جەمیل بایك، رۆژنامەی واشنتۆن پۆست
وەرگێڕانی: نیاز محەمەد
ئێمە بە ساتەوەختێكی پڕقەیرانی ناكۆكیەكانی نێوان دەوڵەتی توركیاو گەلی كورددا تێدەپەڕین. دەرفەتێكمان لەبەردەستە بۆ ئەوەی ئەو ناكۆكییە درێژخایەنە بەرەو چارەسەرێكی هەمیشەیی ئاڕاستە بكەین. ئەگەر ئەم دەرفەتە لەدەست بدەین، رەنگە تا هاتنی نەوەیەكی دی، دوبارە نەبێتەوە.
لەسەردەمی دروستبونی كۆماری توركیا لەساڵی 1923ەوە، كوردەكان، تێكوشاون لەپێناو ئەوەی وەك هاوڵاتی، بەتەواوی دانیان پێدا بنریت، روبەڕوی چەند جۆرێكی بێشومار لە جۆرەكانی جیاكاری و سەركوتكاری بونەتەوە. دوای هەوڵێكی بێ بەرهەرم بۆ ماوەی زیاتر لە پێنج دەیە لەپێناو بەدەستهێنانی پێشكەوتنێك لە سیستمە سیاسییەكەدا، هیچ شتێك لەبەردەمماندا نەمایەوە جگە لە پەنابردنە بەر بەرەنگاربونەوەی چەكداری. پارتی كرێكارانی كوردستان، كە ساڵی 1978 دامەزرابو، دەستیكرد بە شەڕی پارتیزانی لەساڵی 1984دا. لەكاتێكدا كە دەوڵەتی توركیا هەوڵی بەكارهێنانی ناسیۆنالیزم و ئیسلامی سیاسی دەدا بۆ سەركوتكردنی خەباتمان، حزبەكەمان هەر لەسەرەتاوە داوای ئازای بۆ سەرجەم پێكهاتەو ئایینەكان دەكرد.
لەساڵی 1999، توركەكان هەڵسان بەدەستگیركردنی رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان، عەبدوڵا ئۆجەلان لە كینیا، لەكردەوەیەكدا كە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا پشتیوانیان بو. سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنراو لە دورگەی “ئیمرالی” بەندكرا، لەوێ لەبەندی تاكەكەسیدا نزیكەی 20 ساڵە هێڵدراوەتەوە.
دەستگیركردنی ئۆجەلان، هاوكات بو لەگەڵ هەڵكشانی پارتی دادو گەشەپێدان بە سەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان بەرەو دەسەڵات. ئەردۆغان و حزبەكەی پشتیوانییەكی جەماوەریی خێرایان بەدەستهێنا ئەوەش لەڕێگەی جەختكردنەوە لەسەر دیموكراسییەت، مافەكانی مرۆڤ و دادپەروەری. تەنها دوای چەند ساڵێكی كەم، كاتێك لەبارەی پرسی كوردەوە پرسیار لە ئەردۆغان كرا، وتی”ئەگەر تۆ بیر لەو پرسە نەكەیتەوە، ئەوا بونی نییە.”
وێڕای ئەوە، پرسی كورد بونی هەبو، تا ئەردۆغان لەكۆتاییدا ناچاربو دانی پێدا بنێت. زۆر هەوڵی دانوستانمان لەگەڵ حكومەت دا بە نیەتێكی باشەوە. لەنێو ئەوانەدا راگەیاندنی ئاگربەستی دو لایەنە. هەمو جارێك، حزبی دەسەڵاتدار تەنها تا ئەو كاتە پابەند دەبو بە ئاشتییەوە كە بزانێت لەڕوی سیاسیەوە لەبەرژەوەندیدایە.
پاشان، لەساڵی 2012دا، پارتی كرێكارانی كوردستان ئاگربەستی جێبەجێ كرد كە وێڕای كۆسپە بێشومارەكان، پابەندبوین پێوەی. پارتی كرێكارانی كوردستان، سەرجەم ئەو سەربازو ئەفسەرانەی پۆلیسی توركیای ئازادكردن كە وەك دیل دەستگیری كردبون، هێزەكانمان دەستیان كرد بە كشانەوەی پێ بەپێ لەتوركیا، ئەوەش رێگەی لەبەردەم دانوستاندا كردەوە.
لە 28ی شوباتی 2015، دوای دو ساڵ لە گفتوگۆ، نوێنەرانی گەلی كوردو دەوڵەتی توركیا گەیشتنە رێككەوتنێك كە گوزارشتنی لەهیوا هاوبەشەكانمان بۆ ئاشتی دەكرد. بەڵام كاتێك ئەردۆغان زانی، چیدی گفتوگۆكان لەبەرژەوەندی ئایندەی حزبەكەی لەهەڵبژاردنەكاندا نین، جارێكی دیكە شەڕو ناكۆكی هەڵبژاردەوە.
كۆبونەوە دەورییەكان كە لەنێوان نوێنەرانی دەوڵەتی توركیاو رێبەرمان ئۆجەلان بەڕێوەدەچون، كۆتاییان هات. شەڕ بە هێزێكی نوێوە دەستی پێكردەوە. تانك و فڕۆكە جەنگییەكان 10 شاری كوردییان وێران كرد. سوپای توركیا، دڕندانە سەدان هاوڵاتی مەدەنی كە لەنێویاندا ژن و منداڵ و بەساڵاچوان هەبون، كوشت. زۆرجار رێگە نەدەدرا بە خێزانەكان تەرمی كەسەكانیان بهێننەوە.
جارێكی دی دەوڵەتی توركیا هەوڵی دا گورزی كوشندە لە گەلی كورد بدات. كۆنترۆڵی دەسەڵات لەڕێگەی توندڕەویی ئایینی و رەگەزپەرستییەوە لەسەر حسابی دیموكراسیەت و ژیانی مەدەنی، لەم فۆرمەی ئێستای پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداردا هەڕەشەیە نەك تەنها لەسەر كورد بەڵكو لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی جیهانیش.
ئەردۆغان، ئێستا وای دەبینێت كە شۆڕشی دیموكراتی كوردان لەسوریاو تێكشكاندنی “داعش”، هەڕەشەیە لەسەر سیاسەتی توركیا بەرامبەر بە كوردو هەروەها لەسەر هەژمونی دەسەڵاتخوازیی خۆی بەسەر دەسەڵاتدا. بزاوتەكەی ئێمە دەیەوێت رزگاربونی سەرجەم گەلانی سوریا و وەرچەرخانی دیموكراتی راستەقینە لەو وڵاتە، ببینێت. كورد، عەرەب و ئاشورییەكان لە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا، بەكردەوە سیستمی خۆسەریی دیموكراتییان جێبەجێ كردوە، كە لەلایەن ئۆجەلان-ەوە لەماوەی ساڵانی زینداندا، گەشەی پێدراوە.
ئێمەش هەڵەی خۆمان كردوە لەڕوبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییەكان. سادە بوین كاتێك واماندەزانی پرسی كورد، تەنها لەڕێگەی گفتوگۆ لەگەڵ حزبەكەی ئەردۆغان، چارەسەردەكرێت. لەهەوڵەكاندا بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكی زۆر ئاڵۆز و پەیوەست بە چەند ئاڵنگارییەكی دیكەوە، دەبو بە جددییەتێكی زیاترەوە كارمان بكردایە تا تەواوی هێزە دیموكراتییەكان لەتوركیا بهێنینە ناو بابەتەكەوە. بە هەمان شێوە، دەبو ئەو هێزانەی پاڵپشتی دیموكراسییەت دەكەن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرتاسەری جیهان، لەدەوری بەشداریكردن لە دیموكراتیزەكردنی توركیاو چارەسەری پرسی كورددا، كۆبكەینەوە.
لەكاتێكدا ئەگەر هەر ناڕونییەك لەم ئەنجامگیرییەدا هەبێت: جارێكی دیكە رایدەگەیەنین ئێمە پابەندین بە دانوستان بۆ چارەسەركردنی سیاسیانەی پرسی كورد لەچوارچێوەی سنوری توركیادا.
ئەوەی پێشتر وتومانە دوپاتی دەكەینەوە: ئۆجەلان دانوستانكاری سەرەكی ئێمەیە. ئێمە هاوڕای هەمو ئەو خاڵانەین كە لەدوایین دیدارەكانیدا خستۆنیەتەڕو و هەروەها جەخت لەسەر ئەوە دەكیەنەوە كە بۆ دەستەبەركردنی ئاگربەستێكی بەردەوام، توانای ئۆجەلان بۆ كاركردن و بەشداریكردن بەئازادی لەپڕۆسەكەدا، شتێكە ئێمە ناتوانین دەستبەرداری بین. وردتر بیڵێم، دەبێت لە زیندانی ئیمرالی-یەوە بگوازرێتەوە بۆ ماڵێكی پارێزراو.
جیهان بەرژەوەندی لەوەدایە پشتیوانی ئامانجەكانمان بكات. قەیرانی ئەمڕۆی توركیا لەبنەڕەتدا قەیرانێكی سیاسییە. ئەوەش قەیرانێكە كە لە ئیفلاسی سیاسەتی كۆماری توركیاوە بەرامبەر بە كورد لەماوەی یەك سەدەدا، سەرچاوە دەگرێت كە كێشەیەكە لەنێو دڵی ئاڵنگارییە ناوخۆیی و ئیقلیمی و جیهانییەكانی ئێستای توركیادا حەشاردراوە. لەم روەوە توركیا زۆر پێویستی بە تێگەیشتنێكی نوێ هەیە بۆ “نەتەوە” كە روبەری هەیە بۆ شوناسە ئیتنیكییەكان و كولتورە جیاوازەكان. دەبێت ئەم رێچكەیە لەڕێگەی سیستمیكی ئیداریی نوێوە رەنگ بداتەوە كە تێیدا جیاوازییە مێژوییەكەی ناوچەكەمان رەنگبداتەوەو رزگاری بێت لە چنگە مەركەزییەكەی ئەنكەرە.
لەڕێگەی چارەسەركردنی پرسی كوردەوە، توركیا دەكریت رۆڵێكی یەكلاكەرەوە ببینێت لە بەرەوپێشبردنی دیموكراسی و سەقامگیری و ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بەڵام دەوڵەتی توركیا رەتیدەكاتەوە بەو كارە هەڵسێت. لەلایەكی دیكەوە، ئێمە بەردەوام دەبین لە هەوڵەكانمان بۆ دیموكراتیزەكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێگەی دیموكراتیزەكردنی توركیاوە.
