فیدل كاسترۆ، كە رۆژگارێك وەك یەكێك لەئایكۆنەكانی شۆڕش‌و شۆڕشگێڕە سەرسەختەكانی سەدەی بیستەم هێمای بۆ دەكرا، لەتەمەنی 90 ساڵیدا چاوی لێكنا، ئەو دە ساڵ لەمەوبەر كە وەك دێرینترین پارتیزان‌و كۆنترین سەرۆك كۆماری جیهان نەخۆشی تەنگی پێهەڵچنی، پاش 50 ساڵ لەحكومڕانیی، دەوڵەتەكەی رادەستی “رائول”ی برای كرد.
“شا”یەك لەبەرگی گەدایەكدا
مەرگی كاسترۆ هەزاران دورخراوەی كوبایان دڵخۆش كرد، كوبییەكان لەمیامی بەبیستنی هەواڵی مەرگی فیدل رژانە سەر شەقامەكان‌و بەدەم شادی‌و سەماكردنەوە خۆشحاڵی خۆیان بەرامبەر بەوە دەربڕی كە “فیدل لەدۆزەخدا دەسوتێت”.
نەیارانی رژێمی كوبا رایانگەیاند “كاسترۆ بەڵێنی ئازادی بەخەڵك دا، كەچی لەبری ئەوە وڵاتەكەی كرد بەزیندان”.
هەرچەندە كاسترۆ زۆر هەوڵیدا وەك شۆڕشگێڕێك خۆی نمایش بكات كە باوەڕی بەیەكسانی‌و دادپەروەری‌و سۆشیالیزمە‌و وەك زۆرێك لەشۆڕشگێڕەكانی ئەم جیهانە دەیوت “موچەی مانگانەم چەند سەد دۆلارێكەو دەبێت كرێخانویشی لێبدەم”، بەڵام بەپێی گێڕانەوەی پاسەوانە تایبەتەكەی “خوان رینالدۆ سانشێز”، كاسترۆ بەدور لەچاوی خەڵكی هەژار‌و ستەملێكراوی كوبا، كە دوای بەدەسەڵات گەیشتنی هەمیشە روبەڕوی كوێرەوەری‌و نەبونی ببونەوە، وەك شا دەژیا.
سانشێز كە لەساڵی1977 تا1994 بۆدیگاردی كاسترۆ بوە، ئاماژە بەوە دەكات “كاسترۆ دورگەیەكی تایبەتی بەناوی كایۆ پیدرا هەبو لەدەریای كارایب، كە ریستۆرانتێك‌و مەلەوانگەو شوێنی نیشتنەوەی هەلیكۆپتەری تیا بو، وەك پارچەیەك لەبەهەشت وابو، شوێنی پشودانی تایبەتی كاسترۆو هاوسەرو پێنج منداڵەكەی بو، تەنها ئەو كەسانەی پەیوەندی زۆر نزیكیان لەگەڵ كاسترۆدا هەبو، رێیان دەكەوتە ئەم بەهەشتەوە، لەوانە ئەریك هۆنیكەری سەركردەی پێشوی ئەڵمانیای رۆژهەڵات”.
سانشێز دەڵێت “من سەدان جار ئەوم تا بەهەشتە بچوكەكەی بەڕێكردوە”.
دەشڵێت “كاسترۆ زۆرجار دەیوت شۆڕش دەرفەتی شادی‌و رابواردنی لێزەوت كردوم”.
ریش‌و پارتیزانی
كاسترۆ، وەك چێ گیڤارای هاوڕێی بەڕیش‌و بە بەرگە سەربازییەكەی‌و بەجگەرەكێشان ناویانگی دەركردبو، ئەو سەردەمانێك كە گەنجێكی شۆڕشگێڕ بو بەشاخەوە، وەك یەكێك لەهێماكانی شۆڕش‌و پارتیزانی لەئاستی جیهاندا لەڕیشی دەڕوانرا، بەڵام لەڕاستیدا ریش هێشتنەوەی ئەو هیچ پەیوەندییەكی بەكاری پارتیزانی‌و خەباتی چەكدارییەوە نەبو، كاسترۆ وتبوی “ئەگەر ئێوە رۆژانە 15خولەك بدەن بەتاشینی ریشتان، ئەوا دەبێت 5 هەزار خولەك بۆ چاككردنی روخسارتان لەساڵێكدا بەكاربهێنن”.
وتبوشی “وام بەلاوە پەسەندە ئەم كاتە بۆ كاری گرنگتر تەرخان بكەم”.
هاوڕێی ئەدیب‌و نوسەران
كاسترۆ پەیوەندییەكی توندوتۆڵ‌و دڵسۆزانەی لەگەڵ چەندین نوسەری ناوداری شەست ساڵی رابردوی جیهان هەبو، ئەو كە بەڕۆمانی “زەنگەكان بۆ كێ لێدەدرێن” سەرسام بو، خانویەكی بەدیاری لەهاڤانای پایتەختی كوبا پێشكەشی نوسەرەكەی كرد كە “ئێرنێست هەمەنگوای” بو.
نوسەری “سەد ساڵ تەنیایی”، گابریال گارسیا ماركیز یەكێك بو لەهاوڕێ نزیكەكانی، چەندین جار ماركیز ئاماژەی بەوە كردوە كە فیدل شۆڕشگێڕێكە هاوشێوەی چێ گیڤارا‌و كاتێكیش دیارترین نوسەرانی ئەمەریكای لاتین نامەیەكی كراوەیان ئاڕاستەی كاسترۆ كرد وەك ناڕەزایی دەربڕین بەرامبەر بەپێشێلكردنی ئازادی رادەبڕین‌و مافەكانی مرۆڤ، ئەو ئیمزاكەی خۆی لەسەر نامەكە كشاندەوە.
سارتەرو سیمۆن دی بۆڤوار لەسەرەتاوە بەشۆڕشی كوبا سەرسام بون‌و گراهام گرین‌و ریجیس دوبریەش بەهەمانشێوە، بەڵام پەیوەندی كاسترۆ لەگەڵ “بابلۆ نیرۆدا”دا پڕ لەگرفت‌و ئاڵۆز بو، نیرۆدا رەخنەی لەڕژێمەكەی هاڤانا دەگرت‌و كاسترۆش ئەوی بە”كرێگرتەی ئیمپریالیزم” ناودەبرد.
هاوپەیمانی سەدام‌و دۆستی ئەحمەدی نەژاد
كاسترۆ، لەگەرمەی جەنگی سارددا، واتە ساڵی 1973 سەردانی عێراقی كردو سەدام حسێنی ناسی، بەدرێژایی مانەوەی سەدام لەسەر كورسی دەسەڵات دۆست‌و هاوپەیمانی یەكدی بون، دوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن رژێمی سەدامەوە ساڵی1991، كاسترۆ هەوڵیدا عێراق لەهێرشی ئەمەریكا بپارێزێت‌و دو نامەی بۆ سەدام نارد، كە خوازیاری ئەوە بو سەدام دانوستان بكات‌و لەكوەیت بكشێتەوە. لەكاتی هێرشی ئەمەریكاشدا بۆ سەر عێراق لەساڵی 2003دا، باڵیۆزخانەی كوبا لەبەغدا دوا باڵیۆزخانە بو كە لەپایتەختی عێراق داخرا.
هاوكات كاسترۆ یەكێك بو لەپشتیوانە سەرەكیەكانی رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێران‌و لەرەخنەگرانی سەرسەختی ئەمەریكا، هەر لەسەرەتای هاتنە سەر كاری كۆماری ئیسلامییەوە وەزیری دەرەوەی دەوڵەتی كاتی ئێران سەردانی هاڤانای كردو دواتریش زۆربەی سەرۆك كۆمارەكانی ئێران بەهەمانشێوە بەتایبەتی ئەحمەدی نەژاد، لەبەرامبەریشدا كاسترۆش سەردانی تارانی كرد.
كاسترۆ گلەیی‌و گازندەی ئەوەشی لەئەحمەدی نەژاد هەبو نكوڵی لەهۆلۆكۆست دەكات، ئەو دەیوت “جیاوازییەكی سەرەكی حكومەتی ئێران لەگەڵ حكومەتی شۆڕشگێری كوبادا خەسڵەتی مەزهەبی بونیەتی‌و ئەزمونیش دەریخستوە سەركردە مەزهەبییەكان كەمتر ئەهلی سازشن”.
دیارییەك بۆ ئەلندێ
“دیاری فیدیل كاسترۆیە بۆ سلڤادۆر ئەلندێ”، ئەم وشانە لەسەر كلاشینكۆفەكەی سەرۆك كۆماری پێشوی شیلی هەڵكۆڵرابون كاتێك لەكۆشكی لامۆنیرای كۆماری گەمارۆدرابو لە11ی ئەیلولی 1973دا.
فڕۆكە جەنگییەكان بەفەرمانی “بینۆشە” كە هێرشیان دەكردە سەر كۆشكی كۆماری‌و دەیانسوتان، ئەلندێیان نەترسان، ئەو خۆی رادەستی كودەتاچییەكان نەكردو بەم دیارییەی كاسترۆ بەرگری لەخۆی كردو بەتەنها تاكۆتایی جەنگا.
CIAو كاسترۆی جاویدانی
كاسترۆ كە لەماوەی حوكمڕانییدا 10 سەرۆكی ئەمەریكا‌و شەست ساڵی پڕ لەڕوداوی هەژێنەری بەڕێكرد، بەردەوام ئامانجی دەزگای هەواڵگری CIA بو، زیاتر لە 600 جار هەوڵی تیرۆركردنی درا، بەڵام هیچكام لەو هەوڵانە سەركەوتو نەبون. هەرچەندە CIA پەنای بۆ بەئەزمونترین باندەكانی مافیای ئەمەریكای لاتینیش برد، تا لەڕێگەی بەكارهێنانی ژەهرەوە لەخواردن‌و جگەرەو پێڵاوەكانیدا تیرۆری بكەن، بەڵام وەك ئەوەی كاسترۆ جاویدانی بێت لەهەمو ئەو هەوڵانە بەساغی دەرباز بو.
جێگری بەڕێوەبەری پێشوی CIA ژەنرال فیرنون والتەرز جارێكیان لەكۆتایی دەیەی 1970دا رایگەیاند “بەلامەوە كوبا گەورەترین وڵاتی جیهانە، پایتەختەكەی لەدەریای كاریبیدایە، گەلەكەی لەفلۆریدان، سوپاكەی لەئەنگۆلایە، حزبەكەی لەمۆسكۆیەو زمانەكەی لەمەدریدەو كاسترۆش بەتەنها خۆی لەهاڤانایە”.
مارادۆنا گریا
“رۆژێكی خەمناكە، لەبۆنیس ئایرسەوە پەیوەندییان پێوە كردم‌و توشی شۆك بوم”. ئەمە یەكەم كاردانەوەی ئەفسانەی تۆپی پێی ئەرژەنتینی “دیاگۆ مارادۆنا” بو سەبارەت بەهەواڵی بەكۆچی دوایی كاسترۆ. مارادۆنا كە لەساڵی1987ەوە پەیوەندیەكی توندوتۆڵی لەگەڵ كاسترۆدا هەبو، لەپەیجی تایبەتی خۆی لەتویتەردا نوسی “فیدل كاسترۆ وەك باوك وا بو بۆ من، زۆر دڵتەنگم”.
مارادۆنا لەژێر وێنەیەكی خۆی‌و كاسترۆشدا نوسیویەتی “كەس ناتوانێت بە20 كەسەوە دەسەڵاتێكی دیكتاتۆری بڕوخێنێت‌و ئاڵنگاریی ئیمپریالیزمی ئەمەریكا بكات تۆ نەبێت، ئەو سەركردەیەی كە رێژەی خوێندەواریت لەوڵاتەكەتدا گەیاندە 100%و لەڕوی تەندروستیشەوە پێشەنگی لەجیهانداو ساڵانە هەزاران پزیشك لەزانكۆكانی وڵاتەكەدا خوێندن تەواو دەكەن”.
El Comandante
فیدل ئەلخاندرۆ كاسترۆ، كوڕی فیودالێكی بەڕەچەڵەك ئیسپانی بو، لینای دایكی كەیبانوو كارەكەری هاوسەری یەكەمی باوكی كاسترۆ بو، ساڵی 1955 دوای ئازادكردنی لەزیندان كاتێك كە دورخرایەوە بۆ مەكسیك، یەكێك لەئەفسانەكانی شۆڕشەكانی سەدەمی بیستەمی ناسی كە ئەویش “چێ گیڤارا” بو، كاسترۆ لەگەڵ ئەم پزیشكە ئەرژەنتینییە گروپێكی دورخراوەی كوباییان بۆ خەباتی چەكداری رێكخست‌و ساڵی 1956 لەبەلەمێكدا 82 دورخراوە رویانكردە سنورەكانی كوبا، كە لەگەڵ دابەزینیان لەخاكی كوبا زۆربەیان كوژران، دو كەس لەوانەی رزگاریان بو “كاسترۆو گیڤارا” بون‌و بەرەو چیای سیرا مانسترا هەڵاتن، لەم چیایەوە خەباتی چەكدارییان لەدژی رژێمی پاتیستا هەڵگیرساند، ساڵی1959 بەڕوخانی رژێمی پاتیستا یەكەمین رژێمی كۆمۆنیستیان لەڕۆژئاوای نیوەگۆی زەویدا دامەزراند، كە بوە سەرمەشق بۆ چەندین وڵاتی دیكەی ئەمەریكای لاتین.
كاسترۆ كە كوباییەكان وەك رێزلێنان بە El Comandante ناوی دەبەن، بەوتارخوێندنەوە دورودرێژەكانی بەناوبانگ بو، كە هەندێكجار حەوت كاتژمێری بەردەوامیان تێدەپەڕاند.
كاسترۆ كە مردنەكەی 16 ساڵ لەكۆتایهاتنی سەدەی شۆڕشەكان‌و 27 ساڵ لەهەرەسهێنانی جیهانی كۆمۆنیزم كە كوبا یەكێك بو لەهێماكانی، دواكەوت، لەكوبادا هیچ شەقامێك بەناویەوە ناونەنراوە‌و هیچ پەیكەرێكیش بۆ رێزلێنانی دروستنەكراوە، El Comandante زۆر لەوە ناودارتر بو كە پێویستی بەوانە بێت.
ئا: ئاوێنە
