ئامارەكانی بازرگانیكردن بە مادەهۆشبەرەكان و بەكارهێنانیان لە عێراق و هەرێم، ژمارەی مەترسیداریان لە دووتوێدا حەشاردراوە.
ئەو مەرگە سپییەی كە وڵاتێكی دراوسێی وەك ئێران گیرۆدەی بووە و ئەگەر بەری پێنەگیرێت دوور نییە لە ئایندەیەكی نزیكدا گیانی گەنجەكانی ئێرەیش بگوشێت و سەرئەنجام ڕۆحیشیان بكێشێت
بەپێی ئامارەكانی بەرێوەبەرایەتی گشتی تلیاک ومادەی بێھۆشکەر لە عێراق تەنھا لە 11مانگی ئەمساڵدا 11 هەزار و 400 كەس لەسەر تاوانی تلیاك و مادەی هۆشبەر دەستگیركراون و نیوتۆن مادەی هۆشبەریش دەستیبەسەرداگیراوە.
لە نوێترین لێدوانیشیدا وەزیری ناوخۆی عێراق ڕایدەگەیەنێت، 50%ی گەنجان بەكارهێنەری مادەی هۆشبەرن
هەرێمی كوردستان و عێراق.. ڕێڕه‌وی “کەوانەى زێڕینى تلیاک” لە ئێران و ئەفغانستانەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا
هەرچەندە هەڵكشانی ئامارەكانی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بە مادەی هۆشبەرەوە بۆ دەرئەنجامی ئەو كێشە سیاسی و كۆمەڵایەتییانە دەگەڕێتەوە كە بەرۆكی كۆمەڵگای عێراق و هەرێمی كوردستانی گرتووە، بەڵام ئەمەیان مەترسییەكی گەورەیە لەسەر ژیان و شیرازەی كۆمەڵایەتی خێزان و كاریگەری چەندین ساڵە بەجێدێڵێت و ئەگەر بەری پێنەگیرێت كۆمەڵگا بەرەو داڕووخان دەبات.
ئەو ئامارانەی لە هەرێمی كوردستان و عێراق دەخرێنەڕوو، دەرخەریی ئەوەن كە چۆن جیاواز لە ساڵانی ڕابردوو ئەم ناوچەیە لەگەڵ ئەوەی بووە بە دەروازەیەكی سەرەكی بۆ ترانزێتی تلیاك بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە هەمان كاتدا ئالودەبوون بەو مادەیە گەیشتووەتە ئاستێكی مەترسیدار.
لەنوێترین لێدوانیدا، لیوا مازن کامل منسور، بەرێوەبەری گشتی بەرێوەبەرایەتی گشتی نەهێشتنی تلیاک ومادەی بێھۆشکەر لەعێراق دەڵێت: تەنھا لە 1ی 1ەوە تا ٣٠ی١١ی ئەمساڵدا ١١ ھەزار و٤٠٠ تۆمەتبار دەسگیرکراون لەسەر تاوانی تلیاک و مادەی بێھۆشکەر.
هەر لەو 11 مانگەدا 500 كلیۆ تلیاک بەھەموو جۆرەکانیەوە بەتایبەتی کریستاڵ و حەشیشە لەپازدە پارێزگاکەی عێراق دەستی بەسەردا گیراوە.
تا ئامارەكان لە زاری بەرپرسانی باڵاوە ئاشكرا نەكرێن نازانرێت دۆخەكە چەند مەترسیدارە، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا عوسمان غانمی، وەزیری ناوخۆی عێراق لە دیدارێكی تەلەفزیۆنێدا وتی: 50%ی گەنجانی عێراق واتە نیوەی گەنجی عێراق بەكارهێنەری مادەی هۆشبەرن.
مادە هۆشبەرەكان لەوە دەرچووە، سڵ لەناو هێنانى بکرێتەوە، پشکۆیەکە کەوتۆتە نێو کۆمەڵگە و ڕۆژ لەدواى رۆژ سووتووى زیاتر لە دواى خۆى جێدەهێڵێت، ئەو مەرگە سپییە خانەى خۆى لەناو خاکى هەرێم تۆکمە دەکات ، ئێستا ئێرە بۆتە کەوانەى زێرینى ئاڵوگۆڕ و کاروان سەراى گەیشتنى جۆرە مەترسیدارەکانى مادە هۆشبەرەکان بە ئەوروپا.
لەساڵی 2017 تا ساڵی 2021 لە هە رێمى کوردستان پێنج هەزار و 600 کەس بەهۆکارى بازرگانیکردن و بەکارهێنانى مادەى هۆشبەر دەستگیرکراون، لەنێو دەستگیرکراوەکاندا ژن و کەسانی خوار تەمەن هەژدە ساڵىیشى تێدایە، نزیکەى سێ تەن و 550 کیلۆ لە مادەى هۆشبەر لە جۆرەکانى، حەشیش و هێرۆین و کریستاڵ و تلیاک و شیشە و چەندین جۆرى دیکە دەستیان بەسەرداگیراوە، هەروەک بە سەدان هەزار شیت حەب کە بۆ دروستکردنى ئەو مادانە بەشێوەى نایاسایی بەکاردەهێنرێن، کەوتونەتە دەست هێزەکانى ئاسایش، لە بەشێک لە کافتریاو یانە شەوانەکانی کوردستان بە ئاشکراو نهێنی لە نێو خواردن و خواردنەوەکاندامادە هۆشبەرەکان دەرخواردی گەنجانی هەرێم دەدرێن و کەسیش خۆی لێ ناکات بە خاوەن.
لەم ژمارانەش، بە تەنها لە ساڵى ٢٠٢٠دا هەزارو ٤١٣ کەس دەستگیرکراون، لە کاتێکدا ساڵى ٢٠١٧ دا ٧٤٦ کەس بە تاوانى بەکارهێنان و بازرگانى کردن بە مادەى هۆشبەر دەستگیرکراون، ئەمەش دەریدەخات تەنها لە ماوەى سێ ساڵدا ژمارەکە بۆ دوو هێندە بەرزبۆتەوە، ئەوەجگەلەوەی هێشتا زۆرن ئەوانەى نەکەوتونەتە ناو تۆڕى هێزەکانى ئاسایش.
ئەفغانستان، پاکستان، ئێران و عێراق بە کەوانەى زێرینى مادە هۆشبەرەکان دادەنرێن، لە سێ دەیەی ڕابردووشدا ئەفغانستان وەک گەورەترین ناوەندى چاندن و بەرهەمهێنانى مادەى هۆشبەر ناوى دەهێنرێت لە جیهاندا، بوونی سنورێکی ٨٥٠ کم لەنێوان ئێران و عێراق وای کردووە ببێتە دەرچەیەکی باش بۆ تێپەرینی ئەو مادانە بە هەرێمی کوردستاندا.
مادەهۆشبەرەکان بەزۆری لە ڕێگەى دەروازە سنوریەکانى وەک باشماخ و پەروێزخان و کێلێ لە سنورى سلێمانى، حاجی ئۆمەران لە سنورى پارێزگاى هەولێر بە شێوەى قاچاخ هاوردەى هەرێم دەکرێن.
قاچاخچیەکانى مادەى هۆشبەر چەندین شێوازى جۆراوجۆر دەگرنەبەر بۆ هێنانى ئەو مادانە بۆ ناو هەرێمى کوردستان.
بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرێتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكان(هەولێر و دهۆك) كە لە پەیجی خۆیان بڵاویانكردووەتەوە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا حەوتی ئەم مانگە دەستیان بەسەر 285 كیلۆ مادەی هۆشبەر و 75 هەزا شریت حەبی هۆشبەردا گراتووە و 878 كەسیشیان بەو تۆمەتە دەستگیركردووە.
زۆربەی ئەو مادانەی دەستی بەسەدرا گیراوە ویستراوە ببرێتە دەرەوەی هەرێم نەتانەت هەبووە ویسترابوو بنێردرێت بۆ كەنەدا لەڕێگەی ئامێری میكانیكییەوە.
هەروەها، بەپێی ئامارەكانی شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵی بەڕێوەبەرێتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكانی سلێمانی، 518 كیلۆ مادەی هۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە و 307 كەسیش دەستگیركراون.
لەگەڵ گەورەیی مەترسی مادەی هۆشبەردا، بەڵام تائێستا هەولێر و دهۆک بە جیا لەگەڵ سلێمانی-دا مامەڵە لەگەڵ پرسی مادەی هۆشبەردا دەکەن، هەرچەندە بەپێى یاساى دەزگاى ئاسایش دەبێت یەک بەرێوبەرایەتى گشتى بۆ رووبەڕوو بوونەوەى مادەى هۆشبەر هەبێت، بەڵام تا ئێستا ئەم دەزگایە یەکى نەگرتۆتەوە، هەولێر و دهۆک لە چوارچێوەى یەک بەڕێوبەرایەتى و سلێمانیش بەجیا کار دەکات.
بەپێی شارەزایانی ئەوبوارە، یەکێک لە گرفتەکان باندە خاوەن دەسەڵاتە حیزبى و ئەمنى و سەربازیی و سیاسی و عەشایرییەکانن، کە پاڵپشتى لە کەسانى مامەڵەپێکەرى مادە هۆشبەرەکان دەکەن، چەندین جار کەسانى تێوەگلاو مادەیان لێگیراوە و سزا نەدراون، ئەمەش سەردەکێشێت بۆ ئەوەى کە باندە قاچاخچیەکان دەسەڵاتى زیاتریان هەبێت لەو هێزانەى ڕووبەڕووى مادەى هۆشبەر دەبنەوە، ڕێگەش خۆش دەکات بۆ یاساشکێنى، بەمشێوەیەش وڵاتەکە بەرەو داڕوخان دەروات.
ئەگەرچى لە ساڵى ٢٠٢٠ ەوە لە هەرێمی كوردستان یاسایەکى تایبەت بە بەکارهێنان و بازرگانیکردنى مادەى هۆشبەر لە پەرلەمانى هەرێمى کوردستان دەرچووە، بەڵام تاوەکو ئێستا کار بە یاسا کۆنەکە دەکرێت کە لە شەستەکانى سەدەى ڕابردووەوە دەرکراوە.
یاسا کۆنەکە ژمارە ٦٨ى ساڵى ١٩٦٨ەو بازرگان و بەکارهێنەرى وەک تاوانبار ناساندوە، سزاى بازرگانیش لە سێدارەدان یان زیندانى هەتا هەتاییە.
یاسا تازەکەش کە ژمارە ١ى ساڵى ٢٠٢٠ى پەرلەمانى کوردستانى پێدراوە و تا ئێستا نەچۆتە بوارى جێبەجێکردنەوە، بەکارهێنەرى لە بازرگان جیاکردۆتەوە و وەک نەخۆش مامەڵەى لەگەڵ دەکات.
لە هەرێمی کوردستان هەفتە نییە یەکێک لە بەرێوەبەرێتیەکانی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەکان هەواڵی دەستبەسەردا گرتنی باند و گروپی تایبەت و ژمارەیەکی زۆر لە مادە هۆشبەرەکان بڵاو نەکاتەوە، ئەمەش دەرخەری ئەو راستیەیە کە هەرێمی کوردستان زیاد لە هەموو کات لە بەردەم هەڕەشەی مەترسیداردایەو لایەنە پەیوەندیدارەکانیش تا رادەی بێباکیی کەمتەرخەمن لە چارەسەرکردن و کۆنترۆڵکردنی ئەم مەترسییە.
