پێش نزیكەی دە ساڵ، كاتێك لە گۆڤارێ هۆنیا كارم دەكرد، لە راپۆرتێكدا لەوڵاتی توركیا بەدواداچوونم بۆ دۆخی كۆچكردنی گەنجان و خراپی رەوشی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستانم كرد كە چۆن رووبەرووی دەیان ئاڵنگاری دەبنەوە، تەنانەت ئەو كاتە لە یەكێك لە ژمارەكانی ئەو گۆڤارە بە مانێشێت نوسرابوو “ماسییەكانی دەریای ناوەراست قەرزای گەنجانی كوردن”، دەمەوێت لەمەوە قسە لەسەر كۆچكردنی گەنجان و بێ باكی حكومەت و بەرپرسانی هەرێمی كوردستان بكەم.
کۆچ، وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی، دەتوانێ لە رووبەرێکدا بە ئەندازەی مێژووی شارستانییەتی مرۆڤ کۆن بێت. مرۆڤ ھەر لە سەرەتای ژیانی بە کۆمەڵی خۆیەوە؛ کۆچ بووەتە بەشێک لە ژیان و بوون و شارستانییەتی. مرۆڤ لە مێژەوە، لە شوێنێکەوە بەرە و شوێنێکی دیکە هەنگاوی بە کۆمەڵی لە پێناوی ژیان و مانەوە و بە دەستھێنانی باری باشتری گوزەران و ژیان و دەستەبەرکردنی ئاسایشی خۆی و داھات و دەسکەوتەکانی، ھەمیشە کۆچیکردووە و کۆچی وەک میکانیزمێ بەکارھێناو لە پێناو داهاتووی خۆی و نەوەكانی.
كاتێك دێتە سەر دیاردەی كۆچكردن و باسی رۆشتنی بە لێشاوی گەنجان دەكرێت و لایەنە خراپەكانی لەسەر ئەو كۆمەڵگەیە دەردەكەوێت، بەڵام لە وڵات و حكومەتی خەمخۆر و خزمەتكار، ساڵان لە رێگای چەندین دەزگا و رێكخراوەوە كار لەسەر باشتركردنی ژیانیان دەكەن و هۆ و هۆكاری كۆچكردن و بەجێهێشتنی خاكی خۆیان دەكۆڵێتەوە، بەڵام بەرپرسانی هەرێم جگە لە تاڵانكردنى و خاك و سامانی ژێر زەوی و دابینكردنی ژیانی شاهانە بۆ خۆیان و بنەماڵە و كەسە نزیكەكانی خۆیان، هیچ بەهایەكی نییە ئەگەر هەرچی گەنجانی تری وڵاتەكەی لە نێو ئاوەكانی دەریارەی ئیجەو ناوەڕاست دارستان و جەنگەڵەكانی بیلاروسیا و بخنكێن و رەق ببنەوە.
کۆچکردن، بریتییە لە جێهێشتن و رۆشتنی مرۆڤ لە ناوچەیەکی جوگرافی بۆناوچەیەکیتری جوگرافی جیاواز بە ئامانجی دەستکەوتنی ژیانێکی شایستەو گونجاو.
گەنج، کە بەسەرمایەی وڵات دەژمێردرێت، بریتییە لەو کەسەی نەخشە بۆ ئایندە دادە رێژێت و بەشێوەیەکی سیتەماتیک کار و تێکۆشان دەکات بۆ بوونیادنانی کۆمەڵگایەکی پێشکەوتوو. واتا، گەنچ گرنگترین چینی کۆمەڵگایە و بەسامانی ووڵات دادەنرێت.
بۆیە بەناو سیاسییەكان و بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دەبێت واز لە موزایەدەی سیاسی بهێنن، بیریان نەچێت ئەوەی وایكردووە گەنجان خۆیان بكەن بە قوربانی ئەوان بە هەموو جیزبەكانی هەرێمی كوردستان، بەڵام هەر حیزبە و بە قەدەر خۆی تاونبارە، لەبەر ئەوە واز لە هێنانەوەی تەرمی قوربانییەكان بهێنن، بەڵكو چیتر رێگا مەدەن كە زیندووەكان ببنە قوربانی، ئەوەش بە خزمەت كردنی و رێگا خۆش كردن بۆ مانەوەی گەنجان لەرێگای بەرنامە و ئەجندای خزمەت، كە گەنجان هەست بە بوونی خۆیان بكەن و بتوانن لە نێۆ كۆمەڵگەدا بمێننەوە.
چونكە نەك تەنیا نقومبوونی یەختێك، بەڵكو چەندین یەكختی دیكە نقوم دەبێت و كۆچ بەردەوام دەبێت، چونكە ئێوە مەبەستان نییە گەنجان بمێنێتەوە، بەڵام ئەوەتان بیرنەچێت كە مێژوو ئەمانە تۆمار دەكات، چۆن لە خەمی بە ملیاردێر كردنی كوڕ و نەوەكانی خۆتاندان لە رێگای زانكۆ و دانانی پاڵاوگەی نایاسایی و هێنانی ئۆتۆمبێل و بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەرن بە نێو ئەم كۆمەڵگەیەدا، دەبێت بگەرێنەوە سەر رێگا راست و دروستەكە كە گەنج سەروەت و سامانی ئەم كۆمەڵگەیەن و بەبێ جیاوازی ناوچەیی خزمەت بكرێت و لەدوای بەدەستهێنانی بڕوانامە دابمەزرێن.
هۆکاری سەرەكی کۆچکردنی گەنجان لە هەرێمی كوردستان دەگەرێتەوە بۆ چەند فاكتەرێك لەوانەش:
1. بێ هیوابوونی خەڵکە لە کێشە ئابوورییە کەڵەکەبووەکان و کێشە سیاسییەکان و ململانێی نێوخۆیی لایەنەکان.
2. نەبوونی پەروەردەیەکی باشە، سیستەمی پەروەردە لە وڵاتی ئێمەدا، حکومەتی ئێمە، دەوڵەتی ئێمە، روانگەی کۆمەڵگای ئێمە، رێکنەخراوە بۆ ئەوەی، کە مرۆڤێکی بەرهەمهێنەری زانای خۆگری تێدا دروستببێت. “کۆچ” تەنیا لە کوردستان نییە، هەر لە باکووری ئەفریقاوە تاوەکو دەگاتە سنوورەکانی یۆنان شەڕە، هەر لەوێوە کۆچ هەیە تاوەکو دەگاتە سنوورەکانی یۆنان.
3. گەنجان هەست بەوە دەكەنداهاتوو ئەم هەرێمە مەترسیدارە، تاکی کورد لە قەیرانێکدایە کە بۆشاییەکی رۆحی و سیاسی رووبەڕووبووەتەوە، ئەوەی تاوەکو دوێنی باسی ریفۆرمی دەکرد، ریفۆرمەکانی بەدی نەهێنا، ئەوەی بەڵێنی بەخەڵک دەدا، کە دەتوانێت گۆڕانکاری لەژێرخان و سەرخانی وڵاتدا بکات لەڕووی بەڕێوبردنەوە وەک پێویست نەکراوە.
4. ئەوانەی کۆچ دەکەن تەنیا کەسی بێکار نین، تەنیا کەسێک نین کە هەژارن، بەشێکیان بێکارە، بە پێچەوانەوە بەشێکیان گوزەرانیان باشە، لە هەمووشی گرنگتر کە کۆچی تەنیا مرۆڤی کورد نییە کۆچی سەرمایەیە، دەوڵەمەندەکان، کە وردە وردە پارەکانیان کۆدەکەنەوە و دەیبەن بۆ ناوچەیەکی ئارام.
5. بێکاری و نەبوونی هەلیکار لەکەرتی تایبەتی و حوکمیدا هۆکاری سەرەکی کۆچکردنی گەنجانە بۆدەرەوەی وڵات، دانەمەزراندنی رێژەیەکی زۆری دەرچوانی زانکۆ و پەیمانگاکان.
6. ئەو پێداویستییە بنەرەتیانەی کە هەموو گەنجێك ئاواتی بۆ دەخوازێت؛ وەك، بوونی شوێنی نیشتەجێبوون، پێکهێنانی ژیانی هاوسەری، پاشان فەرامۆشکردنی گەنجان و گوێ نەگرتن لێیان.
بۆ مەبەستی چارەسەركردنی دیاردەكانی کۆچکردن دەبێت حكومەت و بەرپرسانی ئەم هەرێمە چەندین هەنگاوی خێرا بگرنە بەر لەوانەش:
1. باشکردنی باری ئابووری وڵات، ئەویش بە بەرنامەی واقیعییانە و زانستییانە.
2. بوژاندنەوەی وڵات و دەستپێکردنەوەی پرۆژەکانی چاکسازی و خزمەت گوزاری تەواو.
3. هاوکاری گەنجان بۆ چوونەناو پرۆسەی هاوسه‌رگیری و یارمەتی دانیان بۆ پێکهێنانی ژیانی نوێ.
4. سەروەر بوونی یاسا و نەکردنی جیاوازی لەنێوان چینەکانی کۆمەڵگا.
5. کۆنترۆڵکردنی لایەنی بازرگانی و دیاریکردنی نرخی گونجاو، رێگەگرتن لە دروستبوونی گرانی.
ئەوە ماوەتەوە ئاماژەی پێبكرێت، ئایا لەپاش چەندین ساڵ و رۆشتنی زیاتر لە ملیۆن و نیوێك لە هاوڵاتییانی ئەم هەرێمە، ئێوە هەر لە خەمی خاك فرۆشتن و تاڵانكردنی ژێرخان و سەرخانی ئەو هەرێمە و جێبەجێكردنی پلانە ناوچەیی دەبن، یان ئیتر كاتی ئەوە هاتووە ئێوە ئەم هەرێمە بەجێبهێڵن و گەنجانی كوردستان و خاوەن بروانامەكان لەنێو كایەی سیاسیی و ئابورییەكان خزمەت بكەن و خۆیان بە خاوەنی ئەم هەرێمە بزانن.
كوردۆ فەرەج:
