ئامادەکردنی :هیوا عمر
• رەوشی مافی كرێكاران لە چەند تەوەرێكدا:
1- هەڵكشانی رێژەی بێكاری بۆ .8 35%
2- لێكەوتەكانی سیاسەتی نیو لیبرالیزمی ئابوری حكومەتی هەرێم لەسەر كرێكاراندا
3- نەبونی هەلی یەكسانی كار و دابەزینی ئاستی ژیانی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران)
4- رێگری لە فرەیی و ئازادیی كاری سەندیكایی لە كەرتی گشتی وتایبەت .
5- جێ بەجێ نەكردنی یاساكانی كرێكاران :
– ڕێژەی ٧٨٪ ی كرێكاران دەستەبەری كۆمەڵایەتیان بۆنەكراوە
– لەماوەی 25 ساڵ لەكۆی گشتی هێزی كاری كەرتی تایبەت تەنها 600 كرێكار خانەنشینكراون .
6- لە ساڵی 2016 ( 60 ) كرێكار گیانی لە دەستداوە ؟
نزیكەی سەدەونیوێك بەسەر وخۆپیشاندانی كرێكارانی شاری شیكاگۆ دژبە چەوساندنەوەی چینایەتی تێپەردەبێت. لەگەڵ بەردەوامی چەوساندنەوە، تێكۆشانی چینایەتیش بەردەوامە لەپێناو بنیادنانی سۆسیالیزم.
بەرزبونەوەی رێژەی بێكاری وهەژاری ودابەزینی ئاستی لایەنی كەمی كرێ، بەشێكن لە دەرهاوێشتەكانی ئەمرۆی سیستەمی سەرمایەداری جیهانی كەرووبەرووی كرێكاران دەبێتەوە ، لەپاڵ قەیرانەكانی تری ئەو سیستەمە وەك قەیرانەكانی شەروئابوری وهەڵكشانی راسیزم ورەگەزپەرەستی وفاشیزم . قەیرانی سەرمایەداری هاوچەرخ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش قوڵتردەبێتەوە ، كە لەرێگای گواستنەوەی جوگرافیای قەیران بۆ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست ،خۆی لەدروستكردنی شەرو سەرقاڵكردنی كرێكاران بە ململانێی مەزهەبی وشەری ناسنامەی لۆكاڵی دەبینێتەوە ، بەمەبەستی دروستكردنی بازارو گواستنەوەی ململانێی چینایەتی بۆ ململانێی مەزهەبی وئاینی ولۆكاڵی كە بەپلەی یەكەم كرێكاران زەرەرمەندی ئەم دۆخە دروستكراوەن .
كاتێك لەبارەی رەوشی مافەكانی كرێكارانی كوردستان قسە دەكەین هەڵومەرجەكە دابراونییە لە تابلۆ گشتییەكەی رەوشی مافەكانی كرێكارانی جیهان لە سایەی سیستەمی سەرمایەداری ، لەلایەكی تر رەنگدانەوەی سروشتی چینایەتی دەسەڵات لە هەرێمی كوردستان لەسەر پێگەو رەوشی مافەكانی كرێكاران .
سروشتی چینایەتی دەسەڵاتە لە هەرێمی كوردستان دەربڕی سەرمایەداری دواكەوتوو و پاشكۆوپشتبەستووە بە ئابوری بەرخۆرو چەمكی دەوڵەتی بەرخۆری ، بەجۆرێك بوارێكی فراوانی بۆ بۆرژوازیەتی بیرۆكراسی و مشەخۆر رەخساندوە.ئەم سروشتە چینایەتی و بۆرژوازیی و بیرۆكراسیە مشەخۆرییە لەحوكمدا، رەنگیداوەتەوە لەسەر هەڵومەرجی ژیان ورەوشی مافەكانی كرێكاران . لە غیابی چوارچێوەیەكی یاسایی كەزەمانەتی مافەكانی كریكاران بكات بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەكانی رێكخراوی كاری جیهانی لە ئاستی دەسەڵاتی تەشریعی ،وە لە ئاستی دەسەڵاتی جێبەجێكردنیش خۆی دەبینیتەوە لە دەركردنی رینمایی پێچەوانە بە بەرژەوەندییەكانی كریكاران وكەم كردنەوەی رێژەی ئەو كرێكارانەی مافی بیمە كۆمەوڵایەتییەكان دەیان گرێتەوە و مانەوەی هەزاران كرێكار لە دەرەوەی مافی بیمە كۆمەڵایەتییەكان ،بەتایبەت كرێكارانی بیناسازی وئەوانەی خاوەن كاری بەردەوامیان نییە ، هەروەها نەبونی میكانزمی گونجاو وچاودێری ورد كەزەمانەتی جێبەجێكردنی یاساكانی كرێكاران بكات یەكێكی ترە لەو پێشێلكاریانەی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لێ بەرپرسیارە .
دەسەڵات لە دەرفەت دەگەرێت بۆ جێ بەجێ كردنی پرۆژەكانی خۆی، لە ئیستادا قەیرانی دارایی وئابوری ئیستغلالكراوە بۆ جێبەجێكردنی رەچەتەكانی سندوق نێودەوڵەتی وبانكی نێودەوڵەتی لەچوارچێوەی سیاسەتی نیولیبرالیزم كە خۆی دەبینێتەوە لە كەم كردنەوە، یا نەهێشتنی رۆڵی حكومەت لە ژیانی جڤاكی و دابەزینی لایەنی كەمی كرێ وبەرزبونەوەی بێكاری وهەژاری وزیاد كردنی باج ورسومات لەسەر كرێكاران ونەهێشتنی كەرتی گشتی وفرۆشتنی بە كەرتی تایبەت، ئەنجام مانەوەی كرێكارانە لە دۆخی نادڵنیایی كۆمەڵایەتی وئابوری.
رەوشی مافی كرێكاران لە چەند تەوەرێكدا
هەڵكشانی رێژەی بێكاری بۆ .8 35%
ئامارەكان راستی مەترسی هەڵكشانی جیاوازییە چینایەتییەكان لە هەرێمی كوردستان پشت راستدەكەنەوە . تادێت كەمینەیەكی نزیك لە دەسەڵات سەرمایەكانیان زیاتر دەبێت وزۆرینەش دەكەونە ژێر یا نزیك لە هێڵی هەژارییەوە كە هاوكاتە لەگەڵ بەرزبونەوەی رێژەی بێكاری .
بەپێ روپێوی وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێم ، رێژەی بێكاری لە هەرێمی كوردستان گەیشتۆتە لە 13.5% . وە ئەگەر بەوردی و بە راستی دواین داتای حكومەت بخوینیینەوە دەلێت جگە لەو رێژەیە واتە 13.5% بێكاری ، لە هەرێمی كوردستان یەك ملیۆن و 241 هەزار كەس كارناكەن ، كە هۆكارەكەیان بۆ بونی كۆمەلێك كۆسپ بەنمونە ئەو ئافرەتانەی منداڵیان هەیە یان دەیانەوێت مۆڵەتی دایكایەتی وەربگرن لە كەرتی تایبەت كەمتر ئاسانكارییان بۆ دەكرێت، ئەمەش وایكردووە ئافرەت زۆر روو لە كەرتی تایبەت نەكات ، كەواتە رێژەی بێكاری راستەقینە لە هەرێمی كوردستان بە لابردنی ئەو كۆسپانە دەگاتە لە .8 35% .
لێكەوتەكانی سیاسەتی نیو لیبرالیزمی ئابوری حكومەتی هەرێم لەسەر كرێكاراندا
بەپێ نەخشە رێگای بانكی جیهانی وحكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2020، كە لە ئەنجامی كۆنفرانسێك هات بە ئیشرافی بانكی نێودەوڵەتی و لە رێگای دەزگای رەند لە مانگی ئایاری ساڵی 2016 ودواتریش لە ئەنجومەنی وەزیرانیش پەسەندیكرد ، وەك دیدگای حكومەتی هەرێم بۆ ساڵی 2020 نەخشەرێگاكە بۆتە بەرنامەی حكومەت كە خاڵە سەرەكییەكانی برتییە لە زیادكردن ودانانی رسومات وباج لەسەر هاوڵاتیان وكەمكردنەوەی مەسرەفی حكومەت لە رێگای كەمكردنەوی ژمارەی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران) وخانەنشینان ونەهێشتنی كۆمەكی حكومەت بۆ بوارەكانی خزمەتگوزرای وبنزین ونەوت وخۆراك هتد .. هاوكات فرۆشتنی كەرتی گشتی بۆ كەرتی تایبەت ودابینكردن وپاڵپشتی بۆ پرۆژە سەرمایەدارەكان یەكێكی ترە لە ئەولەویەتی پرۆژەكە .
كەواتە بەرزبونەوەی رێژەی بێكاری وهەژاری دەرئەنجامە ، پەیرەوكردنی پاشەكەوتی ئیجباری سیاسەتێكی پلان بۆ دارێژراوە لە چوارچێوەی كەمكردنەوی مەسروفاتی حكومەتە وەك لەسەرەو ئاماژەمان پێدا ،لە لایەكی تر ناچاركردنی فەرمانبەرانە بە وازهێنان لە كەرتی گشتی . زیادكردنی باج ورسوماتەكانی شارەوانی وهاتوچۆ وجۆرەكانی تر بەنمونە پارەی بەناوكردنی خانو وسەیارە وبریاری وەرگرتنی پارەی خۆڵ وخاشاكی ماڵان وفرۆشتنی كەرتی كارەباو نەمان یان كەم بونەوەی داودەرمان لە نەخۆشخانەكانی حكومەت وخزمەتگوزارییەكانی تری گشتی ،پاكێجێكە لە مانگی ئایاری ساڵی رابردوو حكومەت لەگەڵ بانكی نێودەوڵەتی بریاری لەسەرداوە ، ئەوانە بەشێكن لە كۆمەلێك هەنگاوی تر لە داهاتوو دەیبینین كە لە ئێستاوە بەرپرسانی حكومەت ودەزگا راگەیاندنە گەورەكانیان خەریكی هێرش وناشرینكردنی كەرتی گشتین ،وەك لە دواین وتاری سەرۆكی حكومەت ،هەموو كەم وكوری وشكستەكانی حكومرانی وكەرتی تەندورستی دەخاتە ئەستۆی كەرتی گشتی و بانگه شە بۆ بەتایبەتكردنی دەكات .
لەماوەی پێشوو توێژە پەراوێزخراوەكانی وەك كرێكارانی كەرتی گشتی وكەرتی تایبەت تائاستێك سودمەندبوون لە خزمەتگوزارەكانی كەرتی گشتی بەتایبەت خزمەتگوزاری تەندورستی وخوێندن. بەڵام بەكرداری ئێستا نەخۆشخانە وقوتابخانەو زانكۆ حكومییەكان هەربەناو ماون ئاست وكوالێتیان تەواو دابەزێنراون بەهۆی پشتگوێخستن وخەرج نەكردنی بوجەی تایبەت بۆیان كە لەم دۆخەش كرێكاران زەرەرمەندی یەكەمن ، ئامانج لێی ناشرینكردنی ئەوكەرتەیە بۆ جوانكردنی كەرتی تایبەت كە دەسەڵات راستەوخۆ وناراستەوخۆ خاوەنی كارتی تایبەتە .
رەوشی مافەكانی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران )
نەبونی هەلی یەكسانی كار و دابەزینی ئاستی ژیانی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران)
مامە‌ڵەی پارتە دەسەڵاتدارەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ كابینەكانی حكومەت ،بەردەوام بەكارهێنانی دام ودەزگاكانی وڵات بووە بۆ بەرژەوەندەی تەسكی حزبی وكرینی وەلائی هاوڵاتیان. لە رێگای دامەزراندن لە كەرتی گشتی وبەخشینەوی پلەوپۆست بە هەوادارانیان .واتە دۆزینەوە وپێدانی هەڵی كار لە مافێكی سەرەتایی كرێكاران لەكەرتی گشتی گۆراوە بە پێدانی ودەستەبەركردنی كار لە بەرامبەر زەوتكردنی ئیرادە یا فرۆشتنی بوە ،كرێكارانی كەرتی گشتی ناچاركراون تەنها هێزی بازویان نەفرۆشن بۆ دەستكەوتنی كار بەڵكو ناچاركراون هێزی بیروباوەریشیان بفرۆشن تەنها لە بەرامبەر دەستكەوتنی كارێك لە كەرتی گشتی و وەرگرتنی راژەیەكی وەزیفی . هەرچەندە ئێستا دامەزراندن بە فەرمی نەماوە بەڵام ئەو جیاوازیكردنە بەردەوامی هەیە لە رێگای پێدانی پلە وپۆست و بەرزكردنەوەی پلەی وەزیفی لەناو فەرمانبەران لەسەر بنەمای حزبی وئینتیمای سیاسی .
لەماوەی دووساڵی رابردوو مافەكانی كرێكارانی كەرتی گشتی رووبەرووی زۆرترین پێشێلكاری بۆتەوە، لەسەرەتای قەیرانی داریی وئابوری موچەی 4مانگی فەرمانبەران نەدرا ،دواتر ئەو پێشێلكارییە درێژەی پێدرا لە رێگای سەپاندنی پاشەكەوتی بەزۆری موچە.هاوكات سەدان فەرمانبەری گرێبەست بێ كاركران بەهۆی تازە نەكردنەوی گرێبەستەكانیان .
هەموو ئاماژەكان ئەوەمان پێ دەلًێن ئەم دۆخە بەردەوام دەبێت ،لەگەڵ بەردەوامیشی لێكەوتەكانی زیاتر دەبێت لەسەر دابەزینی ئاستی ژیانی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران ) .چونكە تائاستێك بەشێك لە فەرمانبەران ئەگەر توانای بەرگە گرتنی ئەودۆخەیان هەبووبێت بەهۆی بەكارهێنانی پارەی پاشەكەوتی كەسی وفرۆشتنی ماڵ وخانوو وئوتومبێلەكانیان بوە ، بێگومان لەحاڵەتی درێژە كێشانی ئەو دۆخە ئاستی ژیان وچینی ناوەراست بەتەواوی رووبەرووی هەرەشەدەبێتەوە ،كە خۆی دەبینیتەوە لە بەرزبونەوەی رێژەی هەژاری و كێشەكۆمەڵایەتییەكان وهەڵكشانی ئاماری توشبون بەنەخۆشی ونەخوێندەواری ودابەزینی ئاستی تەمەن .بەداخەوە لە ئێستادا ئاماژەكانی سەرهەڵدانی ئەم كێشانە بەرونی دەبینرێت .
رێگری لە فرەیی و ئازادیی كاری سەندیكایی لە ناو كرێكارانی كەرتی گشتی وتایبەت
ریشەی پێشێلكردنی كاری سەندیكایی لە ناو كرێكارانی كەرتی گشتی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی رژێمی بەعس، بەبڕیاری ژمارە 150ی ساڵی 1987، كە ناسنامەی كرێكاری كەرتی گشتی گۆردرا بە فەرمانبەر وكاری سەندیكایی وئەندام بون لە كرێكارانی كەرتی گشتی قەدەغەكرا .سەرەرای راپەرین ودەركردنی رژێمی بەعس لە هەرێمی كوردستان و دواتر روخاندنی لە ساڵی 2003 ،كەچی تائێستا كاربەم بریارە دەكرێت ،كرێكاران سەرەرای ئەوەی رووبەرووی نەبونی هەلی یەكسانی كارونەدان وكەم كردنەوەی موچە وچەوساندنەوەی جۆراوجۆر دەبن كەچی مافی خۆرێكخستنیشیان لێ زەوتكراوە .
هەرچەندە لە رێكەوتی 25-12-2016 ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رێكەوتننامەی ژمارە (87)ی ساڵی 1948 تایبەت بە ئازادی كاری سەندیكایی وپاراستنی مافی رێكخستنی سەندیكای رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی موسادەقەكرد ،كە ئەمە بۆخۆی بەدەستكەوتێكی گرنگی بۆ بزوتنەوەی كرێكاری وداهاتوی كاری سەندیكایی ئەژماردەكرێت لەسەر ئاستی عێراقدا،بەلًام تائێستا پەرلەمانی عێراق یاسای پێ دەرنەكردوە بۆ پاڵپشتیكردنی ئازادی كاری سەندیكایی ،هەرچەندە ئاستنگی یاسای زۆر هەیە لە عێراق بۆ ئازادی كاری سەندیكایی بەڵام بەهێزی بزوتنەوەی كرێكاری وپارتە چەپەكان توانیویەتی چەندین سەندیكا ویەكێتی سەندیكای دروست بكات هەرچەندە بەشێك لە سەندیكاكان راستەوخۆ پارتە دەسەڵاتدارەكان دەست لەكاروباریان وەردەدەن بەڵام تونراوە ئەمساڵ هەنگاو بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی كرێكاران لە ناوەندەكانی كار بۆسەندیكاكان ئەنجام بدەن .بەڵام لە هەرێمی كوردستان لە دوای 25ساڵ حكومرانی تا بە ئێستا رێكخستنی كاری سەندیكایی لە كەرتی گشتی قەدەغەكرا وە بەپێچەوانەی رێكەوتن نامەی ژمارە (87)ی ساڵی 1948 تایبەت بە ئازادی كاری سەندیكایی وپاراستنی مافی رێكخستنی سەندیكای رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی .لەبەرامبەردا سەندیكایەكی بەرەیی وحزبی دوور لە خواستی كرێكاران كراوە بە نوێنەری كرێكاران كە رۆژێك لە رۆژان هیچ كرێكارێك دەنگی نەداوە بۆ ئەوەی یەكێتی سەندیكاكانی كوردستان نوێنەراتی بكات.
ئەگەربگەرینەوە سەرەتای دروستبونی یان باشتروایە بلێن دروستكردنی یەكێتی سەندیكاكانی كرێكاران لە كوردستان دەگەرێتەوە بۆ 14ی شوباتی ساڵی 1992 بە بریارێكی حزبەكانی بەشدار لە بەرەی كوردستانی دروستكرا ،دوور لە ئیرادەی كرێكاران . دواتر لە چوارچێوەی یاسای ژمارە 18ی كۆمەڵەو سەندیكاكان لەساڵی 1993 مۆڵەتی كاركردنی پێدراوە ، ئەگەر خوێندنەوەیەك بكەین بۆ ئاستی پەیرەوكردنی هەڵبژاردن وپرۆسەی دیموكراسی ناوەخۆیی لەدوای 25ساڵ هیچ كۆنگرەو هەڵبژاردنێكی ئەنجام نەداوە ،لە بری ئەوە لەسەردەمی شەری ناوەخۆ سەندیكای كرێكاران وەك لق ومەڵبەندەكانی پارتی ویەكێتی مامڵەی لەگەڵكراو لەتكرا بۆ دوو سەندیكا ، تاوەكو ساڵی 2010 بەفەرمی بریاری یەكگرتنەوەی هەردوو سەندیكای كەرتكراو بەشێوەیەكی شكلی راگەینرا .تا بە ئێستاش ململانێ وپێشبركێی پارتی یەكێتی بەردەوامە بۆ لێدان وناشرینكردنی كاری سەندیكایی ،بەپێ دوا زانیارییەكان لە ئێستادا ئاستی ململانییەكان بۆتەهۆی ئەوەی ماوەی سێ مانگە مەكتەبی تەنفیزی هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردەوە وە زۆربەی ئیش وكارەكانیان وەستاوە بەهۆی دەستوەردانی دەسەڵات لە كاروباری سەندیكا .
لەوەها دۆخیكدا چەند پرسیارێك رووبەروومان دەبێتەوە وەك .
مەبەست وترس چییە لە رێگری لە ئازادی كاری فرە سەندیكایی ؟
بۆچی دەبێت ،سەندیكایەكی حزبی بكرێتە نوێنەری كرێكاران و ئەو سەندیكایەش هیچ كۆنگرەو كۆنفرانسێك نەبەستێت ؟
ئەی بۆچی كاری سەندیكایی لەكەرتی گشتی قەدەغەبكرێت ؟
رەنگە ئەم پرسیارانە وەڵامی جیا هەڵبگرێت بەڵام پیم وایە زۆربەمان لەسەر ئەوە كۆكبین كە بەرژەوەندییەكانی پارتە بۆرژاواكان ئەوە دەخوازێت كە ئەنجامیان داوە، كە لێكەوتەكان برتییە لە نەبونی سەندیكایەك كە نوێنەرایەتی راستەقینەی كرێكاران بكات .
هاوكات رەنگدانەوەی خراپی ئەو مۆدێلە لە كاری سەندیكایی كە رەنگی داوەتەوە لە نەبونی متمانە لە نێوان كرێكاران وسەندیكاكان ،ئەگەر سەیربكەین لە ئاستی رێژەیی سەندیكاكانی كرێكاران خاوەنی زیاتر لە (80000)هەشتاهەزارئەندامن بەهۆی گرتنەبەری ئەندامێتی بە زۆرەملێ و وەرگرتنی ئابونە وپێدانی ناسنامە بەكرێكاران بەڵام لە مێژووی یەكێتی سەندیكاكانی كرێكارانی كوردستان نەیان توانیوە سەدا یەكی ئەوژمارەیە لە رێپێوانێكدا لە دەوری خۆیان كۆیان بكەنەوە .
لە دەرئەنجامدا،كرێكاران لە دەرەوەی بازنەی خۆرێكخستن گەمارۆدراون و هەرخاوەنكارێك چۆنی بوێت،لەدەرەوی یاساكانی كرێكاران بەپێی سنوری چاوچنۆكی سەرمایەداران مامڵەدەكات .لەولاشەوە هەڵكشانی داتای پێشێلكارییەكانی سەر مافەكانی كرێكاران هاوشانبێت لەگەڵ دەوڵەمەندبونی زیاتری سەرمایەدارەكان وهەژارتربونی هەژاران .هەرئەم دۆخەش وایكرد حكومەت زۆر بەئاسانی بۆی بچێتەسەر موچەی چەندین مانگی كرێكارانی كەرتی گشتی (فەرمانبەران ) نەدات ودوایش بە پەیرەوكردنی نیوە موچە درێژە بە چەوساندنەوەی كرێكاران بدات . هەرەوەها نارەزایەتییەكان بەشێوەی وەرزی ولە ئاستی ناوچەیەكی نەپەرێتەوە بۆ تەواوی فەرمانگەكانی حكومەت ،لەلایەكی تریش ئیتلافی حكومران بە ئارەزوی خۆی لە چوارچێوەی بەرژەوەندی حزبی مامه‌ڵە لەگەڵ نارەزایەتییەكان بكات وەك كارتی فشار بۆ وەرگرتنی كێكی دەسەڵات مامڵەی لەگەڵ بكات لەچوارچێوەی حكومەتێكی بەش بەشێنەی حزبی .
لە مێژوی پەرلەمانی كوردستان كە هەزاران یاسای هەموار دەركراوە ،دوای نارەزایەتی وفشاری زۆر یاسای خانەنیشنی ودەستەبەری كۆمەڵایەتی هەمواركرایەوە بە كەم وكوری زۆرەوە كە چارەنوسی هەزاران كرێكاری بیناسازی لە رووی پاڵپشتكردنی مافی بیمەی كۆمەڵایەتی بەنادیاری مایه‌وه بۆ ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە رێنمایی چارەسەری بكات كەچی دوای (5)ساڵ لە هەمواركردنەوەی ئەم یاساییە تائێستا حكومەتی هەرێم رێنمایی بۆ پاڵپشتیكردنی مافەكانی كرێكارانی بیناسازی بەتایبەن ئەوانەی كاری هەمیشەییان نییە دەرنەكردوە .
جێ بەجێ نەكردنی یاساكانی كرێكاران ؟
ئەگەرتەماشا بكەین ئاستی جێ بەجێ كردنی مافی دەستەبەری كۆمەڵایەتی ئەوەی لە یاسایی هەمواری ژماری 4ی ساڵی 2012داهاتوە دەلێت دەستەبەری كۆمەڵایەتی یەكێكە لەمافە بنچینەییەكانی كرێكار. ئەم مافەش لە هەردوو یاسای ژمارە (٣٩)ی ساڵی ١٩٧١ ی عێراق و یاسای ژمارە (٤)ی هەمواركراوی ساڵی ٢٠١٢ی هەرێمی كوردستان چەسپێنراوە. لە كاتێكدا ئەم یاسایانە هێندە بە گرنگیەوە باس لە پێویستی دابینكردنی دەستەبەری كۆمەڵایەتی دەكەن بۆ كرێكاران، ئەگەر خاوەنكار یەك كرێكاریشی هەبێت دەبێت زەمانی بكات ، بەڵام بەپێ تازەترین توێژینەوەی رێكخراوی ئاشتی وئازادی لە كوردستان دەردەكەوێت ، تا ئێستا لە ئەرزی واقیعدا ئەم یاساییانە بە پێی پێویست جێ بەجێ نەكراون. هەروەك لە گرافیكەكە لە ئەنجامی ڕووپێوەكە دەركەوت لە كۆی ٨٤١ كرێكار كە وەڵامی ئەو پرسیارەیان داوەتەوە كە ئاخۆ “دەستەبەری كۆمەڵایەتیت بۆ كراوە؟” تەنها ١٨٣ كرێكار باس لەوە دەكەن كە دەستەبەری كۆمەلایەتیان بۆكراوە. ئەمەش دەكاتە ڕێژەی ٢٢٪ی نمونەی ڕووپێویەكە. ئەمە لەكاتێكدایە كە ٦٥٨ كرێكار دەستەبەری كۆمەڵایەتیان بۆنەكراوە كە دەكاتە ڕێژەی ٧٨٪ی نمونەی ڕوپێویەكە
600
كرێكار خانەنشینكراون ؟
بەپێ بەدواداچونەكانمان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان لەماوەی 25 ساڵ لەكۆی گشتی هێزی كاری كەرتی تایبەت تەنها 600 كرێكار خانەنشینكراون .
بەپێ دوا داتا ،یەكێتی گشتی سەندیكاكانی كرێكارانی كوردستان زیاتر لە (80000)هەشتاهەزارئەندامی هەیە واتە لەكۆی ئەم ژمارەیەو بێگومان هەزارانی تریش هەیە ئەندام نین، تەنها (600)كرێكار لە دوای راپەرینەوە تائێستا خانەنشینكراون كە بەشێكیش لەو ژمارەیەی خانەنشینكراون هی سەردەمی رژێمی بەعسە . كۆی بری ئەو موچەیەی وەری دەگرن لە خانەنشینی لە نێوان (180000بۆ 300000)هەزاردینارە .
ئەو دوونمونەیە پێمان دەلێن چوارچێوەی دام ودەزگایی لە حكومەت و وەزارەتی كارولێژنەكانی پشكنین ،یاساكانی پەیوەست بە كرێكاران جێ بەجێ ناكەن ،ئەوەش بێگومان لە خزمەتی خاوەنكارو سەرمایەدارەكانە كاتێك لە دوای بیست وپێنج ساڵ حكومرانی تەنها 600كرێكار خانەنشین بكەیت بەموچەی كەمتر لە 300 هەزار دینار ،كاتێك ڕێژەی ٧٨٪ی كرێكاران ئەوانەی بەپێ یاسا زەمان دەیانگرێتەوە ،زەمان ناكرێن .
لە ساڵی 2016 ( 60 ) كرێكار گیانی لە دەستداوە ؟
لە ساڵی 2016 ( 60 ) كرێكار لەكاتی كاركردن گیانیان لە دەستداوە .لەسەر ئاستی شارەكانی هەرێم بەم شێوەیە دابەش دەبێت ،كە (26)كرێكارلە شاری هەولێر، (18)كرێكارلەشاری دهۆك، (16) كرێكار لەشاری سلێمانی . پێم وایە دەبێت لەسەر ئەوە بوەستین بۆچی كاتێك رۆژانە هەواڵی گیان لەدەستدانی كرێكارێك یا لەسەركاردەركردنی یا برینداربونی یا مردنی بەهۆی خراپی خزمەتگوزاری وپابەندنەبونی خاوەنكار بە جێ بەجێكردنی مەرجەكانی سەلامەتی ، بڵاودەبێتەوە، وەك روداوێكی ئاسایی تێپەردەبێت و بەبێ ئەوەی رای گشتی دروست بكات ؟بەبێ ئەوی لێژنەی وەڵامدانەوەی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكانی حكومەت ناچاربكرێت چیرۆكێكی بۆدروست بكات بۆرای گشتی ناوەخۆ ودەرەوە ؟
لەئەمرۆدا هەیمەنەی سیستەمی سەرمایەداری تەنها هەیمەنەی ودەستبەسەرداگرتنی هۆیەكانی بەرهەم هێنان و پارە وچەك ودەوڵەتداری نییە ،بەڵكو ئەو هەیەمەنییە لە ئاستی فكری و وشیاری سیاسیشدایە ،ئەگەر لە چوارچێوەی مافەكانی مرۆڤ سەیری هەردوو پەیمان نامەی مافە ئابوری وكۆمەڵایەتییەكان ومافە سیاسی ومەدەنییەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان بكەین ماف هەرمافە،چ مافی سیاسی بێت یامافی ئابوری وكۆمەڵایەتی بێت. بەڵام بروانە كاتێك هەواڵی گیان لەدەستدانی كرێكارێك بەهۆی كەم تەرخەمی وچاوچنۆكی سەرمایەدارێك لە دابینكردنی هۆیەكانی سەڵامەتی شوێنی كار بڵاودەبێتەوە چەند جیاوازی هەیە لەبەرامبەر لێدان لە رۆژنامەنوسێك یا رێگری لە كاری سیاسی كەسێكی تر .ئەوەی هەیە بریتییە لە بەرهەم هێنانەوەی كۆمەڵگا لەسەر ریتمی مۆراڵی سیستەم ،لەدونیای سەرمایەداری دیموكراسیەت كورتكراوەتەوە لە دیموكراسی سیاسی وهەڵبژاردن وزۆرینەو كەمینە ،بەبێ ئەوەی رەهەندی كۆمەڵایەتی وئابوری دیموكراسی وەربگرین .
ژینگەی كار لە هەرێمی كوردستان چەندین قات ناسەلامەترە لە ژینگەی كاری رۆژنامەوانی وسیاسی ، ژینگەیەكی ناسەلامەتە بۆكرێكاران بە گشتی و بەتایبەت بۆ كرێكارانی بیناسازی .هۆكاری سەرەكی بەهۆی چوارچێوەی دام ودەزگایی لە حكومەت و وەزارەتی كارولێژنەكانی پشكنین وبەدوادانەچونی پەرلەمانی كوردستانە .
لە مێژووی پەرلەمانی كوردستان وسەرۆكایەتی هەرێم وحكومەت ئەگەر بە شكلیش بێت سەدان لێژنەیان بۆ لێكۆلینەوە لە كەسی جۆراوجۆی پێشێلكاری پێك هێناوە بەڵام تا بە ئێستا یەك لێژنە بۆ بەدواداچونی پێشێلكاری وئامارەكانی گیان لەدەستدانی كرێكاران پێك نەهێنراوە ؟
سەرچاوەكان
– بەڵگەنامەكانی گۆنگرەی شەشەمی حزبی شیوعی كوردستان
– توێژینەوەی كرێكاری، لە بڵاوكراوەكانی رێكخراوی ئاشتی وئازادی لە كوردستان 2016 .
– http://www.rudaw.net/sorani/business/210220173
تێبینی ئەم بابەتە لە ساڵی 2017 لە كتێبی رەوشی مافەكانی كرێكاران لەبەردەم مەترسیەكانی نیولیبرالیزمی سەرمایەداری بڵاو بۆتەوە .
