دۆخی تەندروستی چۆمیسکینوام چۆمسکی، بیرمەند و زمانناس و چالاکوانی سیاسیی دیار، لە دۆخێکی تەندروستی سەختدایە هەواڵی مردنەکەی هی ئەمڕۆ ساختەیە، بەڵام لە ڕووی جەستیەوە ناتوانێ قسەبکات و لایەك لە جەستەی ئیفلیج بووە .میراتێکی گەورەی لە بەشداریی هزری قووڵ و پابەندبوونی پتەوی بە ڕەخنەگرتن و تەحەدای پێکهاتەکانی دەسەڵاتی جیهانی بەرهەمهێناوە. ئەگەرچی ئەو بەناوبانگە بە کارە پێشکەوتووەکانی لە زمانەوانی بەڵام بەشەکەیتری بریتیە لە ڕەخنە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، ژیانی چۆمسکی بە خۆبەخشییەکی بێوچان بۆ دادپەروەری و یەکسانی و مافەکانی مرۆڤ تەرخانکرابوو.
ژیانی ئەکادیمی چۆمسکی بە تیۆرییە شۆڕشگێڕییەکانی لە زمانەوانیدا دەستیپێکرد، بەتایبەتی پەرەپێدانی تیۆری ڕێزماندا. ئەم تیۆرە کە پێشنیاری کرد کە توانای درووستکردنی ڕستەی ڕێزمانی ڕاست لە مرۆڤدا زگماکییە، کە ئەمە لە بنەڕەتدا بواری زمانەوانی و زانستی مەعریفی گۆڕی. کارەکانی چۆمسکی وەک زانایەکی دیار دامەزراند و چەندین ڕێزلێنانی بەدەستهێنا، بەڵام کاریگەرییەکەی زۆر لە سنووری ئەکادیمیا زیاتر بوو.
هەروەها چۆمسکی ڕەخنەگرێکی سەرسەختی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا بووە. ئەو دەیگوت ئەمریکا لەژێر پەردەی بەرەوپێشبردنی دیموکراسی و ئازادیدا، زۆرجار خەریکی جێبەجێکردنی کردەوەی دژ بە مرۆڤایەتی و ئیرادەی گەلان بووە، کە بە بۆچوونی چۆمیسکی ئەمانە ئاکاری ئیمپریالیستی بوون. ڕەخنەکانی چۆمسکی لە چەندین کتێب و وتاردا ورد بوون کە تیایدا میکانیزمەکانی دەسەڵات و پڕوپاگەندەی شیکردەوە و ئاشکرای کرد. بەرهەمە بەناوبانگەکانی وەک “ڕەزامەندی بەرهەمهێنان” کە لەگەڵ ئێدوارد ئێس هێرمان بە هاوبەشی نووسیویانە، ڕۆڵی میدیای گشتی لە داڕشتنی تێڕوانینی گشتی و خزمەتکردنی بەرژەوەندییە نوخبەییەکاندا شیکردۆتەوە.
یەکێک لە هەڵوێستە دیارەکانی چۆمسکی پاڵپشتیی ئەزمونی کورد بوو لە باکوری سوریا. لە باکوری سوریا کورد ناوچەی ئۆتۆنۆمی ڕۆژاڤای دامەزراند کە بەهۆی مۆدێلی حوکمڕانی پێشکەوتنخوازانەی کە لەسەر بنەمای دیموکراسی ڕاستەوخۆ و یەکسانی جێندەری و بەردەوامیی ئیکۆلۆژی بوو بە چرای هیوا بۆ زۆر کەس.
چۆمسکی ستایشی ئەزمونی کوردی لە ڕۆژاڤای کرد و بە نموونەیەکی دەگمەن و ئیلهامبەخشی بزووتنەوەیەکی بنەڕەتی و دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ستایشی کرد. سەرسام بوو بە هەوڵەکانیان بۆ دروستکردنی کۆمەڵگایەک کە سنوورە نەتەوەیی و ئایینییەکان تێپەڕێنێت. پشتیوانی چۆمسکی تەنیا تیۆری نەبوو؛ بەردەوام لە نووسین و وتارە گشتیەکانیدا تیشکی خستە سەر خەبات و دەستکەوتەکانی کورد، بانگەشە بۆ دانپێدانانی نێودەوڵەتی و پشتیوانی لە دۆزی ئەوان دەکرد.
بە درێژایی ژیانی، ڕەخنەکانی چۆمسکی بەردەوامی هەبووە بۆ کۆمەڵێک سیاسەتی بەرفراوانی ئەمریکا. ئەو دەستێوەردانەکانی سەربازی و سزا ئابوورییەکان و مانۆڕە سیاسییەکانی ئیدانە دەکرد کە بە بۆچوونی ئەو هەژموونی ئەمریکایان ئەخستە پێش ئارامی و خۆشگوزەرانی گەلانی دیکە. بە تایبەتی کاریگەرییەکانی ئەم سیاسەتانە لەسەر وڵاتانی ئەمریکای لاتین و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا،هەروەها دژایەتیکردنی شەڕی ڤێتنام و لەشکرکێشیەکانی عێراق و ئەفغانستان لە پێشەوەی هەڵوێستە جێگیرو ئەخلاقیەکانی بوو، چۆمیسکی هەمیشە جەختی لەسەر گرنگیی سەروەری و چارەنووسی خۆنووسین و مافی مرۆڤ کردۆتەوە.
پابەندبوونی چۆمسکی بەم بنەمایانە وای لێکرد کە کەسایەتییەکی مشتومڕاوی بێت لە هەندێک بازنەدا، بەڵام پاڵەوانێک بوو بۆ زۆرێک کە بەدوای دیدێکی ئەلتەرناتیڤ دەگەڕان بۆ ستەم لە ئاستی جیهانی. ئەو ئیلهامبەخش بوو بۆ چالاکوان و زانا و هاووڵاتیانی ئاسایی بۆ ئەوەی درۆ و ئەفسانەسازی و گێڕانەوەی فەرمی زلهێزەکان بخەنە ژێر پرسیارەوە و بەدوای دادپەروەری و ڕاستیدا بگەڕێن.ئەگەر لە ڕووی جەستییەوە نوام چۆمسکی بمرێ یان بەو دۆخە تەندروستیە سەختە بمێنێت، لەم ڕاستیە ناگۆڕێ کە ئێمە شایەدحاڵی کۆتایی سەردەمێکین لە هەردوو بواری زمانەوانی و چالاکیی سیاسیدا. چومیسکی بە فیکرە ڕۆشنەکەی و بوێری ئەخلاقی و داکۆکی بێ چەواشەکاری بۆ چەوساوەکان جێپەنجەیەکی نەمرو گەشی لەسەر ڕوخساری جیهاندا داناوە .
ڕزگار عومەر:
