هەڵاڵە رافیع:
ماوەیەکی زۆرە هەرچەند مێشکم دەهێنا‌و دەبرد نەمدەتوانی هیچ شتێک سەبارەت بەم دۆخەی لە‌کوردستان دەگوزەرێت بڵێم.
کێشەکان‌و دۆخەکان لەئاستێکی وەهادان کە چەند رستەیەک ناتوانێ دەربڕی هەمو ئەو دۆخە بێت، هەر لایەکی بەتەنها بگریت ناتوانی بەتەواوی مەبەست بپێکی، چونکە لەهەمولایەکەوە ئاڵۆزو قەیراناویە‌و هەموشی پەیوەندی راستەوخۆی پێکەوە هەیە.
خاڵێکی تریش ئەوەیە کە ئیتر دۆخەکە بەرگەی ئەوە ناگرێت لەگەڵ هەر کارو کردەوەی حیزبێک، یان دەزگایەک‌و بەرپرسێکدا ببینە پەرچەکردار‌و وەڵاممان هەبێت، چونکە گەر رۆژێکیش بکەینە ٤٨ کاتژمێر بەشی ئەوە ناکات. وا باشترە ئینێرجی‌و تواناکانمان تەرخانبکەین بۆ کارکردن یان نیشاندانی نمونەی کارێکی جیاوازتر لەکارەکانی ئەوان گەر لەئاستێکی بچوکیشدا بێت، کە خودی ئەمە بۆ چالاکێکی مەیدانی دەبێتە رەخنەیەکی بنەڕەتی‌و هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی بەمەبەستی گۆڕانکاری لەم بارودۆخەدا.
•دەسەڵات یان خاوەنداریەتی‌و بەرپرسیاریەتی
حیزبی دەسەڵاتدار:
ئەزمون‌و سەرەنجامەکانی ٢٦ ساڵی دەسەڵاتداری یان حوکومڕانی، بەڵام چۆن حوکومڕانیەک؟ ئایا ئەو ئەزمونە دەتوانێ بچێتە چوارچێوەی پێناسەی حوکومڕانیەوە؟
سەرەتای مێژوی”حوکومڕانی”یەکیەتی‌و پارتی دەگەڕێتەوە بۆ پەنجا بە‌پەنجا کە هەر لەوێوە رای خەڵکیان خستە پشت کەنوان‌و ململانێ دەستی پێکرد، دوای دوساڵ گەیشتە ئاستی شەڕی ناوخۆ، ٣١ی ئاب‌و جیابونەوە‌و دوئیدارەیی، دواتر کابینەکانی حکومەت‌و چەند دەورە پەرلەمان کە کۆتاییەکەی بە‌سنورداشکردنی سەرۆکی پەرلەمان‌و وەزیرەکانیان تەواو بو، بەدوایدا ١٦ی ئۆکتۆبەر… چەندەهای تریش. ئەم مێژوە خۆی شاهیدە کە بەرژەوەندی کۆمەڵگاو خەڵک هیچ جێگایەکی لەم حکومەتداریەدا نیە جگە لە‌ململانێی میلیشیای‌و مافیایی بۆ کەڵەکە کردنی سەرمایە‌و ئابوری کۆمەڵگا لە‌گیرفانی نەک چەند حیزبێک بەڵکو چەند کەسانێکدا.
ئەگەر پێداچونەوەیەکی خێرای گفتوگۆ‌و نوسراو‌و قسەوباسەکانی ئەم چەند ساڵەی حیزبەکان بکەین دەبینین لە٪٩٩ ی رەخنەگرتن‌و وەستانەوە بووە لەبەرامبەر یەکتر، چ بەشێوەی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، ململانێی بەرتەسکی حیزبی کە دورە لەبەرژەوەندی خەڵکەوە، لەم رێگایەشەوە رق، ناڕاستگۆی، هەڵنەگرتنی بەرپرسیاریەتی، نەبونی خاوەنداریەتی‌و بەکلتورکردنی گەندەڵی. هەستی خەڵکیان بەکارهێناوە‌و لەگەڵ هەمو قەیرانێکدا پەڕەکانی مێژوی یەکتریان هەڵداوەتەوە تا دوبارە خەڵکەکە راکێشنەوە لای خۆیان.
تەنانەت لەکاتی”دەوڵەتداریشدا”ئەوەی کە ئاشکرایە پارتی پانتایی دەسەڵاتی لە‌حکومەتدا زیاتر بووە، تا ئەو رادەیەی کە لەقۆناغی جیاوازدا توانیویەتی زۆربەی کارەکان ئیفلیج بکات یان تاکڕەوانە کار بکات. بەڵام سەرەنجام ئەم دووحزبە‌شەریک بون لە‌حکومەتدا‌و شەریکن لەهەمو چاک‌و خراپی بارودۆخەکان. بەڵام بۆ چارەسەری گرفتەکان رویان نەکردوەتە ئۆرگانەکەیان بەڵکو دوبارە گەڕاونەتەوە بۆ حیزب‌و سڕینەوەی یەکتر، هەریەکە خۆی بێبەری کردوە لە‌بارودۆخەکان‌و خستویەتیە ئۆباڵی ئەویتریان. لەکاتێکدا زۆربەی حیزبی دونیا بە‌ئایدیۆلۆجیا‌و سیاسەتی تایبەتی خۆیانەوە چ لەکاتی حکومەتکردندا یان دوای ئەوە هەر دەمێننەوە، حیزبی بەرامبەر ناتوانێ بیانسڕێتەوە، ئەوە حکومەتە دەگۆڕدرێت یان لادەدرێت. حیزبە‌بەشدار بووەکان لەناو ئەو ئۆرگانەدا لەدەوری ژێرخانی هاوبەش کۆدەبنەوە بۆ داڕشتنی ستراتیجی هاوبەش لەڕاستای بەرژەوەندیەکانی دەنگدەرکانیاندا بۆ بەڕیوەبردنی کۆمەڵگا. بۆیە ئەم مێژووە پێمان دەڵێت کە حکومەت هێشتا پێکنەهاتوە‌و رەسمیەتی نیە تەنانەت لای خۆشیان.
ئەمە هەموی لەکاتێکدا کە رۆڵی ئەوان پێش هەمو شت”دەبوا”کارکردن‌و قسەکردن بێت لەسەر بەرنامە‌و چاکسازی لە‌سیستەمی سیاسی، پەروەردە، یەکسانی ژن‌و پیاو لە‌مەیدانە خیاوازەکاندا، جادەوبان، تەندروستی، ئاوو کارەبا، خانەنشینی، خاوەن پێداویستی تایبەت، هونەر، ئەدەب، راگرتنی ئاستی ژیان‌و موچە…. تەنانەت گەر قسەیەکیشیان لەم مەیدانانەدا هەبوبێت یان کارێکیان کردبێت ئەوە تەنها بۆ رکابەری یەکتر بوە، بۆ فرۆشتنەوە بوە بەیەکتری، نەک بیرکردنەوە لە‌کۆمەڵگاو ژیانی باشتر بۆ خەڵک.
ئەم رابوردووە پێمان دەڵێت کە هەوڵەکانیان تەنها بۆ بەدەستەوەگرتن‌و قۆرغکردنی”دەسەڵات”بوو لەجێگای دەسەڵاتی روخاو، نەک جێگیرکردن‌و پیادەکردنی مافی مرۆڤ‌و دادپەروەری کۆمەڵایەتی‌و یەکسانی‌و لەوێشەوە بۆ سەربەخۆیی کوردستان. بۆ جێبەجێکردنی ئەم ستراتیجیە‌و بەردەوامیدان بە‌دەسەڵاتیان لە‌ڕاپەڕینی جەماوەری ٩١ بەدواوە هێزی راپەڕیوی جەماوەریان لەم پێناوەدا بەکارهێناوە.
ئۆپۆزسیۆن:
کاتێک حیزبە‌ئۆپۆزسیۆنەکانیش دروست بون هەمان ستراتیجی سیاسی بوو بۆ شەریکبون لەو”دەسەڵاتەدا”بێبەش نەبون لە‌خێروبێرەکەی، نەک چاکسازی لە‌سیستمی سیاسی بە‌بەرژەوەندی کۆمەڵگا. سەرەتای دروستبونیان بە‌کپکردنەوە‌و کۆکردنەوەی هەمو دەنگە ناڕازیەکان بو لەدەوری ئەم ستراتیجیەدا. بەهەمان شێوە هێزی ناڕازی جەماوەریان لە١٧ی شوبات بەولاوە بەکارهێناو کردیانە هەوێن وپاڵپشت بۆ بەرنامەکانیان.
ڕاستە ئۆپۆزسیۆن تا راددەیەک کاریگەری هەبو لەسەر فێرکردن‌و بوێری کۆمەڵگا بە‌وتنی”نەخێر”. وەک ئۆپۆزسیۆن پایەی سەرەکی کارەکانیان هاندان (تەحریز) بووە لەبەرامبەر سیاسەتی ئەحزابی دەسەڵاتدار.
بەڵام سەرەنجام دوای چەند ساڵ چەند پرسیارێک روبەڕویان دەبێتەوە:
ئایا نەخێر هەر بۆ نەخێر بوو؟
ئایا روبەڕوبونەوە‌و هاندانەکان چ سەرەنجامێکی هەبووە، بەعەمەلی چ دەستکەوتێکی لێ کەوتوەتەوە؟
دەسکەوتەکانیان لەکاتی شەریکبونیاندا لە‌حکومەت بۆ خەڵک‌و بۆ خۆیان چی بوو؟
سەیر لەوەدایە کە لەناوحکومەتیشدا بون، بەخۆیان دەگوت ئۆپۆزسیۆن‌و هەمان شێوەی تەبلیغاتیان وەک ئۆپۆزسیۆن پیادە دەکرد، ئەمە چ جۆرە تێگەیشتنێکە
لە‌ئۆپۆزسیۆن یان شەریک بون لە‌حکومەتدا!؟
مێژوی ئەمانیش پێمان دەڵێت، ئەگەر ئامانجیان خۆشگوزەرانی کۆمەڵگا بوایە‌و بیانویستایە یان توانای ئەوەیان هەبوایە، دەبوا لانی کەم لەکاتی حکومەتکردندا بیانزانیبایە ئەولەویەت لە‌ستراتیجی شەریک بون بۆ بەعەمەلی کردنەوەی لانی کەمی ئەو پرۆگرامەیە کە لە‌پرۆسەی هەڵبژاردندا بانگەشەیان بۆکردوە‌و دەنگی خەڵکیان لەدەوری کۆکردوەتەوە. شەریکبون لە‌حکومەتکردندا یانی هەوڵدان بۆ بەدیهێنان‌و جێبەجێکردنی داواکاری مافەکانی خەڵک، نەک بەردەوامیدان بەهەمان سیاسەت‌و تەحریز، وروژاندن‌و بەکارهێنانی هەستی خەڵک بۆ ناساندنی خۆیان وەک پاڵەوانی مەیدان‌و ململانێی زیاتر بۆ مانەوەیان بەهەر نرخێک بێت. گەر سیاسسەتێکی حەکیمانەیان پیادەبکردبایە دەبوا لە‌دوای روداوی دێگەڵە پاشەکشەیان بکردایە بەهەمو پۆستەکانیانەوە، نەک لە‌دۆخی هەستیاری ئێستادا لانیکەم بێهیواکردنی لایەنگرەکانی خۆیان‌و بەجێهێشتنیان لە‌بێ ئاسۆییدا لەپێناو بەدەستخستنی دەنگی زیاتر لە‌هەڵبژاردنەکاندا.
گەر قسە لەسەر حیزب وگروپە ئیسلامیەکان بێت، ئەوا لەلایەن ئەحزاب‌و دەسەڵاتەوە پشتیوانەیان لێکراوە، چ وەک ئۆپۆزسیۆن‌و چ وەک شەریک لە‌حکومەتدا کارئاسانیەکی زۆر بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدیا‌و بەرنامەیان کراوە، چ راستەوخۆ بێ یان ناڕاستەوخۆ. زۆر بەئاسانی‌و بەبێ لێپرسینەوە لەمنبەرەکانەوە لەدژی هەمو بنەماکانی مافی مرۆڤ، ژنان، منداڵان‌و هەمو کۆمەڵگا بانگەشەیان کردوە، تا ئەو رادەیەی تەنانەت بانگەوازیان بۆ بەیعەتدان داوە بۆ پەیوەستبون بە‌داعشەوە. ئاشکرایە کاریگەریان لەسەر چەند نەوە دیارو بەرچاوو بەردەوامە.
ڕۆشنە کە بۆچی ئەم جێگاو رێگایەیان هەیە، لەلایەک لەبنەڕەتدا خودی دەسەڵات خۆی دابڕاو نیە لە‌ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی بۆ دەسەڵاتکردن، وە پایەی سەرەکی بەرنامە‌و ستراتیجی خۆشیان لە‌مەیدانی کۆمەڵایەتی‌و یاساییدا لە‌بنەماکانی شەریعەتی ئیسلامی پێکهاتووە (وە هیچ کات ئیسلامیان وەک ئایدۆلۆجیا‌و باوەڕی شەخسی تاکەکان سەیر نەکردوە، ئەوەشی کە وتویانە تەنها لە‌چوارچێوەی (ئیدیعا) بانگەشە تێنەپەڕیوە). لەلایەکی تریش هەموکات بەپێی پێویست حیزبەئیسلامیەکان ئەمبەروئەوبەریان کردوە لەپێناو راگرتنی هاوسەنگی ستراتیجیە سیاسیەکان بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان‌و بەشداری کردنی خۆیان لە”دەسەڵات”دا بۆ دابەشکردنی کێکەکە.
دەسەڵاتی چوارەم:
بەگشتی دوو شێوە راگەیاندن هەیە لە‌جیهاندا، یەکێکیان راگەیاندنی راستەوخۆی دەسەڵات‌و حیزبە‌کە بەپێی چوارچێوەی سیاسی ئەوان کاردەکات بۆ گەیاندن‌و کاریگەری دانان لەسەر کۆمەڵگاو بەڕێوەبردنی ستراتیجی پیادەکراو. ئەویتر راگەیاندنی سەربەخۆ یان ئازادە بۆ گوشارخستنە سەر دەسەڵات لەپێناو داکۆکی لە‌مافەکانی خەڵک. سەرەنجام چوارچێوەی کارکردنی هەردوکیان بەپێی یاساو رێساکانی دەسەڵات رێکدەخرێت، کەواتە بەشێوەیەکی گشتی راگەیاندنی ئازادی رەها بونی نیە.
لە‌کوردستان بەهەمان شێوە راگەیاندنی دەسەڵات‌و ئەحزاب‌و راگەیاندنی بەناو ئازادمان هەیە.
راگەیاندنی بەناو ئازاد دەبێت رۆڵی ئەوەی هەبێت کە راستیەکان، بێمافیەکانی کۆمەڵگاو دەنگە ناڕازیەکان بگەیەنێت‌و، گوشارلەسەر حکومەت دابنێت بۆ جێبەجێکردنی داواکاریەکان‌و جێگیرکردنی مافەکانی مرۆڤ بەبێ هیچ لایەنگریەک لە‌حیزب‌و دەسەڵات.
هەندێک لە‌ڕاگەیاندنە”ئازادەکان”وا دەرکەوتون کە بەتەواوی بێلایەنن، هەندێکیشیان بەناو ئازادن‌و بە‌پشتیوانەی بەرپرسێک لە‌زۆنی زەرد یان سەوز بەڕێوە دەچن. بەگشتی کە سەیری کەناڵە”ئازادەکان”دەکەین، بەپێی ستانداردە جیهانیەکانی میدیا لە‌تەکنەلۆجیای پێشکەوتو‌و پرۆفیشناڵبون بەهرەمەندن، بەڵام ئایا بۆ نەیانتوانیوە چەند دەرسەدی ئەو پرۆفیشناڵ بونە لە‌بێلایەنیشدا بەکاربهێنن، بەڵکو هەریەکەیان بەشێوەیەک لایەنگری لە‌حیزبەکەی پشتیان دەکەن؟ ئەوانەشی کە هەر لەسەرەتاوە بێلایەنن بەپێی بەرژەوەندیە ئابوریەکانیان‌و سیاسەتی رۆژ دەچنە پێشەوە، کە ئەمەش وادەکات نەتوانن بێلایەنی خۆیان بپارێزن.
یەکێک لە‌کەناڵەکانی تری راگەیاندن لە‌کوردستان سەر بە‌ئۆپۆزسیۆنە کە ماوەیەکیش لەناو حکومەتدا بون، بەڕاستی کاتێک گوێی لێڕادەگری نوزەیەک لە‌گەشبینی، ئاسۆ، ئامانج ئیرادە‌و بەرنامەی تۆکمە بۆ گۆڕانکاری تیا بەدی ناکەیت، جگە لەڕەخنە‌و پەرچەکرادربون، هێرش‌و بانگەواز‌و هات‌و هاوار بۆ رەشبینی زیاتر‌و بێ ئاسۆیی زیاتر‌و روخاندنی ورە‌و بێئیرادەکردنی زیاتر، تەنانەت شێوەی بەرنامە‌و قسەکردنیان وایکردوە کە بەشێک لەخەڵک بەهۆی ئەوەوە لێیان بێزاربوە، چونکە هیچ هیوایەکیان پێ نابەخشێ‌و تەنانەت هیچ دڵخۆشیەکیان ناداتێ. لەلایەکی ترەوە دەبینین بەدەر نەبون لە‌کاریگەری لەسەر بڵاوکردنەوەی رق‌و بەربەرەکانی لەناو کۆمەڵگادا.
• هەمیشە دەسەڵات لە‌ڕێگای گواستنەوەی عەقڵیەتی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی خۆی بۆ ناو کۆمەڵگا، کاریکردووە بۆ بەرهەمهێنانەوەی هاوشێوەی خۆی!
ئەوەی کە ئێستا لەکۆمەڵگادا دەگوزەرێت سەرەنجامە! سەرەنجامی سیاسەتێک کە من لێرەدا زۆر بەخێرایی چەند سەرخەت‌و گۆشەیەکیم دەرخستووە کە دەسەڵات بۆ ماوەی ٢٦ ساڵە کۆمەڵگای پێ بەڕیوەدەبات‌و گۆش دەکات.
ئێستا بەداخەوە ئەوەی کە دەیبینین بەشێوەیەکی گشتی: بێ ئیرادەیی، بێ هیوایی، بێ ئاسۆیی، پەرش‌و بڵاوی، نەبونی هەستی بەرپرسیاریەتی، نەبونی خاوەنداریەتی، گەندەڵی کۆمەڵایەتی‌و ئابوی‌و سیاسییە…
تەنها سەیرکردنی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین کە زۆرینەی کۆمەڵگاش دابەشە بەسەر حیزبەکاندا‌و خەریکن هەمان ئەخلاقیاتی ئەوان بەرهەم دێننەوە. ئاستی نزمی ململانێ‌و سیاسەتکردنی قەتیسماولە چوارچێوەی رەخنەگرتندا. ئەم شێوەیە لە‌بەرەنگاربونەوە جێگای کارکردن‌و مەسئولیەت هەڵگرتنی گرتوەتەوە‌و بوەتە دیاردەیەکی بەرچاوو سەرەکی.
کەم کەسانێک هەن بەشێوەیەکی عەمەلی گەیشتبن بەوەی کە چاوەڕوانی لەم دەسەڵاتە دادێک نادات، بەڵکو لەجیاتی ئەوە دەستیان دابێتە کارێک گەر بچوکیش بێت‌و بەسەرەنجامیان گەیاندبێت، هەریەکە لە‌مەیدانی خۆیدا‌و بەپێی توانای خۆی. دەسەڵاتێک کە بەدرێژایی مێژووی بە‌گۆشت‌و ئێسقان‌و هەست‌و نەستەوە ئەزمون کراوە‌و ناوەرۆکی دەزانرێت، ئەم شێوە لەڕوبەڕوبونەوەی ئیتر دەچێتە چواچێوەی بۆڵەبۆڵی بێ سەرەنجامەوە.
زۆربەی جوڵانەوە‌و چالاکیەکان لە‌پەرچەکرداری کاتی‌و ململانێی نێوان لایەن‌و گروپەکانەوە سەرچاوەی گرتوە‌و ئەو روحیەتە بزوێنەریەتی، لێرەدا مەبەستم ئەوە نیە کە هەوێنی زۆرێک لە‌ناڕەزایەتیەکان پەرچەکردار نیە، بەڵام پەرچەکرداری لەم شێوەیە تەنها دیوی توڕەیی نارەزایەتیەکان دروست دەکات‌و نابێتە هۆی پێکهێنانی بزوتنەوەیەکی ناڕازی تۆکمە کە توانای خۆڕاگری هەبێت، راوەستاو بێت لەبەرامبەر کاریگەری لایەنەکان تا سەرەنجام‌و لەپاڵ ئەوەشدا مەسئولیەت هەڵبگیرێت‌و خۆی بەخاوەنی کۆمەڵگاو گۆڕانکاری پایەی بزانێت.
گروپێک یان بزوتنەوەیەک نیە ئەو بازنە بەردەوامە بقرتێنێت کە کۆمەڵگا دەسەڵات پێکدێنێت‌و دەسەڵاتیش کۆمەڵگای تیا دروست دەکاتەوە‌و یەکتری تێدا بەرهەمدێننەوە. بەداخەوە ئێستا کە سەیری هاوکێشەکان دەکەین زۆرینەی تاکەکانیش بە‌گرفتاریەکانی حیزبەکان ئالودە بون، مەودایەکی ئەوتۆ لە‌نێوان زۆرینەی کۆمەڵگاو حیزبدا بەدیناکرێت، ئەو هەوڵانەی کە هەن زیاتر لەئاستی تاکدان.
ئاستی ناڕەزایەتیەکان بەڕاددەیەک هاتوەتە خوارەوە تا ئەو شوێنەی کە کراوەتە وەسیلەیەک بۆ بەرەوپێشبردن‌و بەسەرەنجامگەیاندنی ململانێی حیزبکانی نێو دەسەڵات، لە‌نێوان دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆندا، تەنانەت بۆ یەکلاکردنەوەی باڵەکانی ناو یەک حیزبیش، سەرەڕای ئەوەی کە خەڵکانێکی زۆر بۆ داوای مافی رەوایان نان‌و کارو ئازادیان دێنە مەیدان، بەڵام هەوڵ‌و خەباتی ئەوانیش دوبارە‌و سێبارە دەچێتەوە گیرفانی ئەم سات‌و سەودایە.
ڕێکخستنی بنەمای ئابوری کۆمەڵگا یەکێکە لە‌بنەما‌و پایە سەرەکیەکانی ستراتیجیەکی سیاسی کە ئامانجەکەی دابینکردنی خۆشگوزەرانی‌و ئەمنیەت‌و ئاسایشی کۆمەڵگا بێت. کاتێک دەسەڵات بەم شێوەیەی کوردستان فەشەل بێنێت لەم مەیدانەدا بەمانای ئەوەیە نەک تەنها لەپێناو بەرژەوەندی کۆمەڵگا سیاسەتی حەکیمانەی نەکردوە، بەڵکو گەیشتۆتە قۆناغێک کە گرەوی مانەوەی خۆیشی وەستاوەتە سەر ئەو پوشەی دەستی پێوەگرتوە تا نەخنکێت.
• چاوەڕوانیی فریادڕەسێکی رۆبنهودی، یان گۆڕینی دەسەڵات‌و بنەما فکریەکەی!
گۆڕینی دەسەڵات تەنها گۆڕینی دەموچاو نیە، بەڵکو گۆڕینی سیستمی سیاسیە بەواتای گۆڕینی بنەمای فکری‌و میکانیزمی رێکخستن‌و بەڕێوەبردنی کۆڵگا.
ناکرێت بەتەمای دوبارەبونەوەی مێژوبین لە‌دەرکەوتنی رۆبنهودێک وەک فریادڕەس‌و ئەڵتەرناتیڤێکی ئامادە بۆ دەسەڵات. مەرج نیە شێوازی ناڕەزایەتی‌و راپەڕینی کۆمەڵگا بۆ گۆڕانکاری سیستیمی سیاسی بەهەمان شێوەکانی پێشوتری خۆی بێت، یان مێژوو دوبارە بێتەوە، یان تەنها بە‌بونی ئەڵتەرناتیڤی رێکخراو‌و ئامادە بێتە مەیدان، بەڵکو دەکرێت لەشێوەی ئەگەرێکی تردا بێت. گەر ناڕەزایەتیەکان بەتەواوی دابڕاوبن لە‌بەرژەوەندی‌و دەستتێوەردانی لایەنەکان بە‌حیزبی دەسەڵات‌و”ئۆپۆزسیۆنەوە”، بەشێوەیەکی خۆڕسک‌و تەنها بۆ داواکاریە واقیعیەکانی کۆمەڵگا بێنە مەیدان، ئەوا ئەگەری دروستبونی ئەڵتەرناتیڤی خوازیاری خەڵک، لەهەناوی پرۆسەی بەرەوپێشچونی ناڕەزایەتیەکانی بزوتنەوەی جەماوەریەوە زۆر بەهێز دەبێت. لە‌ئێستای کوردستاندا پرۆسەی دروستبونی بەدیلێکی لەم چەشنە دەتوانێ خۆڕاگر‌و راوەستاوتر بێتەدەرەوە، خۆی رێکخراو بکات بۆ بەرەوپێشبردن‌و بەئەنجامگەیاندنی داواکاریەکانی قۆناغەکە.
ناڕەزایەتیەکان لە‌چوارچێوەی پەرچەکرداری رۆژانە‌و کاتی بێتەدەرەوە، لەشێوەی خۆپیشاندان‌و مانگرتنی نەفەسکورتدا نەمێننەوە، کە ئەگەر بۆ نمونە موچەدرا یان دەموچاوێک گۆڕدرا ئیتر بچینە ماڵەوە، بەڵکو خۆپیشاندان ببێتە کلتورێک بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیەکان. رێکخستنی ناڕەزایەتیش پێویستە لە‌دوو ئاستدا کاری لەسەر بکرێت. لەلایەک وەک پێداویستیەکی حاشاهەڵنەگر لە‌خوارەوە بۆ سەرەوە، بەشێوەی کرداری بەردەوام‌و نەپچڕاو لە‌شوێنی کارو ژیان، لەهەمو مەیدان‌و ئاستێکدا (پەروەردە، یەکسانی لە‌شوێنی کارو ژیان، تەندروستی، لاوان، خزمەتگوزاری،…) بێتە مەیدان. لەلایەکی تر رێکخستنی ناڕەزایەتیەکانی سەرشەقام. ئەم دو ئاستە لە‌خەباتی بەردەوام گرێدراوی یەکترن‌و یەکێکیان بێ ئەویتریان بەسەرنجام ناگات‌و هەوڵەکان بە‌ناکامی دەمێننەوە.
بەدڵنیاییەوە زۆر سەختە کۆمەڵگا پاش قوربانیدانێکی زۆر‌و باوەڕو چاوەڕوانی بەم لایەنانە‌و بەرنامەیان وایان لێبێت کە هیچ ئاسۆ‌و ئومێدێکیان پێیان نەمێنێت، بەڵام لەکۆتاییدا هەر خەڵک خۆیەتی دەبێتەوە هەوێنی بزوتنەوەیەکی واقیعی بۆ ژیانێکی باشتر‌و گەڕانەوەی کەرامەت‌و ئیرادەی مرۆڤایەتیان.
لەئێستادا گەر هیوایەک هەبێت تەنها خۆمانین‌و ناکرێت چاوەڕوانی هێزی زەبەلاح بین بۆ رزگارکردن. وازهێنان لە‌چاوەڕوانی لە‌ئەحزابی ناو دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆنیش یەکێکە لەپاڵنەرەکانی پێکهێنانی ئەو ئەڵتەرناتیڤە، وە لەبەرامبەر ئەوەدا خۆ بە‌خاوەن زانینی کۆمەڵگاو هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی لە‌پرۆسەی گۆڕانکاریەکاندا.
سەرەڕای ئەمانە هەموی بمانەوێ‌و نەمانەوێ ناتوانین ئەوە لەبەرچاو نەگرین کە دوفاکتۆری سەرەکی کاریگەریان لەسەر گۆڕینی بنەمای فیکری سیستمی سیاسی هەیە. لە‌کۆمەڵگایەکی وەک کوردستان یان وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کە بەدرێژایی مێژوو لەژێر سایەی حکومەت‌و دەسەڵاتی سەرکوتگەرو دیکتاتۆر، پشتبەستو بە‌سەوابیتەکانی شەریعەتی ئیسلامی بەڕێوە چووە‌و کاریگەری قوڵیان لەسەر ئەخلاقیات‌و عەقڵیەتی کۆمەڵگا داناوە لەلایەک، وە لەلایەکی ترەوە هاوکێشە نێودەوڵەتیەکان وەک فاکتۆرێکی تر. بۆیە تەنها گۆڕینی دەموچاوەکان یان روخاندنی دەسەڵاتێک‌و هاتنەسەرکاری دەسەڵاتێکی تر تەنانەت گەر دەسەڵاتێکی عیلمانی‌و پارێزەری مافەکانی مرۆڤیش بێت، ناتوانێ لە‌شەوڕۆژێکدا فەرشی سورمان بۆ راخا، بەڵکو هاتنەسەرکاری دەسەڵاتێکی نوێ لە‌کۆمەڵگایەکی وەک کوردستاندا سەرەتای کارمان دەبێت لەهەمو مەیدانەکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابوری‌و یاساییدا، نەک تەنها ئەوە بەڵکو دەبێت لە‌ئێستاوە دەستی بۆببرێت‌و دەستی بکرێت بە‌بونیادنانی پایەکانی دەسەڵاتێکی خوازراو.
