 دیوانێكی شیعری بە ناونیشانی( چەپكێك لە هۆنراوەكانی فریشتەیی كۆیی) بە چاپ گەیاندووه، كە تێیدا گەشتنامەی خۆی بۆ چینی میللی یادداشت كردووە.
لە ساڵی 2007 لە كۆیە خەڵاتی سەید برایمی وەك كەسایەتیەكی ژنی تێكۆشەر وەرگرتووە .
بە داخەوە دوای ململانێیەکی زۆرو سەخت ئێوارەی ١٦-١١-٢٠١٥ ، لە شاری کۆیە دڵە مەزنەکەی لە لێدان کەوت و بۆ هەمیشە ماڵئاوایی کرد.
سوود لە دیمانەیەکی کۆچکردووان هاوڕێ فریشتەو مامۆستا کەریم شارەزا – لەگەڵ وارڤین وەرگیراوە.
لەواڵی هۆشەنگ کریم میرزا وەرگیراوە
