“سیاسی”
2016 ساڵی قوڵبونه‌وه‌ی قه‌یرانی سیاسی هه‌رێمی كوردستان ده‌بێت
هیچ كه‌س دان به‌وه‌دا نانێت لایه‌نه سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان له 2016دا بگه‌ن به‌ڕێكه‌وتنێكی سیاسی بۆ كۆتایهێنان به‌قه‌یرانی سیاسی‌و ئاماژه‌كانیش بۆ ئه‌وه‌ده‌چن قه‌یرانه‌كه قوڵتربێته‌وه.
دكتۆر مه‌حمود عوسمان سیاسه‌تمه‌داری كورد له‌باره‌ی دۆخی سیاسی هه‌رێمی كوردستانه‌وه هه‌رچه‌نده ئومێدبڕاو نیه به‌ڵام زۆریش به ئومێده‌وه قسه‌ناكات ئه‌و پێی وایه لایه‌نه سیاسیه‌كان به‌رپرسن له‌ودۆخه‌و ئه‌گه‌ر كۆنه‌بنه‌وه دۆخه‌كه خراپتر ده‌بێت، ده‌ڵێت ” له‌وه ناچێت په‌له‌یان بێت بۆ كۆبونه‌وه”.
دۆخی سیاسی هه‌رێم گه‌یشتوه‌ته حاڵه‌تێك كه هه‌رێمی خستوه‌ته به‌رده‌م هه‌ڵدێران، ئه‌وه‌ش كاتێك ڕویدا پارتی تاكلایه‌نانه حكومه‌تی له‌به‌رپرسه‌كانی گۆڕان داماڵی‌و نه‌یهێشت سه‌رۆكی په‌رله‌مان بچێته هه‌ولێر، بۆیه له‌وكاته‌وه تائێستا پارتی‌و گۆڕان به‌تایبه‌ت پاشان لایه‌نه‌كانی تر له‌جه‌مسه‌رگیریدان دژی یه‌كتری‌و ئاسۆیه‌ك نیه بۆ كۆبونه‌وه‌‌و ئاشتبونه‌وه‌ی نیشتمانی.
سه‌لام عه‌بدوڵا پێشتر ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی پارتیبو و ئێستاش سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی خه‌باتی زمانحاڵی پارتیه ئه‌و به‌شدارینه‌كردنی لایه‌نه‌كان به‌هه‌ڵه ده‌زانێت‌و پێیوایه هه‌رلایه‌نێك به‌شداری كۆبونه‌وه‌كه‌ی بارزانی نه‌كات خۆی ده‌كاته ده‌ره‌وه‌ی پڕۆسه‌كه‌و ده‌ڵێت “مه‌ترسیه‌كان زۆر له‌وه گه‌وره‌ترن كه خۆمان به‌ملاملنێی ناوخۆییه‌وه سه‌رقاڵ بكه‌ین‌و هه‌رده‌بێت لایه‌نه‌كان بگه‌نه ڕێكه‌وتن”.
ئه‌و به‌رپرسه‌ی پارتی خوێندنه‌وه‌ی زیاتر بۆ دۆخی ئیستای هه‌رێمی كوردستانیش ده‌كات‌و ئه‌وه ڕونده‌كاته‌وه كه به‌غدا نیازی ئاشتبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ كوردنیه‌و وڵاتانی دراوسێش فشاری زۆر ده‌خه‌نه سه‌ر هه‌رێم، هاوكات له‌باره‌ی ده‌وڵه‌تی كوردیشه‌وه نه‌یشارده‌وه كه “ساڵی 2016 ڕیفراندۆم ده‌كرێت”
ڕای لایه‌نه‌كانی تر ئه‌گه‌ر پێچه‌وانه نه‌بێت له‌و ڕوانگه‌یه‌وه نیه كه پارتی لێیه‌وه بۆ كێشه‌كان ده‌ڕوانێت.
ئارێز عه‌بدوڵا ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان پێیوایه دۆخی ئابوری‌و سیاسی به‌ستراوه به‌یه‌كه‌وه ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی له‌ناوه‌ندی بڕیاردان چاره‌سه‌رێكی دۆخی سیاسی نه‌كه‌ن ئه‌وا خه‌ڵكی كوردستان تاسه‌ر ئه‌و دۆخه قبوڵناكه‌ن‌و ڕایده‌گه‌یه‌نێت “پارتی تائێستاش بێباكه‌و هیوادرین به‌خۆیدا بێته‌وه، چونكه چۆن كێشه‌كان پارتی دروستیكرد ئاواش كلیلی چاره‌سه‌ر لای پارتیه”.
ئه‌و ئه‌ندامه‌ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان پێشیوایه به‌ده‌سپێشخه‌ریه‌كی بارزانی هه‌مو كێشه‌كان چاره‌سه‌ر ده‌كرێت، وتی ” ئه‌وانه‌ی باسی دروستكردنی ده‌وڵه‌ت ده‌كه‌ن، زه‌مینه‌ی ڕوخانی هه‌رێم دروست ده‌كه‌ن نه‌ك ده‌وڵه‌ت”.
هاوكات دكتۆر محمه‌د عه‌لی به‌رپرسی ژوری توێژینه‌وه‌ی سیاسی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات كه دۆخی سیاسی هه‌رێم شتێك نیه له‌ده‌ست ده‌رچوبێت په‌یوه‌سته به‌بڕیارێكی ئازایانه‌وه كه لایه‌نه‌كان به‌تایبه‌ت پارتی بیدات، ده‌ڵێت “پێویسته په‌رله‌مان دابنیشێت‌و ئه‌م دۆخه چاره‌سه‌ر بكرێت، نه‌ك په‌نا ببرێته به‌ر دروستكردنی دیوه‌خان‌و حیزب كۆكردنه‌وه”.
ئه‌و هه‌ڵسوڕاوه باڵایه‌ی گۆڕان له‌باره‌ی دروستبونی ده‌وڵه‌تی كوردیشه‌وه نایشارێته‌وه ئه‌وه‌ی پارتی باسی ده‌كات دروستكردنی ده‌وڵه‌ت نیه به‌ڵكو دوله‌تكردنی هه‌رێمی كوردستانه چونكه بوه‌ته به‌شێك له‌ململانێكانی شیعه‌و سونه، ده‌ڵێت “ده‌وڵه‌ت به‌پلان‌و ئیراده دورست ده‌بێت، پارتی ده‌توانێت شارێك‌و دوشار جیابكاته‌وه بیكاته ده‌وڵه‌تی فاشیل وه‌كو باشوری سودان، له‌خراپترین حاڵه‌تیشدا ده‌توانێت بیكاته هه‌رێمێكی توركی”.
“كۆچ”
لەبەهاردا خەڵكێكی زۆركۆچ دەكەن بۆ دەرەوەی وڵات
سەرپەرشتیاری فیدراسیۆنی پەنابەران لەهەرێمی كوردستان رایدەگەیەنێت “ئەگەر قەیرانی دارایی‌و ئایندەی سیاسی هەرێم هەر بەنادیاری بمێنێتەوە لەمانگەكانی ئازار‌و نیساندا شەپۆلێكی كۆچ لەهەرێمی كوردستان بۆ دەرەوەی وڵات دەستپێدەكاتەوە”.
ئاری جەلال سەرپەرشتیاری فیدراسیۆنی پەنابەران لەهەرێمی كوردستان سەبارەت بەژمارەی ئەو هاوڵاتیانەی لەهەرێمی كوردستانەوە كۆچیان كردوە‌و ڕویان كردۆتە دەرەوەی وڵات لەدیمانەیەكدا لەگەڵ ئاوێنە رایگەیاند “داتایەكی دروست‌و فەرمی نییە لەبارەی ئەوەی چەند كەس لەهەرێمی كوردستانەوە كۆچیان كردوە بۆ دەرەوەی وڵات بەڵام بەپێی ناوەندی هەواڵگری خۆمان لەدەرەوەی وڵات‌و بەپێی كۆمەڵێك داتا كە كۆكراوەتەوە نزیكەی 27 بۆ 28 هەزار هاوڵاتی لەهەرێمی كوردستانەوە كۆچی كردوە”.
وتیشی “لەوە دەچێت بەم سێ مانگەی پێشوەوە نزیكەی هەزار هاوڵاتی دیكەش كۆچی كردبێت”.
ئاری جەلال ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە “داتاكان هیچی فەرمی نییە‌و هیچ سەرچاوەیەك نییە كە رێژەی تەواوی لێ وەربگیرێت‌و ئەوانەی كۆچدەكەن نەزانراوە‌و لێرە بەڕەسمی‌و بەپاسپۆرت سەفەردەكەن‌و تیایاندا هەیە دەگەڕێنەوە‌و هەیە لەتوركیاوە بەرەو دەرەوەی وڵات كۆچدەكەن”.
لەبارەی زۆرترین ئەو توێژانەی كە كۆچدەكەن، سەرپەرشتیاری فیدراسیۆنی پەنابەران لەهەرێمی كوردستان وتی “ئەم قەیران‌و فەزای كۆچكردنە بەلێشاوە هەمو توێژەكانی گرتۆتەوە‌و تەنها تایبەت نییە بەتوێژێك‌و تێكەڵە”.
ئاری جەلال هۆكاری كۆچكردنی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ قەیران‌و فەزای شەڕ‌و كێشەی بێموچەیی‌و كەمی خزمەتگوزرای لەهەرێمی كوردستان‌و ناڕونی ئایندەی سیاسی لەهەرێمی كوردستان دەگەڕێنێتەوە كە وایكردوە خەڵك متمانەی نەمێنێت‌و سەفەر بكات.
وتیشی “ئەگەر كێشەكان چارەسەربكرێت‌و ئایندەی هەرێم ڕون بێت لەو بڕوایەدام خەڵك دانبەخۆدا بگرێت‌و سەفەر نەكات”.
ئه‌و ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد “لەمانگی یەكدا كە وەرزی سەرمایە دەبینین كە چ كارەساتێك رودەدات‌و كە لەم وەرزەدا كۆچكردن بەقاچاخ‌و بەتایبەتی بەدەریادا زۆر زەحمەتە‌و بەڵام هاوڵاتیان ناچارن پەنا بۆ سەفەركردن ببەن‌و نەگەڕێنەوە بۆ هەرێم”.
سەبارەت بەژمارەی ئەو كەسانەی كە لەو گەشتەدا گیانیان لەدەستداوە، ئاری جەلال وتی “هیچ ئامارێكی ڕەسمی نییە‌و ئەوەی كە دەبینرێت‌و دەبیسترێت‌و بڵاودەكرێتەوە هیچیان ورد‌و دروست‌و ئاماری تەواوەتی نییە”.
لەبارەی ئەو دەنگۆیانەی كە باس لەوەدەكەن كە لەوەرزی بەهار‌و گەرمادا پێشبینی دەكرێت شەپۆلی كۆچكردن زیاد بكات، ئاری جەلال وتی “بەدڵنیاییەوە وەك پێشتر وتم لەم وەرزی سەرمایەدا كە كۆچكردن زەحمەتە خەڵك كۆچ دەكات‌و كۆچكردن بەردەوامە ئەگەر فەزای قەیرانی دارایی‌و نەبونی خزمەتگوزرای لەهەرێم بەردەوام بێت‌و ئایندەی سیاسی هەرێم هەروا ناڕون بێت ئەوا بەدڵنیاییەوە بەدەیان هەزار كەس لەهەرێمی كوردستانەوە لەمانگی 3 بۆ 4 كۆچ دەكەن”.
راشیگەیاند “بە بەراورد بەساڵی پار دیاردەی كۆچكردن زۆر زۆر زیاترە”.
“ته‌ندروستی”
بێموچەیی پزیشك‌و كارمەندی ته‌ندورستی كوڵاندوە
لەبارەی كاریگەری قەیرانی دارایی لەسەر كەرتی تەندروستی د.میران محەمەد بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی وتی “لەم قەیرانە داراییەشدا كە موچە نییە خەڵك كەمتر دەچێتە نەخۆشخانە ئەهلییەكان لەبەرئەوە رودەكاتە نەخۆشخانەكانی ئێمە‌و رودەكاتە ماڵێك كە بۆ خۆیشی دۆخی خراپە لەڕوی داراییەوە”.
د.میران محەمەد ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە بێموچەییش فشارێكی دیكەی خستۆتە سەر كەرتی تەندروستی‌و لەو بارەیەوە وتی “لە2014و 2015دا ئێمە زۆر ماندوبوین بەم قەیرانەوە‌و ئیشوكارمان ببو بەوەی كە داواكاری بكەین. لە 2015 تەقەشوفمان كرد‌و شتمان كەمكردەوە جاران بەئارەزوی خۆمان دەرمانمان دەكڕی بەڵام لە2015دا بۆیان دیاری كردبوین كە بایی 1ملیار دینار دەرمان‌و پێداویستی پزیشكی بكڕین”.
بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی راشیدەگەیەنێت “لە2014دا نزیكەی 45 ملیار دینار قەرزار بوین بەڵام لە 2015 بەهۆی ئەوەی دەستمان گرتەوە‌و تەقەشوفێكی قورسمان كرد 20 ملیارمان دایەوە‌و بەڵام ئێستاش هەر قەرزدارین”.
لەبارەی كێشەكانی بەڕێوەبەراتیەكەشی ، د.میران محەمەد وتی “ئەمساڵ ئێمە كێشەی ئۆتۆمبێلمان هەیە‌و چوین لەژوری بازرگانی 10 ملیۆنمان وەرگرتوە بۆ ئەوەی بۆ یەك مانگ هاتوچۆی كارمەند‌و كارگەی ئۆكسجینی پێ بدەین”.
وتیشی “هەروەها خێرخوازێك 110 ملیۆنی داینێ‌‌و 30 ملیۆنیمان دا بەرانیە‌و قەڵادزێ‌‌و بەباقییەكەی شتومەكمان پێ كڕی وەكو جلوبەرگی نەخۆش كە جاران كۆمپانیا ئەو كارەی دەكرد‌و ئێستا بەهۆی قەیرانی داراییەوە ئەوە نەماوە كە كۆمپانیایەك جلوبەرگ‌و نەعل‌و سەرچەف‌و پێداویستی نەخۆش دابین بكات‌و ئێمە خۆمان ئەم كارە دەكەین‌و دوجار بەخێرخوازی ئەو پێداویستیانەمان كڕیوە”.
ئەو ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە”سەرەڕای هەمو ئەو كێشانە بەڵام سێكتەری تەندروستی پەكنەخراوە‌و بەپێچەوانەی زۆرێك لەفەرمانگە‌و بەڕێوەبەرایەتی كە فەرمانبەرەكانی بایكۆتی دەوامیان كردوە بایكۆتكردن لەنێو بنكەكانی تەندروستی‌و بەشە خزمەتگوزارییەكانی تەندروستی ڕوینەداوە‌و كارمەندانی تەندروستی دەوامی ڕۆژانەی خۆیان دەكەن”.
وتیشی “كارمەندانی تەندروستی لایەنە مرۆییەكە لێكدەدەنەوە‌و ئەگینا ئەوانیش هەمان كێشەی بێموچەیی فەرمانبەرانی شوێنەكانی دیكەیان هەیە‌و من خۆیشم موحاسەبەیان ناكەم كە بێنەوە یان نەیەنەوە”.
سەبارەت بەبێموچەییش، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی وتی “فشارەكە لەسەر ئێمە زیاترە‌و بێموچەییەكەش پزیشك‌و كارمەندی ئێمەی كوڵاندوە چونكە دەوام دەكات‌و پارەشی پێ نییە‌و دەنێردرێن بۆ دەرەوەی شار بۆ قەزا‌و ناحییەكان”.
لەبارەی بەرگەگرتنیان بۆ ئەو دۆخە خراپە، د.میران وتی “ئێمە هەر بەرگەدەگرین چونكە پزیشك‌و كارمەندی تەندروستی وا هەڵكەوتوە كە پارەشی پێ نەبێت هەر دەوام دەكات‌و پیشەیەكی هەڵبژاردوە كە پەیوەندی بەژیانی خەڵكەوەیە”.
لەبارەی كۆچكردنی پزیشك‌و كارمەندانی تەندروستی بۆ دەرەوەی وڵات، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی وتی “لەلای ئێمەش ئەو حاڵەتانە هەیە بەڵام ئێمە مۆڵەت نادەین بەپزیشكەكانمان‌و ئێمە دەستمان پێوە گرتوە”.
ئاماژەشی بۆ ئەوە كرد “پزیشك‌و كارمەندی تەندروستیش هەیە بەبێ مۆڵەت دەڕوات‌و فەسڵ دەكرێت”.
راشیگەیاند “رۆژانە 4 بۆ 5كەس داوای مۆڵەتی بێ موچە دەكات‌و بێگومان ئەوەشی داوای مۆڵەتی بێ موچە بكات بەمەبەستی چونە دەرەوەی وڵاتە چونكە رێكخرا‌و و كەرتی تایبەت نەماوە تا بچێتە ئەو بوارە كاربكات. ئێمەش بەدەگمەن مۆڵەت دەدەین”.
“ئابوری”
حكومەت زیاتر لە 20 ملیار دۆلار قەرزارە دۆخی خه‌ڵكیش خراپه
