د.پشكۆ حەمەتاهیر
بەعس لەسەرەتاكانی دەسەلاَتیەوە وەك هێزیێكی عەلمانی هاتۆتە كایەوە، هێزێك بوو باوەڕی بەسۆسیالیزم هەبوو، دەسه‌لاَتی حزبی بەعس دەسەلاَتێكی سیاسی بۆرجوازی بیرۆكراتی مشەخۆربوو پایەی كۆمەلاَیەتیشی لەسەرهەمان توێژی دیاریكراو بنیاتنراوە.
لە 8ی شوباتی 1963دا بەعسیە شۆڤێنیەكان بۆ یەكەمجار دەسەلاَتی سیاسیان لەعێراقدا بۆ ماوەیەك گرتەدەست، لە 17/تەموزی 1968 بەپێی پیلانێكی ئیمپریالیستیانە بۆ دووەمجار كورسی دەسەلاَتی عێراقیان وەرگرتەوە…یەكێك له‌درۆشمە بنچینەییەكانی بەعس، كە بەدرێژایی مێژوو بەرزی كردۆتەوە (أمه عربیه واحده ژات رساله خالده) نەتەوەی یەكگرتووی عەرەبی – خاوەن پەیامێكی نەمرە، ئەم درۆشمە كەسەردەقی درۆشمەكانی حزبی بەعسە، هەرچۆنێك لێك بدرێتەوە، بیرورای تەسكی ناسیۆنالیستی لێدەچۆڕێ، لەلایەكەوە دەیەوێت بیری نەژاد پەرستی عەرەب بەو درۆشمە به‌هێز بكاو، لەلایەكی ترەوە دەیەوێت ئیسلام بكاتە پەیامی پیرۆزی عه‌رەب و میللەتانی دیكەش بكاتە ملكەچی ئه‌و پەیامە.
بەعس هەموو بیر و بۆ چوونەكانی خۆی لەسه‌رچاوەی رەگەزپەرستیەوە هەڵدەهنجی، هەوڵی دەدا گیانی خۆ بەزل زانین و بەسوك سەیركردنی میللەتانی ترو گیانی داگیركەرانە و پەلاماردەرانە و دەستدرێژی كەرانە، گیانی ترساندن و تۆقاندن و كوشتن و بڕین و بەزۆر سەر پێدانەواندن لەناو كۆمەڵگەدا بچەسپێنێ، لەم كارەشیدا تا ئەندازەیەكی زۆر لاسایی كاروكردەوەكانی هیتلەر و نازیەكانی ئەڵمانیایان دەكردەوە.
رژێمی بەعس لەعێراق لەبه‌رنامەیدابوو پەیڕەوی هەمان پرەنسیپ و پروپاگه‌ندە و هزری و رێكخراوەیی نازیەتی بكاتەوە، بەوەی كە دەیویست سەرجەم عێراق بكاتە بەعسی هەروەكو سەدام خۆی دەڵێ : “تەنیا بەعسیەكی باش عێراقیەكی باشە”.
لە ئایدۆلۆژیەتی بەعسدا هەموو ئەو كەمەنەتەوانەی كە له‌ناو خاكی عەرەبدا دەژین هیچ مافێكیان پێ رەوا ببینێت، ئەوەتا دامەزرێنه‌ری ئایدۆلۆژیای بەعس میشێل عەفلەق ده‌ڵێت كورد لەعێراق و سوریا، لە بەری لەرۆژئاوای نیشتمانی عەرەب، كۆسپن بۆ ئەوەی یەكێتی نیشتمانی عەرەب دروست ببێت، بۆیە ده‌بێت له‌نابرێن. ئەم دیدو بۆچوونە شۆڤێنیەی بەعس بەشێوەی پراكتیك لە باشووری كوردستان لەساڵی 1988 دا ئەنجامدراو پرۆسەی ئه‌نفال وجینۆسایدی كورد لەبه‌رچاوی هەموو جیهان جێبه‌جێكرا.
هاوكات پرۆسەی ئەنفال لەبیری ستراتیژی رژێمی بەعسدا له‌عێراق بەئامانجی روو لەكەمكردنەوەی مەترسی دیمۆگرافی كوردە بۆ ئەوەی رێژەی كورد له‌چاو رێژەی عه‌رەبدا كەمبكاتەوە، به‌جەرێ عەرەبی عێراق رێژەی هەرەزۆری دانیشتوانی عێراق و كوردیش رێژەی هه‌رەكەمی دانیشتوانی عێراق پێك بهێنێ و ژێرخانی ئابوریشی تێكبدات و گرفتی گەورەی تەندروستی و دەرونی درێژخایەنی بۆ نەوەكانی دوای ئەنفال دروستكات، ئەمەش تەنها لەرێگەی گۆڕینی راستیە مێژووییەكان و دەركردن و كوشت وبڕی بەردەوام و هەمیشەیی كوردەوە دەكرێ كە بەعس هەنگاوی بەبەرنامەی بۆ دانابوو.
هەربۆیە ئەو ئایدۆلۆژیایەی كە ئەنفالی بەرهه‌م هێناوە ئایدۆلۆژیایەكی ناسیۆنالیستی عەرەبی بووە، كە هەموو هێزە سیاسی و كەمەلاَیەتی و ئابووریەكانی خستبووه خزمەتی تاوانەكانی خۆیەوە، ئەم حیزبە رەگەز پەرستە عه‌رەبیە تۆتالیتاریە ئامانجی یه‌كگرتنی نیشتمانی عەرەب بووە و لەو پێناوەشدا هەموو رێگایەكی گرتۆتەبەر. لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كە ئه‌نفال بەرهەمی ئایدۆلۆژیای پڕ لە شەڕه‌نگێزی بەعسە، بۆیە پێویستە لەڕەفتار و مەبەستەكانی بگەین و تاوانەكانی بدەینەوە به‌سه‌رخۆیدا نەك گەڕانەوەی ئەنفال بۆ ڕووداوێكی ئاسایی یان بیروئایدۆلۆژیایه‌كی تایبه‌ت، چونكه گەڕانەوەی ئەنفال بۆ هەر رووداوێكی جەنگی نێوان ئێران – عێراق یا بەرژەوەندی زلهێزەكان یا بیری ئاینی ئەوە كەم كردنەوەی تاوانەكانی بەعسە و تەواوكردنی ئەو پرۆسەیەیە كە بەعس خۆی بۆی ته‌واو نەكرا.
