پسپۆڕانی بواری ئابوری دەڵێن بێکاری‌و قەیرانی دارایی هەڕەشە لەئاسایشی کۆمەڵایەتی دەکەن‌و ئەگەری رودانی “شۆڕشی برسییەکان” زیاد دەکەن. مامۆستایەکی زانکۆ رایدەگەیەنێ “ئەگەر رێژەی بێكاری (١٪) بێت رێژەی كوشتن‌و خۆكوشتن 6٪ زیاد دەكات”. پێشی وایە “رێژەی بێكاری لەهەرێم گەیشتوەتە لەسەدا 30”.
ئا: ئومێد عومەر
د. یونس عەلی مامۆستای كۆلیژی كارگێری‌و ئابوری لەزانكۆی سێمانی، بە‌ئاوێنەی راگەیاند بەو پێیەی هەرێمی كوردستان زیاتر پشتی بە‌یەك سەرچاوەی داهات بەستوە كە نەوتە، هەمیشە مەترسیەكانی سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی‌و ئابوری روبەروی دەبێتەوە. پێشی وایە هەرێمی كوردستان دەبو لەماوەی ئەو ساڵانەی حكومرانی كردوە بیری لەچەند سەرچاوەیەكی داهات بكردایەتەوە بۆ ئەوەی ئەگەر یەكێك لەسەرچاوە داهاتییەكانیش روبەروی كێشە بویەوە كاریگەریی كەمتری هەبێت.
ئەو وتی “بە‌بۆچونی من ئێستا رێژەی بێكاری لەهەرێمی كوردستان گەیشتوەتە لەسەدا 30، بەواتایەكی تر دەتوانین بڵێن لەهەر 3 كەسێك كەسێك بێكار بوە”. پێشی وایە حكومەتی هەرێم ئیرادەی نیە بۆ چارەسەركردنی كێشە‌و قەیرانە ئابوری‌و داراییەكان. ئاماژەی بەوەشكرد حكومەتی هەرێم لەماوەی 26 ساڵی خۆیدا نەیتوانیوە ئەزمون لەحكومرانی حكومەتە پێشكەوتوەكانی وڵاتانی جیهان وەربگرێت.
د. یونس عەلی دەڵێت “پێم سەیرە ئێستا باس لەكەمكردنەوەی موچەی پێشمەرگە دەكرێت، نازانم حكومەت بیر لەوە ناكاتەوە رۆژ لەدوای رۆژ كێشە‌و گرژییەكانی لەگەڵ حكومەتی عێراق لەپەرەسەندندایە؟”. پێشی وایە كەمكردنەوەی موچەی پێشمەرگە‌و هێزەئەمنیەكان كێشەكان قوڵتر دەكاتەوەو چارەسەرییەكانیش قورستر دەكات.
ئەم مامۆستایەی كۆلیژی كارگێری‌و ئابوری، لەبارەی دۆخی ئێستای هاوڵاتیانی كوردستانەوە دەڵێت “ئێستا خەڵك كەوتوەتە ناو دۆخێكەوە، نازانن چۆن لێی دەربازبن. دەبێت حكومەت پلانی هەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە. نابێت لایەنە سیاسیەكان زاڵ بكات بەسەر لایەنی ئابوریدا. كێشەی ئێمە لەگەڵ ئەم حكومەتە ئەوەیە كە تائێستاش لایەنی سیاسی سەپاندوە بەسەر لایەنی ئابوریدا، هیچ كاتێك لەپرسی نەوتدا شەفاف نەبوە. نەوت نرخی لەبازاڕەكانی جیهان دابەزیوە خەڵك دۆخی ناهەموارە، نەوت بەرز دەبێتەوە خەڵك هەروەك خۆیەتی‌و هیچ گۆرانكارییەكی باش لەگوزارانیدا رونادات”.
ئاماژەی بەوەشكرد ئەگەر لەهەر ناوچەیەك رێژەی بێكاریی لەسەدا یەكیش بێت، كاریگەری خۆی لەسەر كۆمەڵگا جێدەهێڵێت. ئەو وتی “ئەگەر رێژەی بێكاری (1%) بێت، ئەوا رێژەی خۆكوشتن‌و كوشتن 6% زیاد دەكات. هەروەها 6%یش رێژەی جیابونەوەی هاوسەران لەیەكتری زیاد دەكات. ئەمە ئەگەر لەسەدا یەك بێت، ئەی ئەوەی لەهەرێم هەیە دەبێت چەند بێت‌و خۆتان بەراوردی بكەن؟ بە‌بۆچونی من رێژەی بێكاری لەهەرێم گەیشتوەتە 30%”.
لەبارەی ئەگەری تەقینەوەی شەقام، کە هەندێكجار بە‌شۆرشی برسیەكان ناودەبرێت، ئەو وتی “من باوەڕناكەم شۆڕشی برسی لەكوردستان سەر هەڵبدات. رەنگە چەند جارێك بەشێك لەهاوڵاتیان‌و ئەوانەی خۆپیشاندان ئەنجام دەدەن، داوای بەهاناوە هاتنیان لە‌حكومەتی عێراق بكەن، بەڵام دواجار دەبێت ئەوەمان لەبیر بێت، خەڵكی كوردستان دەستبەرداری پرسە نەتەوایەتیەكانی خۆی لەگەڵ بەغدا نابێت‌و نایەوێت حكومەتی هەرێم لەبەرامبەر بەغدا بروخێنێت”.
لەلایەكی دیكەوە، عەبدولخالق موحەمەد جاف شارەزا لەكاروباری دارایی‌و ئابوری، لەسەر كێشەی ئابوری‌و دارایی هەرێمی كوردستان بە‌ئاوێنەی وت “ئەمرۆ هەرێمی كوردستان كەوتوەتە ناو دۆخێكی مەترسیدارەوە. نەبونی موچە وای كردوە كە دەستاودەستكردنی پارە بۆ جوڵاندنی بازاڕ‌و كایە ئابورییەكان بەتەواوی لەمەترسیدایە. بەشێك لەو كەلوپەل‌و شمەكانەی لەناو بازاڕەكاندان مەترسی بەسەرچونی ماوەكانیان دەكرێت. بازرگانەكان ناوێرن بچن لەدەرەوەی هەرێم كاڵا‌و شمەك بهێنن، لەوە دەترسن نەفرۆشرێن‌و دواجاریش دەبێت لەناوببرێن”.
ئاماژەی بەوەشكرد ئەو دۆخەی دروستبوە، كاریگەریی دەرونی لەسەر بەشێكی زۆری هاوڵاتیان داناوە، وتیشی “ئەم دۆخە بۆ باوكێك كە موچەی بەو جۆرە بێت، هیچ لەگیرفانیدا نەبێت‌و لەهەمانكاتیش كرێچی بێت، مناڵەكانی لەخوێندنگە بن‌و داوای پارە بكەن نەتوانێت پارەیان بداتێ، زۆر زۆر دژوارە. كاتێك ئەم باوكە لەماڵ دێتە دەرەوە، بەدەرونێكی روخا‌و‌و توڕەییەكی زۆرەوە دێتە دەرەوە. باكی بەهیچ یاسا‌و هیچ دەسەڵاتێك نیە. كەسانی لەم جۆرەن كە شۆرشی برسیەكان دروست دەكەن”. ئەو پێشی وایە ئەگەر ئەم دۆخە بەم جۆرە‌و بەبێ چارەسەركردن بەردەوام بێت، دورنیە شۆرشی برسییەكان سەرهەڵبدات‌و لەكۆنترۆڵ دەربچێت، ئاماژەی بەوەشكرد هیچ كاتێك هێندەی ئێستا هاوڵاتیان رویان نەکردۆتە سەنتەرە دەرونییەكان.
