تەها سلێمان
تاوانی جینۆساید و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە، یەکێکە لە ترسناکترین تاوانەکانی جینۆساید و سڕینەوەی شوناسی کوردبوون؛ دەشکرێت بێژین کۆی تاوانەکە و جومگە و کاریگەرییەکانی، بەشێکن لە زنجیرەیەکی یەک لەدوایەکی تاوانی جینۆسایدکردنی گەلی کورد و کوردستان لە باشووری کوردستان و لەسەر دەستی رژێمی فاشیستی بەعسی لەگۆڕنراو.
تاوانی جینۆسایدکردنی هەڵەبجە وەک هەر تاوانێکی تری جینۆساید، زیاتر لە رەهەندێکی هەیە، وەک (مێژوویی، سیاسی، ئابووری، کەلتوری، ژینگەیی و تەندروستی) و زۆر رەهەند و لایەنی تری هەیە. بەڵگەنامە و ژێدەرەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، کە کیمیابارانکردن و جینۆسایدکردنی هەڵەبجە کە لەیەک کاتدا (تاوانی جینۆساید، تاوانی دژی مرۆیی، تاوانی جەنگ)ە و لە چوارچێوەی تاوانەکەدا لەبنهێنانی شارستانێتیی شارەكە و دەوروبەری، هەم ئامانجی بەعس و هەمیش هێزە بەریەککەوتووەکانی ئێران و عیراق لەناو شارەکە و دەوروبەریدا. دەتوانین لەبنهێنانی شارستانێتی شارەکە بەم شێوەیە پۆلێن بکەین:
(لەناوچوونی هەموو فەرمانگە و كەلوپەل و ئامێرە خزمەتگوزارییەكان، دەست بەسەراگرتن و گواستنەوەی بەشێک لە کەلوپەلەکان بۆ ئێران و لەوانە رێژەیەكی زۆر لە كەلوپەل و موڵكی هاووڵاتیانی بەركەوتوو، تێکدانی كارگەی چاككردنی تووتن بە هەموو ئامێر و ئەمبارەکانی توتنیشەوە، كەلوپەل و ئامێر و ئۆتۆمبێلی تەواوی فەرمانگە خزمەتگوزارییە مەدەنییەکانی وەك نەخۆشخانەكان، پۆستە و گەیاندن، كارەبا، ئاگركوژاندنەوە، وێستگەی سەرەكیی كارەبای هەڵەبجە، هەموو ستوونەكانی كارەبا و تەلەفۆنی دەرەوەی شار كە بە ئاسانی بۆیان دەرهاتووە، هەموو ئامێر و ئۆتۆمبێلەكانی فەرمانگەی كشتوكاڵ و شارەوانی كە هەندێک شۆفڵ و تراكتۆری مەدەنیش هەر بەناوی ئەو فەرمانگانەوە بران و نەدۆزرانەوە. جگە لەوەش سەدان ئۆتۆمبێلی هاووڵاتیان یان دوكان و ئامێرەكانی ناوی تاڵانکران و نەدۆزرانەوە، گەنم و جۆی ئەو ساڵەی سنوورەكە هەمووی دروێنە كراو گواسترایەوە بۆ ئێران و هەندێك لەو جووتیارانەی كە بەڵگەنامەیان هەبوو، بە مەزەندە گەنم و جۆیان بۆ گەڕاندنەوە.
كتێبخانەی گشتیی هەڵەبجەی شەهید كە بڕی (17600) کتێبی تێدابوو، كەلوپەلی «25» قوتابخانە بەمێز و تەختەڕەش و دەفتەر و قەڵەمی خوێندکارانیشەوە، كەلوپەل و ئامێری كارەبا و فەرش و راخەری 21 مزگەوت).
لەكاتی وەستاندنی جەنگ و كشانەوەی ئێران، دەستکرا بە تەقاندنەوەی دامودەزگاكانی دەوڵەت و تەنها لەماوەی یەک رۆژدا «73» بینای خزمەتگوزاری شارەکە تەقێنرانەوە و لەگەڵ زەویدا تەختکران، كە زۆرینەیان خوێندنگە و نەخۆشخانە و فەرمانگە خزمەتگوزارییەكان بوون.
واتە بەشێوەیەك لە شێوەكان دەتوانین بڵێین بەدەر لە یارمەتییە مرۆییەكانی ئێران، هەندێک دامەزراوەی ئەو وڵاتە دەستیان لە بەشێك لە تاڵانكردنی هەڵەبجە و وێرانكردنی هەتاهەتاییدا هەبوو، کە «مەرج نییە ئەوە سیاسەتی رەسمی بووبێت»، هاوشانی شاڵاوی جینۆسایكردنی لەلایەن رژێمی «بەعس» وە.
بە وردبوونەوەیەکی بابەتیانە، ئەمەش دەکاتە لەبنهێنانی شارستانێتیی شارەکە، کە ئێستاشی لەگەڵدا بێت نەتوانراوە ئەو شارە وەک پێویست بنیاتبنرێتەوە.
بۆیە گرنگە جیاواز لە هەوڵە پچڕپچڕەکان، پلانێکی تۆکمە دابنرێت بۆ بنیاتنانەوە و گێڕانەوەی سیمای شارستانی بۆ شارەکە، بەم هەنگاوەش دەتوانرێت بەشێک لە کاریگەریی و دەرهاویشتە خراپەکانی تاوانی جینۆساید و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە کەمبکرێتەوە.
