لە پێشەكیی كتێبەكەیدا”پرسی كورد و ئه‌زمونی كوردستانی عێراق”، بەهادین نوری نوسیویەتی كە بەبێ گەڕانەوە بۆ ساتەوەختی لەدایكبونی خەباتی چەكداریی لە كوردستانی عێراقدا، ئەستەمە لەو هەموو هەڵەیە تێبگەین كە رویداوە. لێكۆڵینەوە لەم مێژووە و هەڵەكانی بزوتنەوەی كوردایەتیی دەبوو جێ سەرنجی زۆر لە سەركردەكانی كورد بوایە، كەچی نەیانكرد.
نیاز نەجمەدین
ئەو گێڕاوێتییەوە كە لە دانیشتنێكدا ئاكۆ عەباس مامەندی سەرۆك عەشیرەت وتویەتی: ئێمە (واتە ئاغاكان)، هێندێ تەقوتۆقمان سازكرد بۆ ترساندنی حكومەت بەشكو واز لە دابەشكردنی زەویەكانمان بێنن، پارتی هاتوو كردی بە شۆڕشی خۆی.
بەڵام بەهادین نوری بەم بۆچونە رازیی نابێت. ئەو دەپرسێت؟ باشە بۆچی پارتیی لە سەردەمی پاشایەتییدا خەباتی چەكداریی دەست پێنەكرد، كەچی قاسم یاسای چاكسازیی كشتوكاڵی دەركرد، پرەنسپی شەراكەتی كورد و عەرەبی داڕشت، تەنانەت بینای پەرلەمانیشی دروست كردبوو، پارتی دوای تەنیا سێ ساڵ تەمەنی ئەم رژێمە كەوتە شەڕكردن لەگەڵی، كەچی بۆ یەكجاریش روبەروی رژێمی پاشایەتیی نەوەستایەوە؟
وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر گرنگە. لای بەهادین نوری، بۆ ئەوەی لە دروستبونی هێزێكی سیاسیی لە ناوچەیەكدا تێبگەین، بۆ ئەوەی لە روداوەكانی ساتەوەختێك تێبگەین، دەبێت ورد زانیاریی لەسەر دۆخی ناوچەكە و جیهان لەو ساتەوەختەدا كۆبكەینەوە، پاشان بەرچاومان روندەبێتەوە. سەبارەت بە دروستبونی خەباتی چەكداریی كورد لە عێراقدا، ئەو رای وایە مەسەلەكە بەم شێوەیە بووە:
عەبدول كەریم قاسم سیستمی پاشایەتیی لە 1958دا هەڵوەشاندەوە. ئەم وەرچەرخانە بەریتانیای بریندار كرد، چونكە چل ساڵ بوو عێراقی گرتبووە دەست. لەولاشەوە دەستەڵاتی ئەمریكا فراوان دەبوو. عێراق بۆ ئەمریكا ببوە شوێنی بایەخپێدان. بەریتانیا پەمپی سەركردایەتیی پارتی كرد بۆ دژایەتیی عەبدول كەریم قاسم. لە ئاگاییەوە یان نائاگاییەوە، پارتی پەمپكراو داخڵ بەم شەڕە بوو. دواتر ئەمریكا و بەریتانیای ئیمپریالیست عێراقی قاسمیان روخاند و نەیانهێشت ئەو جوڵەیەی دژی ئیپمریالیزم بوو، لە قاسم و لە بزوتنەوەی شیوعییەكاندا خۆی نمایش دەكرد، سەربگرێت، عێراقیان هێنایەوە ژێر ركێفی خۆیان. لێرەدا بەهادین نوری رای وایە خەباتی چەكداریی لە دژی رژێمە تەمەن سێ ساڵییەكەی قاسم یەكەم هەڵەی سیاسیی بوو سەرانی بزوتنەوەی كوردیی ئەنجامیاندا.
لەو ساتەوە، بزوتنەوەی كوردی بەئاگایی یان نائاگایی وەك مەقاش بەكارهێنراوە، جارێك ئەم بەشەیان چوەتە پاڵ دەوڵەتی عێراق و ئەویتریان رایكردووە، جارێكی تر پێچەوانەكەی رویداوە. هەرەسی 1975 لەناو ئەم ململانێیانەدا هەڵەیەكی دیكەی سەركردایەتیی كورد بوو. ئەگەر لە هەڵەكانیانەوە فێر ببونایە، دوا هەڵە كە ریفراندۆم بوو رووی نەدەدا، ئەگەرچی زۆر باش بوو شەڕ لەگەڵ عێراق نەكرا.
بەڵام هەر لەو ساتەوە، لە قەسابخانەكانی حزبدا، كە لە هەناو پارتیی و یەكێتییدا دروستكرابوون، چەقۆی سەربڕینی دەنگی ئازاد و دەنگی جیاواز تیژدەكران. بەهادین نوری باسی نۆ قەسابخانەی سەرەكیی كردووە. شەڕی برا كوژی لە قەسابخانەكانەوە دەبرا بەڕێوە. بەدیاریكراوی، یەكێك لە قەسابخانەكان كوشتنی پیاوەكانی بنەماڵەیەكە (ئاغایەكە) بە ئەندازەیەك تەنیا ژنەكانیان و منداڵەكانیان دەمێنێتەوە. لەم قەسابخانانەدا، نە هاوزمانیی دەتپارێزێت، نە هاوخاكیی، نە خزمایەتیی فریات دەكەوێت، نە دۆستایەتیی. خەباتگێڕێكی كوردی پارچەكانی تر بیت یان ناوخۆ، میوان بیت یان خاوەن ماڵ، دەبێت بڕۆیت و هێز نییە تەمەنت پێببەخشێتەوە. فەرمانێك دێتە خوارەوە بۆت و ئیدی تۆ سەر زەوی جێدەهێڵیت. تەنیا رۆشتنت گرنگ نییە، بەڵكو جۆری كوشتنەكەشت گرنگە. دەبێت چیرۆكی كوشتنەكەت لە یادەوەریی خەڵكدا بمێنێتەوە، وەك چۆن لە زاكیرەی بەهادین نوریدا ماوەتەوە. بۆ هەر یەكێك لەم قەسابخانانە، بەهادین نوری ناوی قوربانیی و جەلادی تۆمار كردووە و ناویانی هێناوە. تەنانەت كوشتنی كۆمۆنیستەكانیش لە 2000دا بەدەستی نەوشیروان مستەفا لە یادناكات.
ئەم بەشەی نوسینەكەیە كە وایكرد خەریك بوو تەنانەت لە سلێمانییش قەدەغە بكرێت. دواتر بە هەوڵ و هیمەتیی هەموو ئەوانەی دەنگیان هەڵبڕی لەگەڵ هەندێك بەرپرس كە هێشتا نوزەیەكیان تیادا ماوە، كتێبەكە لە چاپخانەیە و لە رۆژانی داهاتوودا وەجبەی یەكەمی دەگاتە ماڵەوە.
بەهادین نوری خەباتی نەوەی یەكەمی ناسیۆنالیزمی كورد لە عێراقدا بەرزنرخاندووە، لەمەشدا ناوی تاڵەبانی و مەسعود بارزانی و نەوشیروان مستەفا و دەیانی تری بردووە. تەنانەت نوسیویەتی هەقی خۆیەتی لە كۆمەڵگەیەكی دواكەوتوودا و بەراورد بەو هەلومەرجە سەختەی كورد تیایدا ژیاوە بە درێژایی مێژوو، لە هەڵەكانی شاخیان ببورن. بەڵام دوای 27 ساڵ هێشتا بەردەوام بن لەسەر هەڵە و فێر نەبن و نەگۆڕێن، هێشتا قەسابخانەكان مەترسیی بن لەسەر ئازادییمان، ئیدی جێی ئومێد نین.
وتم مامە بۆچی هێشتا بە پرەنسپی “سیاسەت بەخۆبەخش”، كاردەكەیت؟ وتی: مامە گیان، نابێ لەبەردەمی هەقیقەت و مێژوودا خۆمان شەرمەزار بكەین بۆ دەستكەوتی كاتیی و رازیكردنی هەندێك سەركردە. لای منیش وایە، هەر كەسێك لە شتێك دەترسێت، هەندێك هەن لە شاردنەوەی هەقیقەت دەترسن و هەندێك هەن لە دركاندنی.
وا دەستم كردووە بە خوێندنەوەی ئەو مسۆدەیەی كە لە خۆیم وەرگرت. بەشێك لە قسەكانی سەرەوە لە گفتوگۆیەكی ئەمشەوماندا وەرمگرتووە و هێشتا لە كتێبەكەیدا پێیان نەگەیشتوم.
سەرچاوە:ئاوێنە
