بە لابردنی سەرۆک شارەوانییەکان،دەوڵەتی تورکیا بە نێو تونێلێکی داخراودا دەڕوات

د.کاوە محموود:
لە هەنگاوێکی نەخشە بۆکێشراودا سەرۆک شارەوانییەکانی ئامەد و ماردین و وان دوای هەڵبژاردنیان پێش چوار مانگ ، لە لایەن حکومەتی تورکیایەوە لە سەر کار لابران و لە جیاتی ئەوان “قەیوم” دانرا، کە پێش هەڵبژاردنەکانیش دیسانەوە چەندین سەرۆک شارەوانی هەڵبژێردراو لە باکوری کوردستان لادران و لە شوێنی ئەوان حکومەت “قەیوم”ی دانابوو.
هەڵبەتە پێش ئەم هەنگاوەش هەر دووا بە دووای هەڵبژاردنی شارەوانییەکان، حکومەت ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی سەرۆک شارەوانی ئەستەنبۆلی ڕەت کردوە کە تیایدا پاڵێوراوی حزبی (ئا ک پ)ی دەسەڵاتدار بەرامبەر پاڵێوراوی (ج ه پ) دۆڕا، بەڵام دیسانەوە لە هەڵبژاردنەوەی دووەمدا پاڵێوراوی حزبی دەسەڵاتدار دۆڕا، و حزبی (ه د پ) پشتگیری پاڵێوراوی (ج ه پ) بوو، کە بە دەنگی کورد لە ئەستەنبۆل لە هەڵبژادن سەرکەوت و بوو بە سەرۆک شارەوانی.
ئەو هۆکارەی کە حزبی دەسەڵاتدار بە بیانوو بۆ لابردنی سەرۆک شارەوانییەکانی هەر سێ شاری ئامەد و ماردین و وان، دەیهێنێتەوە، کە گوایە تواناکانی ئەو سێ شارە بۆ قەندیل دەبرێ، بیانوویەکی ئێجگار لاواز و بێ بەڵگەیە، چونکە ئەم بابەتە ئەگەر ڕووی دا بێت ئەوا دەبێ لە دادگادا کەیسێکی قانونی ڕوون هەبێت، و لەلایەن دادگادا یەکلا بکرێتەوە، و بۆیە ئەم هەنگاوەی حکومەتی تورکیا تەنها هەڵوێست و بریارێکی سیاسییە کە لە بەرژەوەندی حزبی دەسەڵاتدارە، و جارێکی دیکە مەسەلەی دیموکراسی و سەندوقی دەنگدان و ئاکامەکانی هەڵبژاردن کە لە لایەن کۆمسیۆنی هەڵبژاردن بریاری لە سەر دەدرێت، دەخاتە بازنەی پرسیاری گرنگی بوون و نەبوونی هەڵبژاردن، لە کاتێکدا ئەگەر ئەو ئاکامانە لە بەرژەوەندی حزبی دەسەڵاتدار نەبێت، ئەوا زۆر بە سانایی یان هەڵیدەوەشێنێتەوە یان کەسانی هەڵبژێردراو تۆمەتیان بۆ درووست دەکرێت، و لادەبرێن و لە جێگایان “قەیومی” حزبی دەسەڵاتدار دادەنرێن.
خەڵکی کوردستانی باکور و حزبە سیاسییە کوردستانییەکان و “ه د پ” سەبارەت بەم هەنگاوە بێدەنگییان هەڵنەبژارد، و لە رێگای خۆپیشاندانی جەماوەرییەوە ئەم هەنگاوەیان ڕەت کردەوە، و حزبی “ج ه پ”ی بەرهەڵستکار هاوسۆزی خۆی لە گەڵ سەرۆک شارەوانییە لابراوەکان دەڕبڕی.
گەر بەدووا چونێک بۆ ڕەوشی سیاسی تورکیا بکەین، دەردەکەوێت کە ئەم هەنگاوەی حکومەتی تورکیا و حزبی دەسەڵاتدار تیایدا، رەنگدانەوەی بەردەوامبونی قەیرانی هەمە لایەنی ئەو وڵاتەیە کە سێ بواری جۆراجۆر دەگرێتەوە. یەکەمیان قەیرانی دیموکراسی کە لە قایل نەبوون بە ئاکامەکانی هەڵبژاردنەکان بەرجەستە دەبێت و پەنادەبرێتە بەر هەڵوەشاندنەوەی ئاکامەکان و ئەگەر نەکرێت ئەوا دانانی”قەیوم”، جگە لە دۆسێی مافی مرۆڤ کە ژمارەی بەندکراوەکان بە هۆکاری سیاسی رۆژ لە دووای رۆژ زیاتر دەبێت، و کار گەیشتۆتە ئەوەی کە (حسانەی) پەرلەمانیش پەرلەمانتاری ئەم دەوڵتەوە لە گرتنی چەندین ساڵ بێ یەکلاکردنەوەی دادگا وەک حاڵەتی بەرێز سەڵاحەدین دیمرتاش، ناپارێزێت. لە هەمان کاتدا زیندانەکانی ئەو دەوڵەتە بە گیراوە سیاسییەکان تەنانەت ئیسلامییەکانی دەرەوەی حزبی دەسەڵاتدار پڕ بووە.
دووەمیان: قەیرانی چارەسەرنەکردنی مەسەلەی ڕەوای گەلی کوردستانی باکور کە تا ئێستا لە جیاتی دەستپێکردنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە لایەن حکومەتی تورکیاوە و ئەنجامدانی دانوستان لە گەڵ بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلەی کوردستان لە باکور بۆ پیادەکردنی رێگا چارەیەکی ئاشتییانەی دیموکراسی عادیلانە کە بەیەکەوە ژیانی ئاشتی لەم دەوڵەتەدا بپارێزێت، حکومەتی دەسەڵاتدار بەردەوامە لەسەر بەکارهێنانی هێز و قایل نەبوون بە دەستنیشانکردنی کۆڕکی کێشەکان، و داواکارییە ڕەواکانی گەلی کوردستانی باکور.
سێیەمیان: کێشەی ئاڵۆزی و خراپی ڕەوشی ئابوری تورکیا کە یەکێک لە دیاردەکانی دابەزینی نرخی لیرەی تورکی، و لاوازبوونی وەبەرهێنانە و دەرچوونی سەرمایەی تورکییە بۆ دەرەوی دەوڵەت، جگە لە زیادبوونی بێکاری و وازهێنانی ملیونەها خوێندکار لە قوتابخانە و کۆلیجەکان، و زیادبوونی قەرزی دەرەکی تورکیا کە لە ساڵی 2019 بۆتە 179 ملیار دۆلار، و دابەزینی قەوارەی گەشەسەندن بۆ 3.5% لە ساڵی 2018دا.
حکومەتی تورکیا لە جیاتی ئەوەی بە شێوەیەکی نەخشە بۆ کێشراو کێشەکان چارەسەر بکات، و رێگا چارەی گونجاوی بۆ بدۆزێتەوە، پەنا دەباتە بەر سیاسەتی ئاڵۆز کردنی کێشەکان و تێکەڵ کردنی دۆسێکان، و پێی وایە بە هەڵوشاندنەوەی ئاکامەکانی هەڵبژاردن و دەستێوەردانی لە ڕەوشی سوریا و هەڕشەکردنی لە رۆژئاوای کوردستان و بەزاندنی سەروەری هەرێمی کوردستان و بۆردومانکردنی شاخ و گوندەکان، دەتوانێ قەیرانە ئاڵۆزەکانی چارەسەر بکات، و بێ گومان پەیادەکردنی ئەم رێگایە چوونە نێو تونێلێکی داخراوە، و لە بەرژەوەندی گەلانی تورکیا و ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کۆتایهاتن بە تیرۆر نییە.