لە ماوەی ٢٨ ساڵ لە بەرگەگرتنی خەڵكی كوردستان كەنزیكەی سێ دەیەك دەكات، دەیەكی یەكەم بەرگە گرتن بوو لە بەرامبەرگەمارۆی ئابوری لەلایەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە بوو لەسەر هەموو عیراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە ، وە گەمارۆی سەدام حوسەین لەسەر هەرێم ، پاشان لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆدا گەمارۆی حیزبەكانیش بەرامبەر بەیەكتری كە خستیانە سەر شارەكان. لەو ماوەیەدا خەڵكیان بەسەر دوو بەرەدا دابەش كرد بەرەیەك خۆی بە شۆڕشگێر و پەنای میللەت و خاوەن ئایدیا دەزانی و بەرەكەی تری بە خیانەتكارو پارێزەری بەرژەوەندی تایبەتی وخێڵەكی دەزانی. دەیەی دووەم هاوكێشەكان پێچەوانە بوونەوە، نەمانی بەرەی شۆڕشگێر و خاوەن میللەت بەڵكو پێشبڕكێی خۆدەوڵەمەندكردن و قایم كردنی بەرژەوەندی تایبەتی و كەسی بوو. لەئەنجامدا یەكسان بوونی بەهای ئاكاری هەردوو بەرەكە و لەجیاتی كار بە بەرنامەی نیشتمانی بكرێت دەستكرا بە حیزبی كردنی كۆمەڵگا، وە كێبڕكێ لەسەرزیاد كردنی لایەنگرانیان لەسەر بنەمای گەندەڵی بە دامەزراندنی ژمارەیەكی بێشوماروبەبێ پلان لە (وەزیر و جێگری وەزیر وڕاوێژكاران و بەڕێوبەرە گشتیەكان و پاسەوان و فەرمانبەرانی بندیوار). دەیەی وەبەرهێنان بوو لە كەرتی نەوت و پەرەپێدان، وە ڕێكەوتننامەی ستراتیجی بۆ دابەشكردنی شیرینی گرێبەستە نەوتیەكان و داهاتە گومرگیەكان بوو بە نهێنی لە نێوان كەسایەتیە سیاسیەكانی لە هەردوو حیزبی باڵادەست، جگە لە دابەشكردنی پۆستەكانی بە‌غداد وهەرێم. وە دەیەی سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆن ومتمانە پێكردنیان بوو كە ئاسۆیەك بێت بۆ گۆڕانكاری. لە دەیەی سییەمدا هەموو بەرەكان یەكسانن لە گەندەڵیدا، وە قۆناغی دەركەوتن و باڵادەستی نەوەی سیاسی و بەرپرسەكانە، وون بوونی تەواوەتی بەهای شۆڕش و خەباتی چەكداری و بێ ئەرزش كردنیان، دەیەی شێواندنی كاری حیزبایەتیە بە تەواوەتی (كە بۆهەندێك تەنها قۆستنەوەی فرسەتێكە بۆ دەوڵەمەند بوون و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان، بۆ هەندێكی تر ڕەنگە ناچاری نەبوونی كار بێت)، دەیەی قۆناغی نقووم بوونی كۆمەڵگایە لە گەندەڵی ئاكاری و سیاسی و ئابوری، قۆناغی بە نیشتمانكردنی خیانەت وتاڵانیەكان، وە بە ستراتیجیەتكردنی گەندەڵی بە ناوی چاكسازیەوە، وە ڕسوابوونی ئۆپۆزسیۆن وممتمانە پێنەكردنیانە.
كەواتە ستراتیجیەتی دەوڵەتداری كورد لە ماوەی زیاتر لە ٢٨ ساڵی حكومڕانیدا بریتی بووە لە یەكەم: سیاسەتی پەرتكە و زاڵبە لەگەڵ هاونیشتمانیانی خۆیدا پەیرەوكردووە. دووەم: سیاسەتی بەگەندەڵ كردنی سەرجەم كایەكانی كۆمەڵگا وە بەسیستەم كردنی لەڕێگەی قۆرغ كردن هەموو بوارەكانی وەبەرهێنان وچالاكی وگەشەی ئابوری وبازرگانیەكان لەناو دەستی گروپێكی دیاركراو لەناو بازنەی بەرپرسەكاندا. سێیەم: لێنەپێچینەوە لەگەڵ گەندەڵكاران و شاردنەوە و داخستنی دۆسیەكانیان، لە پێناو شاردنەوەی گەندەڵیە زەبەلاحەكان كە خودی سەركردە وسیاسیە باڵادەستەكان لێی بەرپرسیارن.
پرسیارە سەرەكیە ئەوەیە لەگەڵ بوونی ئەم هەموو نا دادپەروەری و تاڵانی و برسی كردنی میللەتێك وە پەیڕەوكردنی جیاكاریی سەرسەختانە كەچی هیچ جووڵەیەك یان گۆڕانكاریەك ڕوونادات؟ وە پرسیارێكی تر: بۆ سووپای بن دیوار و نایاساییەكان هێڵی سووری حیزب و حكوومەتن هەرگیز دەستیان بۆ نابرێت؟ چونكە زیاتر لە چارەكە سەدەیەكە توانراوە بە بەرنامە كار بۆ هەڵوەشاندنەوەی شیرازەی سەرجەرم كۆمەڵگا كراوە، بەجۆرێك هەمووچینەكان لەهەموو ئاستەكاندا گەندەڵ كراون بە ناوی حیزبایەتیەوە بەرامبەر بە مووچەی بن دیواری دژی هاوپیشەكانی خۆیان بەكاریان دەهێنن. پاشان هەر ئەمانە دەبنە قەڵغان بۆ پاراستنی دەستكەوت و بەرژەوەندی گەندەڵكاران، وەبەربەستن لە ڕوونەدانی هیچ گۆڕانكاریەك لە بارودۆخی كوردستاندا، چونكە بەرژەوەندی ودەستكەوتەكانیان گرێدراوە بە سیستەم كردنی گەندەڵی . وە تەنانەت ئەوانەی كە ناڕەزایی دبلۆماسی و ووردە گلەیی دەردەبڕن لەچین و توێژە جیاوازەكاندا بەجۆرێك لە جۆرەكان سوودمەندن لەبەردەوامی ئەم قۆناغە ناتەندروستە وە ناتوانرێت پشتیان پێببەسترێت.
وەك دەزانین لە عێراق وهەرێمی كوردستاندا بەجۆرێك یاسا شكۆ و سەروەری لەدەستداوە، كە سەرجەم دام ودەزگاكانی حكومەت بە حیزبی كراوە، كە بۆهیچ دەزگا و دامەزراوەیەكی یاسایی بۆی نیە یەك مەلەفی گەندەڵی هەڵبداتەوە و لێكۆڵینەوەی لێبكات. لە كاتێكدا لە هەرێـمی كوردستاندا كە مووچە وپاشەكەوتی فەرمانبەران نادەن ، كەچی بە ئاشكرا بێت یان بەنهێنی پارەی هەرێم و سامانی میللەتێك بەملیارات دۆلار ڕەوانەی دەرەوەی هەرێمی دەكەن. وە بوونی هەر ناڕەزایی هاووڵاتیان و داواكردنی سادەترین ماف بە دەستی دەرەكی و تێكدەری لەقەڵەم دەدەن، وەیان لە دوایین دا‌هێناندا لابردنی پارێزبەندی لەسەر ئەو دەنگانەی كە ئازایانە ڕاستیەكان دەخەنە ڕوو. كەواتە دەزگاكانی چاودێری لەدەستەی دەست پاكی، دەزگاكانی چاودێری دارایی، مافەكانی مرۆڤ و داواكاری گشتی تەنها لە ئاستی هاووڵاتیانی ئاسایی كارەكانیان ئەنجام دەدەن، بۆیان نیە بگەنە ئاستی پلە باڵاكانی حیزبەكان، تەنها بوونیان بۆ ڕیكلامی سیاسی و ڕووكەشێكی دیموكراسی بۆ میدیا و دنیای دەرەوە.
پێویستە بووترێت لەم قۆناغەدا مەترسیدارترین پەیڕەوی حیزبی ستراتیجیەتی تاكە حیزبی و دەستگرتن بەسەرسەرجەم جومگەكانی حكومەت و دەسەڵاتدا، وە پەیڕەوكردنی سیاسەتی چۆنیەتی بێدەنگ كردنی حیزبەكانی تر و زەلیل كردنیان لەڕێگەی كڕینی ئەندام پەرلەمان و وەزیرو نووسەرو هونەرمەندان و مامۆستای زانكۆ و یاسایی و دادوەر وكەسایەتی و ئەندامەكانی حیزبەكانی ترە (كە لە سەرەوە نەرمە رەخنەیان لێدەگرن، لە ژێریشەوە هاوپەیمانی دەسەڵات و بازرگانەكانن)، وە یان دروست كردنی حیزبی سێبەر و بەكرێگرتە بۆ كۆنتڕوڵكردنی دەنگەكانی پەرلەمان. وە لەڕێگەی زامن كردنی پشكی دارایی حیزبە هاوپەیمان و ئۆپۆزسیۆنەكان، وە زامن كردنی مووچە و ئیمتیازاتی ئەندام پەرلەمان و وەزیر و پلە تایبەتیەكان وە سووپایەك لە حیمایە و لایەنگرە بندیوارەكان زامنی شكست پێهێنانی هەموو هەڵێكی گۆڕانكاری و چاكسازی ڕاستەقینەیە. ئەم هۆكارانەن گەورەترین ڕەنگدانەوەیان هەیە لە بێ هیوایی و بێ متمانەیی هاووڵاتیان بەهەر دەستەو گروپێك بۆ ڕابەرایەتی قۆناغێكی نوێ.
سەیران تەها ئەحمەد
