ئامادەکردنی:ئارام سەعید
مۆساد، دەزگای هەواڵگری نیشتمانی ئیسرائیل یەکێکە لە بەهێزترین و کاریگەرترین دەزگاکانی هەواڵگری لەسەر ئاستی جیهان.
مۆساد لە ساڵی 1949 دامەزراوە و دوای ماوەیەکی کورت لە دامەزراندنی ئیسرائیل ڕۆڵێکی گرنگی لە بەرگری و ئاسایشی وڵاتەکەدا گێڕاوە و ناوبانگێکی گەورەی بەدەستهێناوە بەهۆی سەرکەوتنی لە ئۆپەراسیۆنە نهێنیەکانی و کۆکردنەوەی زانیاری هەواڵگری و کوشتنی ئامانجەکانی لە ناو دڵی وڵاتە نەیارەکانیدا.
بنەچە و پەرەسەندنی مۆساد
مۆساد بە زمانی عیبری واتا پەیمانگا، دەزگایەکی هەواڵگری گشتگیرە بۆ پاراستنی ئیسرائیل لە دراوسێ دوژمنەکانی و هەڕەشە جیهانییەکان. هەر لە سەرەتاوە، ئەرکی مۆساد ڕوون و ئاشکرا بوو: دابینکردنی زانیاری بۆ ئیسرائیل لەپێناو مسۆگەرکردنی مانەوەی لە ژینگەیەکی ناجێگیری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەو ڕێکخراوە بە هەماهەنگی لەگەڵ دوو دەزگای هەواڵگری ئیسرائیلی کار دەکات کە بریتین لە (شین بێت) و (ئامان) بۆ پاراستنی وڵاتەکە لە هەڕەشەکانی ناوەوە و دەرەوەی سنوورەکانی.
ئۆپەراسیۆنی نهێنی و ئەفسانەی مۆساد
ناوبانگی مۆساد بەهۆی مێژووی ئۆپەراسیۆنی نهێنی بوێرانە و سەرکەوتووەوە بوونەتە ئەفسانەیەک لە ناو دەزگا هەواڵگرییەکانی جیهان. یەکێک لە بەناوبانگترین ئۆپەراسیۆنەکانی دەستگیرکردنی ئەدۆڵف ئایشمان بوو کە تاوانباری سەرەکی هۆلۆکۆست بوو لە ئەرجەنتین. ئایشمان بە قاچاخ هێنرایە ئیسرائیل و لەوێ دادگایی کرا و لە سێدارە درا و بەمەش دادپەروەری بۆ قوربانیانی هۆلۆکۆست دابین کرد و کاریگەری مۆسادی لەسەر ئاستی جیهان نیشاندا.
ئۆپەراسیۆنێکی بەرچاوی تر ڕزگارکردنی بارمتەکانی ئیسرائیل بوو لە فڕۆکەخانەی ئێنتبی ئۆگاندا لە ساڵی 1976. دوای ئەوەی چەند تیرۆریستێکی فەلەستینی فڕۆکەیەکی هێڵی ئاسمانی فەرەنسییان ڕفاند و لە ئێنتێبی نیشتەوە، مۆساد هەواڵگری گرنگی دابین کرد کە یارمەتی کۆماندۆکانی ئیسرائیلی دا بۆ ئەنجامدانی ئەرکێکی ڕزگارکردنی سەرکەوتوو. ئەم ئۆپەراسیۆنە بە یەکێک لە بوێرانەترین و باشترین ئەرکەکانی دژە تیرۆر دادەنرێت لە مێژوودا.
هەروەها مۆساد پەیوەندی بە زنجیرەیەک کوشتنی کەسایەتییە سەرەکییەکانی گرووپ و رژێمەکانی دوژمنی ئیسرائیلەوە هەیە. بڕوا وایە ئەو دەزگایە ڕۆڵی سەرەکی هەبووبێت لە کوشتنی کەسانێک دوژمنی ئیسرائیلین. هەرچەندە ئەم ئۆپەراسیۆنانە زۆرجار جێی مشتومڕن بەڵام یارمەتیدەر بوون بۆ نەمانی هەڕەشە لە سەر ئاسایشی ئیسرائیل.
کۆکردنەوەی هەواڵگری جیهانی
هەرچەندە سروشتی نەریتی مۆساد بەوجۆرەیە زانیاری لەسەر ئۆپەراسیۆنەکانی بڵاوناکاتەوە، وەلێ توانای کۆکردنەوەی هەواڵگری مۆساد بێ هاوتایە و توانای کارکردنی بە کارایی و وردی لە سەرانسەری جیهاندا هەیە. یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی کۆکردنەوەی زیرەکی مرۆڤە (HUMINT) لە ڕێگەی تۆڕێکی فراوان لە سیخوڕ، بریکار و هاوکار. ئەم زانیاریانە زۆرجار لە لایەن کارمەندانی نهێنی لە وڵاتانی بیانییەوە سەرچاوە دەگرن، لەوانە هەندێک لە ناوچە داخراوەکانی جیهان.
یەکێک لەتایبەتمەندییەکانی ئەم دەزگایە بەوە ناسراوە کە توانای دزە کردنی بۆ ناو دەوڵەتانی دوژمن و ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان هەیە.
بۆ نموونە، لە ساڵی 2007، ب مۆساد زانیاری هەواڵگری بۆ هێزی ئاسمانی ئیسرائیل دابین کرد کە بووە هۆی تێکشکاندنی ڕیاکتەرێکی ئەتۆمی گومانلێکراو لە سووریا. بەهەمان شێوە، ئۆپەراسیۆنەکەی ساڵی 2018 کە تیایدا کارمەندانی مۆساد دزەیان کردە ناو دامەزراوەیەکی ئەتۆمی نهێنی ئێرانەوە و دەستیان بەسەر هەزاران بەڵگەنامەدا گرت، جەخت لەسەر ئاڵۆزی و بوێری ئاژانسەکە دەکاتەوە.
تیرۆرکردن دوای کۆمەڵکوژی میونشن
دوابەدوای کۆمەڵکوژییەکەی میونشن لە ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی 1972 کە تێیدا ڕێکخراوی چەکداری فەلەستینی بلاک سێپتەمبەر چەند ئەندامێکی تیمی ئۆڵۆمپی ئیسرائیلی کوشت، مۆساد دەستی بە ئۆپەراسیۆنی بایۆنێت کرد. ئەم ئۆپەراسیۆنە بۆ تیرۆرکردنی کەسانێک کە دەزگای هەواڵگری پێیوابوو دەستیان لە هێرشە تیرۆریستییەکەی ساڵی 1972دا هەبووە، کە پێدەچێت ماوەی 20 ساڵی خایاندبێت کەتەواوی ئەندامانی ئەوگروپە چەکدارەی لە وڵاتانی سەرتاسەری ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کردە ئامانج.
دەستگیرکردنی ئەلهەنداوی
گوایە مۆساد لە مانگی نیسانی ساڵی 1986 هەوڵێکی تەقاندنەوەی فڕۆکەی ئێل ئالی پووچەڵکردووەتەوە کە لە لەندەنەوە بەرەو تەلئەبیب دەچوو، گوایە بۆمبەکە لەلایەن نەزەر نەوواف ئەلمەنسور ئەلهەنداوی، هاوڵاتی ئوردنی و هاوسەری هاوڵاتییەکی ئێرلەندی بەناوی ئان ماری مێرفی بووە. مێرفی بێ ئاگایی خۆی لەوە ڕاگەیاندووە کە ئاگاداری ئەوە نییە کە هەنداوی تەقەمەنییەکی لەناو جانتاکەیدا داناوە، لە کاتێکدا ئەم بە فڕۆکە بەرەو تەلئەبیب دەڕوات بۆ ئەوەی چاوی بە دایک و باوکی بکەوێت. ئاسایشی ئیسرائیل پێش ئەوەی گەشتەکە دەسپێبکات، بۆمبەکەیان لەناو جانتای مێرفیدا دۆزیوە.
کوشتنی جیراڵد بول
جیراڵد بول، ئەندازیارێکی کەنەدی بوو کە “دەمانچەیەکی”ی بۆ ڕژێمی سەدام حوسێن لە عێراق دیزاین کردبوو. لە ساڵی 1990 لە دەرەوەی ماڵەکەی خۆی لە برۆکسل کوژرا. بەپێی ڕاپۆرتە پزیشکیییەکان مۆساد پێنج گوللەیان لە پشتی سەری دابوو، لە کاتێکدا ئەمە هەرگیز بە فەرمی پشتڕاست نەکراوەتەوە، بەڵام هەموو لایەک پەنجەی تۆمەتیان بۆ مۆساد ڕا دەکێشا.
ئۆپەراسیۆنی سندوق
لە ساڵی 2007 ئیسرائیل هێرشێکی ئاسمانی بۆ سەر دامەزراوەیەکی ئەتۆمی گومانلێکراوی سووریا ئەنجامدا. مۆساد لە ساڵی 2001 دەستی بە کۆکردنەوەی زانیاری هەواڵگری بۆ هێرشەکە کردووە، هەروەها دەزگای هەواڵگری دزەی کردە ناو ئەو شوێنە ئەتۆمییە گومانلێکراوە و هەڵیکوتایە سەر ئەو کەرەستانەی کە بڕیاربوو لە مانگی ئابی ساڵی 2007دا هێرشی سەر ئیسرائیلی پێ بکرێت، ئۆپەراسیۆنەکە لە ساڵی 2007دا تەکنیکی شەڕی ئەلیکترۆنی لەخۆگرتبوو بۆ لەکارخستنی بەرگرییە ئاسمانییەکانی سووریا و پێدانی وێنەیەکی ئاسمانی ساختەیان بۆ دابینکردن، ئەمەش ڕێگەی بە فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل داوە کەبچنە ناو ئاسمانی سووریاوە.
تیرۆرکردنی مەحمود ئەلمەبحوح
گوایە لە ساڵی 2010 بریکارەکانی مۆساد هاودامەزرێنەری باڵی سەربازی حەماس، فەرماندە مەحمود ئەلمەحبوحیان لە دوبەی لە ژووری خۆی هۆتێلەکەیدا تیرۆرکردووە.
لە ئۆپەراسیۆنەکەدا تیمێک کە لانیکەم لە 26 کارمەندی پێکهاتبوو، پاسپۆرتی ساختەی ئەوروپییان بەکارهێنا و جلوبەرگی جۆراوجۆریان لەبەردا بوو، لەوانە پارچە قژی دەستکرد و جل و بەرگ و چاویلکە. لە کاتێکدا شێوازی وردی تیرۆرکردنەکە هێشتا جێی مشتومڕە، بەڵام پێدەچێت ئەلمەبحوح بە خنکاندن کوژرابێت.
ڤایرۆسی ستۆکسنێت
ستۆکسنێت ڤایرۆسێکی زیانبەخشی کۆمپیوتەرە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2010 دۆزرایەوە بەڵام پێدەچێت لە ساڵی 2005ەوە پەرەی پێدرابێت، ئەم بەرنامە زیانبەخشە کۆمپیوتەرییە بە هاوبەشی لەلایەن ئەمەریکا و ئیسرائیلەوە دروستکراوە وەک بەشێک ئۆپەراسیۆنەکان بە مەبەستی بە ئامانجگرتنی سیستەمی کۆنترۆڵکردنی چاودێری و وەرگرتنی زانیاری، بەکاریهێناوە. ئەم بەرنامە زیانبەخشە زۆر ئاڵۆزە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاوی لێکەوتەوە دوای ئەوەی بارکرا بۆ ناو سەنتەرفیوژەکان کە یەکێکیان بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم بەکارهاتبوو.
تیرۆرکردن بە ماتۆڕسکیل
لە نێوان ساڵانی 2010 بۆ 2013، کارمەندانی مۆساد بەماتۆڕ سکیل هەوڵی تیرۆرکردنی پێنج زانای ئەتۆمی ئێرانی لە تاران دا و یەکێک لە ئامانجەکان لە هێرشەکە ڕزگاری بوو. دوابەدوای هێرشەکان لە ماوەی 24مانگدا، ئێران هەردوو وڵاتی ئەمەریکا و ئیسرائیلی تاوانبار کرد و بە تایبەتی ئاماژەی بە بەرپرسیارێتی مۆساد کرد لە هێرشەکە لە مانگی یەکی ساڵی 2013.
تیرۆرکردنی ئیسماعیل هەنییە
بە شێوەیەکی بەرفراوان دەزگا هەواڵگرییەکانی جیهان پێیان وایە کە بریکارەکانی مۆساد لە 2017 بەدواوە، هەوڵی کوشتنی ئیسماعیل هەنییەی داوە.
دواتر لە 31ی خاکەلێوەی 2024لە تاران، ئیسماعیل هەنییە، سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس لەناو دڵی تاران تیرۆرکرا.پێدەچێت بریکارەکانی مۆساد یان بۆمبێکیان چاندبێت یان هەماهەنگی هێرشێکی ئاسمانییان لە ماڵەکەیدا کردبێت. ئەم تیرۆرە دوای سوێندەکەی ئیسرائیل بوو کە هەموو سەرکردەکانی حەماس دوای هێرشەکانی 7ی ئۆکتۆبەر بکوژێت . تیرۆرکردنی هەنیە ڕۆژێک دوای ئەوە هات کە ئیسرائیل بەرپرسیارێتی خۆی لە کوشتنی فەرماندەیەکی باڵای حزبوڵا لە بەیروت گرتە ئەستۆ .
کوشتنی سایبەری
هێزی مۆساد تەنها لە تواناکانی زیرەکی مرۆڤدا سەرچاوەی نەگرتووە بەڵکو لە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای پێشکەوتوودا سەرکەوتێکی گەورەی بەدەستهێناوە. لە جیهانێکدا کە شەڕی ئەلیکترۆنی و سیخوڕی دیجیتاڵی بوونەتە توخمێکی گرنگی ئاسایشی نەتەوەیی، مۆساد خۆی وەک پێشەنگ لەم بوارانەدا ناساندووە. دەزگاکە تەکنەلۆژیای پێشکەوتووی چاودێری، هاککردن و کۆدکردنی پەرەپێداوە و زۆرجار بە هاوکاری کەرتی تەکنەلۆژیای بەرزی ئیسرائیل کار دەکات. ئەم پێشکەوتنە تەکنەلۆژیایانە وایکردووە مۆساد لە بواری هەواڵگری ئەلیکترۆنی و دژە سیخوڕیدا بتوانێت داتا کۆبکاتەوە و شیبکاتەوە.
زنجیرە تەقینەوەکانی ئامێری بێتەل و پەیوەندیکردن لە ڕۆژی سێشەممە و چوارشەممەی لوبنان و سووریا و عێراق، گومان دەکرێت هێرشێکی سایبەری یەکەی 8200 دەزگای هەواڵگری مۆساد بێت، کە تیایدا ئەو پەیجەر و بێتەلانەی کە ئەندامانی حزبوڵا بەکاریان دەهێنن تەقینەوە. ئەمەش پێدەچێت ئەنجامی هاککردنی زنجیرەی دابینکردن بێت، کە بەگوێرەی شارەزایان، ڕێگەی بە کارمەندانی مۆساد داوە لە ئۆپەراسیۆنێکی پلان بۆ داڕێژراودا تەقەمەنی بخەنە ناو ئامێرەکانەوە و دواتر لە ڕێگەی تەکنەلۆژیای مۆدێرنەوە سیستەمەکە کۆنتڕۆڵ بکەن و لە دوورەوە بیان تەقێننەوە و ئەمەش بووە هۆی تەقاندنەوەی 5000 پەیجەر و کوشتنی 32 کەس و برینداربوونی 4000 کەس.
سەرچاوە:
🔺 گۆردۆن تۆماس: نهێنییەکان مۆساد، و/شەفیقی حاجی خدر، چاپخانەی هەولێر، چاپی یەکەم، ساڵی 2008
🔺NWESWEEK, Exploding Pagers to Cyber Worms: Mossad’s Most Audacious Hits
