عارف قوربانی:
ئێستا هەستیارترین بابەت كە خەریكە ماڵی كورد دەسووتێنێت، نەوتی كەركووكە. ئەو سامانەی خێری بۆ زۆربەی وڵاتانی دونیا هەبووە تەنیا كورد نەبێت. زۆرجار سیاسییەكانمان وەك تەئكیدكردنەوەیەك بۆ رەتکردنەوەی ئەو قسەیەی دەڵێت كورد لەبەر نەوتەكە شەڕی وەرگرتنەوەی كەركووك دەكات، زوو زوو ئەو قسەیە چەندبارە دەكەنەوە كە مەسەلەی كەركووك لەلای ئێمە هیچ پەیوەندیی بە بوونی نەوتەوە نییە لەو شارە. بەڵکو ئەوەی بەلای كوردەوە گرنگە ناسنامەكەیەتی. بەڵام ئەمە راست نییە و ئەسڵی كێشەكە بوونی نەوتە و شەڕی كورد و عەرەبیش لەسەر نەوتی کەرکووکە.
هەر لە بنەڕەتیشەوە بوونی نەوت یەكێك لەو هۆكارانە بوو کە وایکرد كەركووك لە چوارچێوەی ویلایەتی موسڵدا بخرێتە سەر عێراقی تازە دامەزراو. لەوكاتەشەوە بوونی نەوت هۆكاری سەرهەڵدانی كێشەی كەركووك بووە لەنێوان كورد و دەسەڵاتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق. ئەگەر بەخێرایی ئاوڕێك لەو مێژووە بدەینەوە تا دەگاتە ئێستاش، هەر بەهۆی بوونی نەوتەکەیەوەیە كە رێگەچارەكان دەگەنە بنبەست. لەسەرەتای لكاندنی ئەم بەشەی كوردستانەوە، هەوڵی كورد بۆ پێكەوەبەستنەوەی تەواوی كوردستان بە یەكەیەكی ئیدارییەوە دەستیپێكردووە، بەڵام هەمیشە بەغدا ویستوویەتی كەركووك بخاتە دەرەوەی سنووری جوگرافیای کوردستان و دەرەوەی كێشەی كورد. ئەوان لە هەموو گفتوگۆ و دانوستاندنەكاندا ئامادەیی جێبەجێکردنی هەموو خواستەكانی كوردیان هەبووە، تەنیا لەسەر كەركووك بە ئەنجام نەگەیشتوون.
ئەنجامی شۆڕشی ئەیلوول لە رێككەوتنی یازدەی ئاداردا، گفتوگۆی نێوەڕاستی هەشتاكانی یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان و بەعس، هەوڵەكانی بەرەی كوردستانی و سەدام، هەموویان لەسەر كەركووك بە بنبەست گەیشتوون. تەنانەت لەدوای رووخانی سەدام لە گفتوگۆكانی نووسینەوەی دەستووریش هەر كەركووك هۆكاری چارەسەرنەبوونی كێشەی كورد بوو لە عێراق. كە لە هیچ قۆناخێکدا هیچ دەسەڵاتدارێكی عەرەب ئامادەی دەستبەرداربوونی كەركووك نەبوون، بەهۆی نەوتەكەیەوە بووە نەك خەڵكەكەی. ئەگینا چ جیاوازیەك هەبووە لەنێوان کەرکووک و سلێمانی یان هەولێر و بەغدا.
ئەمە بۆ كوردیش راستە. زۆر زیاتر لە پانتایی خاكی كەركووك، خاكی كوردستان لە ناوچەكانی گەرمەسێر سیمای كوردستانی بوونیان لەدەستدا. كوا خەمی كورد بۆ ئەو خاكەی؟ زۆر زیاتر لە ژمارەی دانیشتووانی كەركوك، كورد لە بەغدا لەنێو مەزهەب و نەتەوەی عەرەبدا خەریكە دەتوێنەوە. کەچی كورد بێ دەربەست بوون. ئەوەی لەسەر كەركووك لە رابردوودا كردوومانە و ئێستا لەهەوڵداین و لە داهاتوودا ئەنجامیدەدەین، هەمووی پەیوەندیی بە نەوتەكەی كەركووكەوە هەیە.
تەنانەت ئەو مەینەتییانەی بەسەر عێراق و كوردستانیشدا هاتوون، هۆكارەكەی دەستبەردارنەبوونی هیچكاممان بووە لە كەركووك، كە ئەسڵی مەسەلەكەش دەستهەڵنەگرتن بووە لە نەوتی كەركووك. ئەگەر بەغدا لە ساڵی 1970 لە رێككەوتننامەی ئازار، كەركوكی بسەلماندایە لە چوارچێوەی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد، دواتر پێویستی بەوە نەبوو لە رێككەوتننامەی جەزائیر بەشێك لە خاك و ئاوی عێراق بداتە ئێران تا پشت بكاتە شۆڕشی كوردستان. كاتێكیش لەو رێككەوتنە پەشیمان بووەوە، تووشی جەنگی هەشت ساڵەی لەگەڵ ئێران بوو. بەهۆی ئەو جەنگەوە كەوتە ژێرباری قەرزێكی زۆرەوە كە ویستی بە داگیركردنی كوێت و كێڵگە نەوتییەكانی ئەو وڵاتە باری عێراق راستبكاتەوە. ئەنجامی ئەو داگیركارییەش هاتنی هاوپەیمانان بوو بۆ ناوچەكە و جەنگە یەك لەدوای یەكەكانی كەنداو و تا رووخانی دەوڵەتی عێراق، هۆكارەكانی وەك ئەڵقەکانی یەک زنجیر پەیوەست بوون بە كێشەی كەركووكەوە.
لە كوردستانیش ئەگەر لە رێككەوتنی 1970 چارەی كێشەی كەركووك كرابووایە، پێویستی بە هەڵگیرسانەوەی شەڕ نەبوو، كە ئەنجامەكەی بە هەرەسی شۆڕشەكە كۆتاییهات. دواتریش لە نێوەڕاستی هەشتاكاندا ئەگەر ئەنجامی گفتوگۆكانی نێوان یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان و سەددام، بە چارەسەركردنی كێشەی کەرکووک تەواوبووایە، شەڕ هەڵنەدەگیرسایەوە. كە ئەنجامەكەی بە ئەنفال و كیمیابارانكردنی هەڵەبجە كۆتاییهات. هەموو قوربانییەكانی كوردیش پەیوەست بووە بە دەستهەڵنەگرتن لە كەركووك، كە ئەویش پەیوەست بووە بە بوونی نەوتەوە لەو شارە.
دەبێ شەرم نەكەین لە گوتنی ئەم راستییە. چونكە پرسی نەوت لە كێشەی كەركووكدا بابەتێكی یەكلاكەرەوەیە. هەركەسێک بتوانێ كۆنترۆڵی نەوتی كەركووك بكات، كۆنترۆڵی كێشەی كەركووكی كردووە. كاتێک بەغدا لە نەوەت ساڵی رابردوودا دەستی لە كەركوك هەڵنەگرتووە، بەهۆی نەوتەكەیەتی. هەركاتێک كورد بتوانێت مەلەفی نەوتی كەركووك لەدەستی بەغدا دەربهێنێت، كەواتە كەركووكی لەدەستی بەغدا دەرهێناوە.
ئەوەی لەدوای هاتنی داعشەوە بۆ كورد دروست بوو، هەلی زێڕین بوو. ئەوەی كوردیش بە چەند قۆناخێك ئەنجامیدا، قۆستنەوەی دەرفەت بوو. كەركووك تەنیا بە بوونی هێزی سەربازی لە بەغدا جیاناكرێتەوە. دەبێ لەپاڵ ئەوەدا هێزە ئیقتیسادییەكەی لەدەستی بەغدا دەربهێنیت. كورد ئێستا ئەمەیكردووە، ئەگەر بتوانێت بۆ دوای داعشیش ئەمە بكاتە ئەمری واقیع، ئەوکات ئەو بەشەی وەك پشكی بەغدا ماوەتەوە، هی ئەوە نیە بەغدا ئومێدی لەسەر بینا بكات. بۆیە بەیەكجاری دەستبەرداری كەركووك دەبێت بۆ كوردستان. كە لە دوای رووخانی سەددام و ساتی نووسینەوەی دەستوور و تاوەکو ساڵانی دواتریش لەلایەن شیعەكانەوە جۆرێك چاوپۆشی لە هەژموونی كورد دەكرا لە كەركوك، بەوهۆیەوە بوو كە دەیانگوت ئەگەر نەوتی كەركووك بۆ شیعە نەبێت، بۆ كورد بێت باشترە لەوەی ببێتە سەرچاوەی هێزی سوننەكان.
ئەو ئەگەر و پێشهاتانەی داهاتووش رەنگە تا راددەیەكی زۆر یارمەتیدەربن بۆئەوەی شیعەی حوكمڕان لە عێراق نەرمیی زیاتر بنوێنن لەوەی كورد بەیەكجاری كەركووك كۆنترۆڵ بكات. بۆیە ئەركی كورد لە دۆخێكی وەك ئێستادا بەوردی خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ئەو رەوشە تازە و دەرفەتە گونجاوانەیە كە باشترین بژارە و گونجاوترین ئامراز هەڵبژێرێ بۆئەوەی بتوانێت كەركووكی پێ وەرگرێتەوە.
بەڵام ئەو نەرمی نواندن و چاوپۆشیكردنەی بەغدا، نەك نەبووەتە مایەی ئەوەی كورد بە پلان و بەرنامە و بە دیدێكی ستراتیژیانەوە مامەڵە لەگەڵ كەركوك و نەوتەكەی بكات، بەڵکو خەریكە وەك بەرمیلێكی بارووت لەنێو هەردوو لەپی دەستی كورددا دەتەقێتەوە و هەڕەشە لە سووتاندنی ماڵی كورد دەكات. خەریكە ئاگری شەڕێكی مەترسیداری براكوژی لەنێوان یەكێتی و پارتی دروست دەكات. ئەمەش سەلمێنەری كۆمەڵێك راستیی زۆر تاڵە كە دەمانخاتە بەردەم سەرلەنوێ پێناسەكردنەوەی شۆڕش و پێشمەرگایەتی و ئەو ئیدیعایانەی لە رابردوودا بۆ كەركووك كراون لەلایەن سەركردەكانی پارتی و یەكێتییەوە.
